حرکت جامعه ایران به سمت سالمندی و کاهش فرزندآوری زوجین نگرانی ها از رشد منفی جمعیت را تشدید و سیاستگذاران و مجلس و دولت ها را به سمت تدوین برنامه هایی تشویقی سوق داده اما پژوهش های صورت گرفته همچنان حاکی از نگرانی های اقتصادی زوجین برای تامین آتیه فرزندان به عنوان مانع اصلی فرزندآوری است.

به گزارش ایسنا، پیمایشی زمستان سال گذشته با همکاری وزارت بهداشت و پژوهشکده فرهنگ جهاد دانشگاهی و با طرح پرسشی درباره تمایل فعلی یا آتی جامعه ایرانی به فرزندآوری، دلایل تمایل یاعدم تمایل به فرزندآوری، الگوی تعداد فرزندان و ارزیابی مردم از سیاست های تشویقی فرزندآوری انجام شد که نتایج جالبی از حقیقت کف جامعه را نمایان کرد.

جمعیت نمونه این پیمایش، 2500 زن متاهل در گروه سنی 15 تا 49 سال و مرد متاهل دارای همسر در گروه سنی 15 تا 49 سال از شهرها و روستاهای سراسر کشور بودند. 48.5 درصد از پاسخ دهندگان، زن و 51.5 درصد مرد، میانگین سنی پاسخگویان 36.5 سال، میانگین سن هنگام ازدواج 22.6 سال و میانگین سن اولین فرزندآوری 25.4 سال بود.

84.9 درصد پاسخگویان با میانگین 1.7 فرزند، 22.3 درصد دارای تجربه سقط جنین بودند و 60.2 درصد پاسخگویان از روش های پیشگیری از بارداری استفاده می کردند.

54.8 درصد پاسخگویان، شاغل و 38.7 درصد خانه دار، 42.2 درصد ساکن مراکز استان ها، 35.8 درصد ساکن سایر شهرها و 22 درصد ساکن روستاها بودند. 29.4 درصد از پاسخگویان، وضع مالی خود را بد، 54 درصد متوسط و 16.4 درصد خوب ارزیابی کردند. 1.4 درصد از پاسخگویان، زندگی بدون فرزند را مطلوب می دانستند، 6.5 درصد با یک فرزند و 33.5 درصد با دو فرزند موافق بودند اما بیش از 58 درصد پاسخگویان، با فرزند سوم و چهارم و حتی بیش از 5 فرزند موافق بودند.

22.3 درصد از پاسخگویان، در حال حاضر تمایل به فرزندآوری داشتند در حالی که در پیمایش مشابه در سال 1395 این عدد، 31.8 درصد بود. 77.7 درصد از پاسخگویان در پیمایش سال قبل تر اعلام کردند که در حال حاضر تمایل به فرزندآوری ندارند و 52.1 درصد هم بابت فرزندآوری در زمان آتی بی رغبت بودند.

در این پیمایش، از گروهی هم که تمایل به فرزندآوری نداشتند، سوالات مرتبط با این بی رغبتی پرسیده شد.

87.4 درصد از این گروه به دلیل نگرانی از تامین آینده فرزندان جدید، 80.9 درصد به دلیل افزایش مشکلات اقتصادی، 78.9 درصد به دلیل درآمد ناکافی و 73.4 درصد به دلیل فقدان مسکن و فضای مناسب، یا قید فرزندآوری را زده بودند یا نمی خواستند فرزند جدید داشته باشند. در این فهرست، غیر از حدود 14 درصد پاسخگویان که بی رغبتی به بچه و بی رغبتی به مادر بودن را به عنوان عدم تمایل به فرزندآوری ذکر کرده بودند، فراوانی باقی پاسخ ها نسبت به نتایج سوال مشابه در پیمایش سال 1395 افزایش معناداری داشت. بخش دیگری از پیمایش، سوال درباره تاثیر سیاست های تشویقی بر تمایل به فرزندآوری بود که 73.9 درصد پاسخگویان، تاثیر این سیاست ها را کم و 18 درصد، زیاد اعلام کرده بودند.

شهلا کاظمی پور، کارشناس جمعیت شناسی و استاد دانشگاه به تشریح دلایل کاهش نرخ فرزندآوری در ایران و چالش های پیشروی سیاست های جمعیتی پرداخت و با تأکید بر اینکه کاهش باروری در ایران از دهه هفتاد و با اجرای سیاست های تنظیم خانواده آغاز شده است، اظهار کرد: سیر کاهش باروری در ایران بسیار شدید بوده و در سطح جهانی نیز در رده های بالا قرار دارد.

وی عوامل اصلی این کاهش را شاخص های توسعه مانند شهرنشینی، افزایش سواد و اشتغال زنان و دسترسی بیشتر به وسایل ارتباط جمعی عنوان کرد و افزود: با افزایش ضریب شهرنشینی در ایران، آگاهی های اجتماعی و دسترسی به اطلاعات نیز گسترش یافته که این امر به کاهش نرخ فرزندآوری منجر شده است.

این کارشناس جمعیت شناسی با اشاره به اینکه در دهه اخیر، عوامل اقتصادی و فرهنگی نیز به این روند دامن زده اند، گفت: مشکلات اقتصادی مانند تورم و محدودیت های ناشی از تحریم ها، باعث شده است که سیاست های حمایتی دولت در زمینه جمعیت اثرگذاری لازم را نداشته باشند.

وی در برنامه ای رادیویی تأکید کرد: آمارهای دقیقی در دست نیست تا بتوانیم اثر سیاست های جمعیتی را به طور کامل ارزیابی کنیم، اما آنچه مشخص است، کاهش سالانه نرخ فرزندآوری است که هر سال نسبت به سال قبل، حدود یک دهم کاهش یافته است.

کاظمی پور نقش رسانه ها و آموزش در فرهنگ سازی برای فرزندآوری را نیز موردبررسی قرارداد و گفت: در سیاست های قانون حمایت از خانواده و جوانی، نقش رسانه ها در ارائه برنامه های تشویقی مشخص شده، اما اثربخشی این برنامه ها بسیار ضعیف بوده است.

وی دلیل این موضوع راعدم توجه به دغدغه های اصلی مردم عنوان کرد و افزود: دغدغه اصلی مردم مسائل اقتصادی مانند کاهش تورم و بهبود امنیت اقتصادی است، درحالی که برنامه های رسانه ای بیشتر به مباحثی می پردازند که برای مردم اولویت نیست.

این جمعیت شناس با تأکید بر اینکه وام های تشویقی و زمین های رایگان نمی توانند مشکل اصلی خانواده ها را حل کنند، گفت: مردم جامعه با مشکلات اقتصادی مواجه هستند که با وام های 20 یا 30میلیونی برطرف نمی شود. آنچه مردم نیاز دارند، امنیت اقتصادی و ثبات قیمت هاست تا بتوانند برای آینده خود برنامه ریزی کنند.

کاظمی پور در بخش دیگری از سخنان خود به نقش مجلس در اصلاح سیاست های جمعیتی اشاره کرد و گفت: سیاست های جمعیتی فعلی اگرچه ضروری هستند، اما مجلس باید کلان تر فکر کند و به سمت ایجاد ثبات اقتصادی و تولید بیشتر حرکت کند.

وی افزود: سالانه تعداد زیادی از استارتاپ ها مجوز می گیرند، اما برای ایجاد ثبات و امنیت اقتصادی نیاز به برنامه ریزی بلندمدت است.