آیا دولت در تحقق ایده وفاق در عرصه های مختلف توفیق داشته است؟ این پرسش با توجه به تحولات سیاسی درونی و بیرونی این روزهای کشور حایز اهمیت بسیاری است. برخی فعالان سیاسی بلافاصله در پاسخ به این پرسش، اعلام می کنند ایده وفاق فاقد اثرات مدنظر بوده است! اما طرفداران وفاق با تکیه بر گفتمان ارایه شده و با ارایه یک دسته بندی متفاوت اعلام می کنند، پزشکیان در اغلب بخش های مرتبط با وفاق توفیق داشته است.

به گزارش اعتماد، این دست از تحلیلگران اعلام می کنند، پزشکیان ایده وفاق را برای پر کردن شکاف هایی چون شکاف نسلی، شکاف جنسیتی، شکاف قومیتی، شکاف مذهبی و نهایتا شکاف سیاسی طراحی و اجرایی کرده است. اگر از این زاویه دید به موضوع نگاه شود، روشن می شود که دولت توانسته قدم های قابل توجهی برای حل معضلات قومی، مذهبی، جنسیتی و نسلی بردارد. حضور قابل توجه زنان در کابینه همچنین تعلیق قانون حجاب، حضور اقلیت های قومی و مذهبی در کابینه و زمینه سازی برای ایجاد رضایتمندی در مناطق مرزی و تلاش برای ایجاد ارتباط با نسل زد بخشی از تلاش های دولت برای پر کردن این شکاف ها بوده است. منتقدان اما با تکیه بر عزل و نصب ها، کلیت ایده وفاق را کنار گذاشته و معتقدند دولت باید در روند عزل و نصب ها تجدیدنظر جدی کند.

تقی آزاد ارمکی، جامعه شناس درخصوص صف کشی های سیاسی در داخل و خارج و مساله وفاق مورد پرسش قرار گرفته. آزاد ارمکی با سیر و غور در صف کشی های سیاسی درونی و بیرونی کشور از ضرورت ارایه یک ورژن جدید از جمهوری اسلامی مطابق با شرایط داخلی، منطقه ای و جهانی سخن می گوید. او همچنین ایده وفاق را در امتداد ضرورت ایجاد یک راه سوم ارزیابی کرده و معتقد است، وفاق بدون مشارکت نخبگان و دانشگاهیان و مشارکت مردم راه به جایی نخواهد برد.

فضای سیاسی داخل و خارج از کشور، شرایط حساسی را پشت سر می گذارد و تهدیدات خارجی بیشتر از هر زمانی است. ضمن اینکه برخی طیف های سیاسی خارج از کشور اصل تمامیت ارضی را هدف قرار داده اند. این فضا را چطور می توان تحلیل کرد؟

افراد و گروه هایی که در خارج از کشور فعال هستند، به صورت توأمان دو سازه را مورد نقد، سوال و هدف قرار می دهند. یک گروه از این افراد و جریانات، سازه جمهوری اسلامی (و نه ایران) را مورد نقد و اعتراض قرار می دهند اما گروهی هم در خارج از کشور هستند که اصل ایران و تمامیت ارضی کشور را هدف قرار می دهند. این دو طیف تفاوت هایی با هم دارند؛ دسته دوم به نظرم بیش از اینکه مساله شان ربطی به بحث توسعه ایران داشته باشد، نمایندگان کشورهای خارجی هستند. من ایران اینترنشنال را یک رسانه کاملا صهیونیستی می دانم. مساله این جریان و همفکران آن تعارض با جمهوری اسلامی و همچنین ایران است.

دسته اول اما، بخشی از نیروهای داخلی هستند که راهی خارج از کشور شده اند. اینها با جمهوری اسلامی تعارض دارند و تلاش می کنند مفهومی متفاوتی از جمهوریت ارائه کنند. به همین دلیل است که این طیف در زمان حمله صهیونیست ها به ایران، آن را محکوم می کنند. ضمن اینکه نقدها، تعارضات و تقابل شان با جمهوری اسلامی بر جای خود باقی است. این دو جریان هر کدام به لایه هایی از جهان ایرانی تعلق دارند و اختلالی از فهم ایرانی را تولید می کنند. گروهی طرفدار ایران باستان، جماعت دیگر طرفدار سلطنت، گروهی طرفدار جمهوری (اسلامی و سکولار) و... هستند. بخشی هم از سوسیالیسم و... دفاع می کنند. اینها هرکدام تصویری از ایران دارند و بر سر آن ستیز می کنند.

جمهوری اسلامی برای مواجهه با این جریانات چه راهبرد و رویکردی را باید در پیش بگیرد؟

برای مواجهه با این دو گروه و دو سیاست تزاحمی، جمهوری اسلامی باید یک نمای فراخود را مطرح کند. جمهوری اسلامی باید وارد دوره سوم اصلاحی خود شود. دوره اول دوره امام (ره) است و دوره دوم، دوره است که از سال های پس از جنگ تا زمان حاضر شکل گرفته است. در هر کدام از این دوره ها، ملزوماتی وجود دارد که در دوره بعد ممکن است معنای خود را از دست داده باشد.

مثلا در دوره نخست، جنگ یک گزاره قابل توجه و یک باید جدی بود. در دوره دوم اما مساله جنگ، کمرنگ شد. در دوره دوم بحث تقابل با امریکا و اسراییل شکل جدی تری به خود گرفت. جمهوری اسلامی باید خود را به روزآوری کرده و ورود به دوران جدید را اعلام کند. (من در این زمینه حرف های مفصلی دارم) خود جمهوری اسلامی، نیروهایش و... باید ورژنی از خود ارائه بدهند که منطبق با آخرین تحولات جهانی و داخلی باشد. مثلا جمهوری اسلامی سوم به سمت مدارای بیشتر، قانونگرایی افزون تر و تساهل و تسامح بیشتر حرکت کند. بحث دیگری هم به ایران و سرزمین ایران باز می گردد که باید نمایندگان و نخبگان فرهنگی جامعه تصویر روشن و ساده ای از ایران فردا با ارجاع به ایران امروز ارائه کنند. مثلا اصحاب موسیقی در ایران باید موسیقی هایی تولید کنند که در آن عشق به وطن و زندگی در وطن فریاد زده شود. در سینما در کنار سایر آثار باید فیلم هایی برگرفته از تاریخ پرافتخار ایران نیز تولید شوند.

ایران امروز بیشتر از هر زمان دیگری به اتحاد و انسجام نیاز دارد. سیاست سازان و سیاستمداران نیز باید فرضی از حضور نیروهای مهم سیاسی و اجتماعی در دوران گذار ایجاد کنند. در این راستا برای انتخابات پیش رو باید زمینه ای فراهم شود که طیف های مختلف بتوانند نامزدهای اختصاصی خود را ارائه کرده و در بستر رای مردم قرار بدهند. طبیعی است که برای یک چنین فضایی، موضوع استصواب بلاموضوع می شود. همه باید کمک کنند ایران فردا، ایرانی بدون تنش، ایرانی همراه با معنویت، ایران اسلامی و ایران آزاد نمایان شود. این خرده روایت ها هر کدام باعث می شود انسجام بیشتری به نفع تمامیت ارضی و توسعه کشور شکل بگیرد.

در میان گروه های خارج از کشور، طیف های گذارطلب، سلطنت طلب و مشروطه خواه فعالیت بیشتری دارند. اساسا آیا امکان بازگشت به گذشته وجود دارد؟

در جای دیگری هم گفته ام که کمتر از 20 درصد جامعه ایرانی، سلطنت طلب هستند. اغلب این افراد هم به نسل اول ایرانیان تعلق دارند که زمان پهلوی را زیست کرده اند. آنها ممکن است حس نوستالژیک به آن دوران داشته باشند. اینها در خوشبینانه ترین حالت می توانند 20 درصد جامعه ایرانی را مجاب کنند. اما 80 درصد جامعه ایرانی یک چنین نگاهی ندارند. آنها اگرچه نسبت به شرایط فعلی نقدهای جدی دارند اما هرگز به فکر بازگشت به عقب نیستند و فردا را می طلبند.

در فردای ایران سطلنت طلب ها و منافقان جایی نخواهند داشت. کسانی در فردای ایران نقش دارند که در شکل دهی به انسجام و اتحاد ایران امروز نقش داشته باشند. جمهوری اسلامی تلاش می کند ورژن تازه ای از خود را ارائه کند. بخشی از این تغییرات را به عینه می توان مشاهده کرد. چه کسی فکر می کرد، نیروهای اصلاح طلب و اصولگرا در ایران در برابر قانون حجاب و عفاف که دستپخت یک اقلیت خاص بود، به این درک برسند که این قانون قابلیت اجرایی شدن ندارد؟ این 80 درصد ایرانی، جمعیتی است که اکثرا در داخل ایران حضور دارند. دغدغه این 80 درصد میهن است، معنویت است، توسعه دموکراسی و شایسته سالاری و بهبود مناسبات ارتباطی با جهان پیرامونی و... است.

دولت چهاردهم ایده وفاق را با این هدف که بتواند همه ظرفیت های کشور را در مسیر توسعه کشور و بهبود وضعیت مردم به کار بگیرد، مطرح ساخت. مثلا از نخبگان دانشگاهی استمداد طلبید، قانون حجاب و عفاف را تعلیق کرد و حتی از نخبگان خارج از کشور خواست تا راهبردهای خود را برای توسعه کشور ارائه کنند. از سوی دیگر تلاش کرد حتی از طیف رادیکال جناح راست هم افرادی را به کار بگیرد و یک منشور متحد از همه ظرفیت های سیاسی و اجتماعی و مدنی به کار بگیرد. این ایده اما با نقدهای بسیاری هم روبه رو است. برخی می گویند باید اصلاح طلبان سیطره کاملی بر دولت داشته باشند و گروه مقابل هم ادعا می کنند باید سهم افزون تری از مدیریت داشته باشند. شما در این زمینه چطور فکر می کنید؟

همه باید بپذیریم که جریان دوگانه اصلاح طلبان - اصولگرا هم از نظر بینشی و هم از منظر مدیریتی پایان گرفته است. ما نیازمند یک جریان سوم هستیم که می تواند اعتدالی باشد یا وفاقی. یعنی هم آقای روحانی می توانست این جریان سوم را راه بیندازد و هم آقای پزشکیان. برای ایجاد این جریان سوم، ابتدا باید دو طیف قبول کنند که دوره متفاوتی از راه رسیده است. جریان سوم می گوید بیایید با هم کار کنید و توسعه را پیش ببرید. آقای پزشکیان وفاق را به عنوان جریان سوم صورت بندی کرده اما تعارضات از بین نرفته است. همچنان خشونت دیده می شود، بروکراسی نامتوازن مردم را آزار می دهد. همچنان برخوردهای جناحی و سیاسی وجود دارد. مردم امروز می بینند که برای برق و آب و گاز در کشور مشکل دارند.

البته آقای پزشکیان باید اصلاحاتی هم در کابینه اش داشته باشد. برخی مدیران دولت واقعا در حد گفتمان آقای پزشکیان نیستند. چه ایرادی دارد که اصلاحات لازم صورت بگیرد و تغییراتی اعمال شود؟ از سوی دیگر باید از همه ظرفیت های کشور برای بهبود اوضاع استفاده شود. گاهی اوقات خود من از دست مدیران دولتی عصبانی می شوم. دولت پزشکیان باید نماد وفاق باشد. وفاق به معنای باری به هر جهت بودن نیست. به معنای استفاده از عالی ترین مدیران و چهره ها و ظرفیت هاست. ما وفاق را در حوزه هایی چون وفاق جنسیتی، نسلی، قومیتی، مذهبی و سیاسی نیاز داریم. اما برخی آن را در حد مدیریت و عزل و نصب ها می بینند. مدیران دولت باید در تراز گفتمان پزشکیان باشند. همه دولت ها در ایران در سال دوم با افت مواجه می شوند پزشکیان باید مراقب باشد دچار معضل سال دوم دولت ها نشود.

توصیه شما به عنوان یک چهره دانشگاهی به دولت پزشکیان و شخص ایشان چیست؟

پزشکیان با معضل تحریم ها روبه رو است و منابع مالی اندکی دارد. معتقدم پزشکیان باید صدای متفاوتی در جهان ایجاد کند. سیدمحمد خاتمی توانست ایده گفت وگوی تمدن ها را در جهان طنین انداز کند. پزشکیان هم باید بتواند ظرفیت های کابینه اش را در بخش هایی چون وزارت علوم، میراث فرهنگی، ارشاد و خارجه به کار بگیرد و یک اجماع نخبگانی ایجاد کند. دولتی ها باید مراقب باشند به روزمرّگی دچار نشوند. پزشکیان باید بروکراسی وقت گیر را به عارف معاون اولش واگذار کند و خودش به حوزه عمومی بیاید با مردم، نخبگان و جامعه همراه شود. نه اینکه فقط سخنرانی کند، بلکه همراه مردم از طیف ها و اقشار مختلف باشد. به صدای آنها گوش بدهد و درددل های شان را بشنود.

در این صورت است که نوای متفاوتی ایجاد می شود و از این نوا می توان برای بهبود مناسبات ارتباطی داخل و خارج کشور بهره برد. در غیر این صورت برخی نیروهای بیرونی با تکیه بر دشمن خارجی با حداقل ظرفیت ها، صدای بلندتری ایجاد کرده و گفتمان دولت را کم اثر می کنند. سرنوشت جمهوری اسلامی به طرز عجیبی به موفقیت دولت پزشکیان گره خورده است. یکی از آخرین فرصت هایی که می تواند جمهوری اسلامی را به ورژن کامل تری بدل کند. باید برای رسیدن به این ورژن بهتر تلاش کرد. چرا که سرنوشت همه ما ایرانیان به سرنوشت این نظام سیاسی گره خورده است.