عباس عبدی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: هفته پیش یادداشتی نوشتم با عنوان سیاست زرگری که نسبت به نوشته های اخیرم بازتاب بیشتری داشت. خلاصه اش این بود که فضای سیاسی ایران خالی از گفتار سازنده است. هم از حیث محتوا و هم از حیث ادبیات. همچنین رویکردهای سیاسی خشن، حذفی و تخاصمی در آن غلبه دارد و ایده های ایجابی هم در حکم کیمیاست.

پرسشی که برای خواننده به وجود می آید، این است که چرا دچار چنین وضعی شده ایم؟ آیا در گذشته هم همین گونه بوده ایم؟ یا عقب رفته ایم؟ یا پیشرفت کرده ایم؟ پاسخ کوتاه بنده این است که عقبگرد کرده ایم. این فرآیند نزولی از سال 1384 آغاز شد، دو علت اصلی مرتبط با هم موجب این افول و سیاست از امری معطوف به خیر عمومی تبدیل به بازی سخیفی برای رسیدن به قدرت به هر قیمتی و با هر ترفندی شد.

رسیدن به قدرت مبتنی بر رانت و نوعی تبعیض که البته هر دو پیش از آن هم بود، ولی عمق و گستره آن افزایش یافت. اولین عامل افزایش درآمدهای نفتی بود؛ آن هم چه افزایشی که هیچ کس در خواب هم نمی دید که سالانه بیش از یک صد میلیارد دلار درآمد نفتی حاصل شود و عقل و هوش را از مدیریت دولتی زایل کند. این وضعی بود که در دوره شاه هم رخ داد و در سال 1352 و با افزایش شدید درآمدهای نفتی؛ شاه دور عقلانیت حاکم بر سازمان برنامه و بودجه را خط کشید و یک تنه به مدیریت امور پرداخت و شد آنچه شد.

توسعه منطقه ای و نظامی و ریخت و پاش و فساد حرف اول را زد و مسخره کردن کارشناسان برنامه و بودجه و وزرا در دستور کار او قرار گرفت، در اینجا هم مواضع احمدی نژاد به همان صورت یا بدتر نمایان شد، مسخره کردن اقتصاددانان و انحلال سازمان برنامه و قرار دادن بودجه در یک جزوه کوچک و کنار گذاشتن برنامه چهارم، همه و همه ناشی از این وضعیت بود. عامل دوم که مرتبط با اولی هم بود، کوچک شدن ظرف سیاست و حذف و تبعیض به ویژه در مدیریت های امور و گزینش ها بود. نه فقط راه برای مشارکت و حضور دیگران در عرصه سیاست محدودتر و بسته تر شد، بلکه رسانه ها نیز دچار وضعیتی رانتی شدند و رسانه های رسمی که از بودجه عمومی ارتزاق می کردند، مثل قارچ از زیر زمین سر برآوردند و آخرین میخ را بر تابوت رقابت و مشارکت با قانون مشهور به انتصابات زدند که در سال 1401 تصویب شد.

این فضا محصول چیست و خودش چه محصولی دارد؟ بیایید از فوتبال مثال بزنیم. اتفاق نظر است که دو فوتبالیست مشهور مسی و رونالدو گرچه رقابت می کنند و شاید از موفقیت دیگری ناراحت باشند، ولی آنان به نوعی دیگر و ناخواسته یکدیگر را تقویت کرده اند. آنها بازیکنان بهترین تیم ها بودند. یک لحظه فرض کنید که یک تیم دسته دو ایرانی می توانست پول کلانی داشته باشد و یکی از این دو بازیکن را در اوج خود و با قیمت گزاف می خرید، نتیجه چه می شد؟ او سقوط می کرد. فقط در بهترین تیم ها و در رقابت با بهترین افراد در بهترین لیگ های فوتبال می توانست، بهترین بازیکن باشد. مربی درجه یک، ورزشگاه عالی، لیگ منضبط و به دور از فساد، نظارت عالی، رسانه های حرفه ای و کارشناسان معتبر فوتبال و گروه تغذیه و پزشکی خبره و... لازم است.

اگر دقت کنیم، سطح بازیکنان تیم ها کمابیش در یک اندازه است. نمی شود شما بهترین فوروارد جهان را با یک دروازه بان بسیار معمولی در تیم خود داشته باشید. دروازه بان خوب مدافع و هافبک و فوروارد خوب هم می خواهد و برعکس. تیم های سیاست در ایران به دلیل تبعیض های رسانه ای و مالی و ممنوعیت های گوناگون به کلی نزول فاحش کرده اند. به جای آنکه این میدان گسترده تر شود، کوچک تر و کوچک تر شده است. مثل اینکه یک نفر تیم بسکتبال درست کند و خودش هم با قد 150 سانتی متر در آن بازی کند و برای آنکه خودش بدرخشد، حضور بازیکنان بالای 150 سانتی متر را ممنوع کند، تیم خنده دار و مبتذلی خواهد شد. وضعیت سیاست حتی بدتر از این است. زمین بازی و داوری و تمام شرایط دیگر نیز نامتعارف است.

در چنین شرایطی بازیکنان بلند قد از ابتدا حذف می شوند، آنان هم که بیایند به دلیل فقدان رقابت در سطحی ترین شکل ممکن باقی می مانند. تاکتیک و تکنیک غالب آنان خطا کردن و زد و خورد و فحاشی می شود. ایده ای برای پیشبرد بازی ندارند، اصولا مربی حرفه ای هم ندارند، مدیران کار چاق کن تیم همه کاره هستند! شرط بندی ها منبع درآمد و حاشیه ای مسابقات است. خلاصه آنکه تا عوامل تبعیض و رانت از رسانه، داوری و حضور در عرصه عمومی حذف نشود، شاهد رقابتی سازنده که موجب شکل گیری بازی زیبا و منصفانه و بازیکنان برجسته شود نیز نخواهیم بود. استعدادهای سیاسی و برنامه های سیاسی از دل چنین فضایی بیرون خواهند آمد، ادبیات سیاسی ارتقا پیدا می کند و خشونت کلامی و ادبی کمرنگ شده و نگاه به آینده امیدبخش و ایده های خلاق جای آنها را خواهد گرفت.