اریک لوب، استاد دانشگاه و پژوهشگر برنامه خاورمیانه موقوفه کارنگی برای صلح بین الملل ، تحلیل مفصلی درباره موانع و چالش های مذاکرات بین ایران و آمریکا در روزهای منتهی به جنگ و وضعیت پس از آن داشته و بر اساس آن ها، به رفع آن ها به عنوان لازمه ازسرگیری مذاکرات در صورت خواست طرفین پرداخته است.

به گزارش هم میهن، روایت او از وقایع و تحلیل های او، نظرات او و اندیشکده کارنگی هستند و لزوماً مورد تأیید ما نیستند، اما مرور آن ها حتماً برای مخاطب ایرانی سودمند خواهد بود. ترجمه این تحلیل را با اندکی تلخیص، در ادامه می خوانید.

بین آوریل و مه 2025، ایالات متحده و ایران مشغول پنج دور مذاکرات هسته ای شدند و دور ششمی هم برای اواسط ژوئن برنامه ریزی شده بود. دو روز پیش از زمانی که بنا بود آن دوره برگزار شود، در روز 13 ژوئن، اسراییل، با کمک آمریکا، به زیرساخت های نظامی و هسته ای و نیروهای ایران و نیز اهداف دیگر حمله کرد.

9 روز بعد، ایالات متحده مستقیماً در آنچه به عنوان جنگ 12 روزه معروف شد، مداخله کرد و تأسیسات هسته ای ایران در فردو، اصفهان و نطنز را مورد هجوم قرار داد. در طول جنگ، تهران با حمله با پهپاد و موشک به پایگاه های اسراییل، تلافی کرد. در روز 24 ژوئن، پس از اینکه تهران یک پایگاه هوایی آمریکایی در قطر را با موشک هدف گرفت، واشنگتن واسطه آتش بس شد.

در ایران، حملات اسراییل چندین دانشمند هسته ای و فرمانده ارشد نظامی و همین طور هزار و 190 نفر دیگر را کشت، 4 هزار و 475 نفر را زخمی کرد و ده ها هزار نفر دیگر را آواره. در اسراییل پهپادها و موشک های ایران، به رغم سامانه های پیشرفته دفاع هوایی اسراییل، به پایگاه ها اصابت کردند، حداقل 28 نفر را کشتند، بیش از 3 هزار نفر را زخمی کردند و بسیاری بیشتر را آواره کرد.

این مقاله به دنبال شرح این است که چرا و چگونه، ایالات متحده و ایران، درحالی که پیگیر دیپلماسی هسته ای بودند، درگیر تقابل نظامی غیرمستقیم و مستقیم شدند. این مقاله ادعا می کند چهار عامل ذیل، چالش هایی بر سر راه مذاکرات آفریدند و عوامل درگیری شدند:

چرخه معیوب تحمیل از آمریکا و تقابل از ایران، در طول مذاکرات تنش ها را بالا برد و اعتماد را برای هر دو طرف تخریب کرد؛

ترجیح واشنگتن به گفت وگوی مستقیم و جامع و تمایل تهران به گفت وگوهای غیرمستقیم و موقتی، در تضاد بود؛

واشنگتن در طول گفت وگوها، رویکرد حداکثری خود را درباره سطح غنی سازی و ذخایر اورانیوم ایران، حفظ کرد؛

مقامات اسراییلی و نمایندگان کنگره در آمریکا، بر مذاکرات اعمال نفوذ و در آن مداخله کردند.

اگر ایالات متحده و ایران تصمیم به ازسرگیری مذاکرات بگیرند، برای رسیدن به توافقی دیپلماتیک و پرهیز از جنگی دیگر، ناچار خواهند بود به این چهار عامل رسیدگی کنند.

اولین عاملی که برای مذاکرات ایالات متحده و ایران چالش آفرید، تحمیل از سوی ایالات متحده و تقابل از سوی ایران بود که تنش ها را بالا برد و اعتماد را برای هر دو طرف تخریب کرد. تحمیل آمریکا شامل تحریم های اقتصادی فزاینده علیه ایران بود، حتی پس از این که قول داده شد در طول گفت وگوها، این تحریم ها متوقف شوند.

به علاوه، این تحمیل شامل تهدید به اقدام نظامی از سوی اسراییل و آمریکا در صورت نرسیدن به توافق هم بود. دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، کمی بعد از آغاز دور دوم دولتش، در فوریه 2025، به مشاوران نظامی اش مجوز داد که اگر ایران او را ترور کرد، به این کشور حمله کنند. او فرمانی اجرایی نیز امضا کرد که کارزار فشار حداکثری را علیه این کشور برمی گرداند؛ کارزاری که در دوران سلفش، جو بایدن، کاملاً هم متوقف نشده بود.

طبق گزارش ها، ترامپ اوایل ماه مارس، به شیوه ای اجبارآمیز، نامه ای به رهبر ایران فرستاد و 60 روز زمان داد تا توافقی را به سرانجام برساند یا با پیامدهایی جدی در قالب حملات نظامی مواجه شود. واکنش تهران این بود که نپذیرد با واشنگتن مذاکره کند و آمریکا و اسراییل را تهدید کند که اگر به ایران حمله کنند، ایران اقدام نظامی خواهد کرد. پاسخ مقابله آمیز تهران، تنش ها با واشنگتن را باز هم بالاتر برد.

ترامپ را برانگیخت که تحریم های بیشتری وضع کند، قول دهد که صادرات نفت ایران را متوقف کند و دوباره تهدید به اقدام نظامی کند. تحمیل آمریکا، یک راه دیپلماتیک با ایران باز کرد اما ادامه این تحمیل، در ترکیب با تقابل ایران، خصومت های تشدیدشده ای پیش از دور اول گفت وگوها ایجاد کرد.

اوایل آوریل، قبل از زمانی که قرار بود گفت وگوها شروع شود و حتی پس از آن که دو طرف قبول کرده بودند مذاکره کنند، تنش ها باز هم بالاتر رفت. ترامپ اعلام کرد اگر برنامه هسته ای ایران کاملاً برچیده نشود، اسراییل پیشگام حمله به آن خواهد بود. مقامات ایران، مبارزه طلبانه، بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را بیرون و تهدید کردند نیروگاه های هسته ای بیشتر بسازند. این روند در طول مذاکرات نیز به اشکال مختلف ادامه یافت. مثلاً در دور سوم، ترامپ دوباره به دنبال اعمال ضرب الاجلی شصت روزه بود اما تهران آن را غیرمنطقی می دید، به خاطر بی اعتمادی عمیق بین دو طرف و این که مذاکرات منتهی به برجام، چندین ماه طول کشیده بود.

در این دور، همچنین پس از اصرار ایران برای رفع بخشی از تحریم ها پیش از اقدام درباره ذخایر، ترامپ تحریم های ثانویه را افزایش داد و دوباره تهدید کرد اگر دور بعد به نتیجه نرسد، حمله نظامی رخ خواهد داد. تهران نیز در مقابل دور چهارم را به تعویق انداخت. بعد از دور چهارم نیز ترامپ برخلاف وعده توقف تحریم ها در طول مذاکرات، تحریم های بیشتری وضع کرد. ترامپ نهایتاً پس از دور پنجم در اوایل ژوئن تحریم ها را متوقف کرد، تا ایران برای پذیرش تازه ترین پیشنهاد قانع شود اما چند روز بعد، تحریم های ثانویه بر گروهی افراد و شرکت ها اعمال شدند و این از دلایل رد پیشنهاد از سوی تهران شد. پس از این و در حالی که دور ششم برنامه ریزی شده بود، تحمیل آمریکا به مرحله آماده سازی برای اقدام نظامی رسید.

او تهران را بابت رویکرد تهاجمی در مذاکرات محکوم کرد و گفت کمتر باور دارد مذاکرات به توافق برسد. هشدار هم داد که احتمال جنگ بین اسراییل و ایران روزبه روز بیشتر می شود و تلفات گسترده ای هم خواهد داشت. طبق گزارش ها ترامپ گزینه های فرماندهی مرکزی ایالات متحده، سنتکام را برای حمله به ایران در صورت توقف یا ناکامی گفت وگوها، بررسی کرد و ارتش هم خود را برای چنین سناریویی آماده کرد. ایران هم آماده سازی های نظامی خود را برای چنین سناریویی انجام داد. تحمیل آمریکا در 13 ژوئن با حمله اسراییل به ایران به اوج خود رسید.

او در میانه ماجرا هشدار داد ممکن است حملات، تلاش ها برای محدودکردن برنامه هسته ای ایران را تضعیف کند و در نتیجه احتمال ادامه مذاکرات را با تهران مطرح کرد، اما این کار را هم با رویکرد تحمیلی و با اهرم تهدید حمله نظامی و نیز درخواست تسلیم بی قیدوشرط ایران انجام داد. این تصور که ترامپ اساساً برای فریب ایران قبل از حمله اسراییل مذاکره کرده نیز منجر به بی اعتمادی بیشتر در تهران شد. پس از پایان جنگ هم تحمیل آمریکا این طور ادامه یافت که ترامپ اعلام کرد تمام تلاش ها برای کم کردن تحریم ها علیه ایران را متوقف کرده است و به تقابل لفظی با ایران نیز ادامه داد.

عامل دومی که مذاکرات را از مسیر خارج کرد، واگرایی مستمر بین ترجیح واشنگتن به مذاکره مستقیم و جامع و اصرار تهران بر مذاکره غیرمستقیم و موقت بود. از آغاز دور دوم ترامپ و حتی پیش از شروع گفت وگوها، او میل خود به مذاکره مستقیم با ایران بر سر برنامه هسته ای اش را ابراز کرد. ترامپ خواستار مستقیم بودن گفت وگوها بود اما تهران اصرار داشت مذاکرات غیرمستقیم باشند، چنان که مذاکرات راکدمانده با دولت بایدن در سال 2022 داشت. گفت وگوهای سال 2025، در نهایت عمدتاً غیرمستقیم بودند، با میانجیگری عمان.

انتظارات دو طرف از گفت وگوها هم تفاوتی فاحش داشت. از یک طرف، ترامپ مشتاق به توافقی جامع بود که از برجام بهتر باشد؛ برجامی که خود از آن خارج شده بود. بر اساس اظهارات ترامپ، چارچوب چنین توافقی، غنی سازی صفر، برچیدن برنامه هسته ای و توقف حمایت از نیروهای نیابتی می شد، در مقابل رفع تحریم های آمریکا و عادی سازی روابط با آن. از سوی دیگر، ایران می خواست پیش از توافقی جامع، توافقی موقت یا دنباله ای از توافقات موقت را به نتیجه برساند که شامل ابزارهای اعتمادسازی می شد.

از همان دور اول گفت وگوها در مسقط، تهران ترجیح اش برای این نوع توافق را با ارائه برنامه ای سه مرحله ای نشان داد؛ برنامه ای که شامل امتیازدهی ها به صورت پلکانی بود. در اولین قدم، تهران موقتاً غنی سازی را به سطح 3/67 برای اهداف غیرنظامی یا صلح آمیز پایین می آورد و واشنگتن مسدودیت دارایی های ایران را رفع می کرد و اجازه می دهد صادرات نفتش انجام شود. در مرحله دوم، ایران غنی سازی سطح بالا را به صورت دائم متوقف، بازرسی های آژانس را احیا و پروتکل الحاقی ان پی تی را اجرا می کرد؛ پروتکلی که اجازه بازرسی های سرزده در مکان های اعلام نشده را می داد.

در مقابل، ایالات متحده بخشی از تحریم ها را برمی داشت و اروپایی ها یا همان ای3، تروییکای اروپایی امضاکننده برجام را قانع می کرد سازوکار ماشه را کلید نزنند. در مرحله سوم، ایران ذخیره اورانیوم غنی شده در سطح بالایش را به کشور ثالثی منتقل می کرد و واشنگتن تحریم های باقیمانده را برمی داشت؛ به علاوه، کنگره آمریکا توافق را تأیید می کرد تا دیگر نشود با فرمان اجرایی آن را لغو کرد یا تغییر داد؛ مشابه کاری که ترامپ در 2018 با برجام کرده بود. اگر واشنگتن قول می داد به کارزار فشار حداکثری پایان دهد، ایران تنش های منطقه ای را با خلع سلاح و غیرفعال کردن نیروهای نیابتی اش کاهش می داد.

سومین عامل پیچیده کننده، بیشینه گرایی آمریکایی نسبت به سطح غنی سازی و ذخایر اورانیوم در ایران بود. در طول پنج دور گفت وگو، واشنگتن موضعی حداکثری مبنی بر غنی سازی صفر را به جای منع تسلیحاتی کردن برنامه، برگزید. این برای تهران از همان ابتدا ناپذیرفتنی بود. به عنوان امضاکننده ان پی تی، ایران خود را دارای حق حاکمیتی برای غنی سازی اورانیوم جهت اهداف غیرنظامی یا صلح آمیز می دانست؛ حتی اگر بعد از خروج ترامپ از برجام، از سطوح پیشین فراتر رفته باشد. بیشینه گرایی آمریکا پیش از دور اول مذاکرات در اوایل آوریل هم ادامه یافت؛ زمانی که ترامپ اعلام کرد اگر برنامه هسته ای ایران برچیده نشود، اسراییل به این کشور حمله خواهد کرد.

ایالات متحده، در قبال ذخایر اورانیوم غنی شده سطح بالای ایران نیز، مثل سطح غنی سازی، موضعی حداکثری اتخاذ کرد. در دور سوم گفت وگوها، واشنگتن اصرار کرد تا زمانی که ذخایر نابود یا صادر نشده باشند، تحریمی را بر نخواهد داشت.

بر اساس برنامه سه مرحله ای ایران، تهران خواسته بود واشنگتن برخی تحریم ها را به عنوان گامی میانی جهت اعتمادسازی و در مقابل توقف غنی سازی سطح بالای ایران، احیای بازرسی های آژانس و اجرای پروتکل الحاقی ان پی تی، برداشته شوند. تنها پس از آن بود که ایران این ذخایر را نابود یا در مقابل رفع تحریم های باقیمانده، به کشوری ثالث منتقل می کرد. تا آن زمان، تهران اصرار داشت ذخایر را نگه دارد؛ برای حالتی که واشنگتن در اجرای دو گام اول این برنامه کوتاهی کند.

در دور چهارم گفت وگوها و در رویکردی حداکثری، ایالات متحده پیشنهاد کنسرسیوم مشترک غنی سازی هسته ای با دولت عرب و سرمایه گذاری آمریکا را به عنوان جایگزین برچیدن برنامه هسته ای رد کرد.

ترامپ، چندین روز بعد، در سفرش به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی در اواسط ماه مه، رویکرد بیشینه گرایانه خود را حفظ کرد، با اصرار دوباره بر غنی سازی صفر، حتی پس از آن که پیشنهادی به تهران فرستاده بود که طبق گزارش ها، در آن بر سر این موضوع سازش کرده بود. حرف ترامپ تهران را بر آن داشت که این پیشنهاد را صرف نظر از محتوایش رد کند و حاضر نشود از حق غنی سازی اورانیوم دست بکشد، حتی اگر این کار خطر درگیری نظامی را افزایش می داد.

همزمان و به عنوان راهی برای تشویق ایالات متحده به این که از دیپلماسی دست نکشد، ایران تمایل خود را به حذف یا صدور ذخایر اورانیوم غنی شده در سطح بالا در مقابل رفع تحریم های آمریکا تکرار کرد؛ با وجود این، در دور پنجم گفت وگوها، بیشینه گرایی آمریکایی ادامه یافت و واشنگتن دوباره خواستار موافقت تهران با غنی سازی صفر و برچیدن کامل برنامه شد. مثل گذشته، ایران این خواسته را رد کرد و هشدار داد این موضع منجر به فروپاشی مذاکرات خواهد شد.

بعد از حفظ این موضع حداکثری در پنج دور گفت وگو و درحالی که دور ششم برای اواسط ژوئن برنامه ریزی شده بود، دولت ترامپ موقتاً امتیازی حیاتی داد که می توانست منجر به پیشرفتی مهم و مسیری بالقوه به سمت توافق شود. اوایل ژوئن، این دولت به تهران پیشنهاد دیگری فرستاد.

طبق گزارش ها، دولت ترامپ پیشنهاد داد به ایران در ساخت نیروگاه هسته ای کمک کند و اجازه دهد غنی سازی اورانیوم به شکل محدود برای اهداف غیرنظامی یا صلح آمیز انجام شود تا زمانی که کنسرسیومی منطقه ای تشکیل شود؛ اما چند روز بعد، دولت ترامپ بیشینه گرایی خود را ادامه داد و اصرار کرد ایران اجازه غنی سازی در هیچ سطحی نخواهد داشت. مثل قبل، این بار هم تهران پیشنهاد تازه را رد کرد. حتی اگر این پیشنهاد حاوی امتیاز بود، اظهارات حداکثری دولت باعث شد مقامات ایران آن را رد کنند و بر حق خود جهت غنی سازی اورانیوم، حفظ ذخایر و حفظ برنامه تأکید کنند.

چهارمین و آخرین عامل، نفوذ و مداخله اسراییل و کنگره آمریکا بود. اوایل آوریل، پیش از دور اول گفت وگوها، نتانیاهو بر ترامپ اثر گذاشت تا او اعلام کند اگر برنامه هسته ای ایران کامل برچیده نشود، اسراییل به آن حمله خواهد کرد. این خواسته الگوی لیبی خوانده شد؛ معمر قذافی، رهبر فقید لیبی که برچیدن برنامه هسته ای را پذیرفت، پیش از آن که رژیمش با مداخله ناتو و شورشی داخلی سرنگون شود.

اعلام این موضوع، تنش ها را با تهران بالا برد، چون نه تنها حق ایران برای غنی سازی اورانیوم و حفظ برنامه صلح آمیز تحت ان پی تی را رد می کرد، بلکه میل به تغییر حکومت در ایران را نیز ابراز می کرد.

قبل از دور چهارم گفت وگوها، جمهوری خواهان کنگره اعلام کردند، هر توافقی که تأیید آن ها را بخواهد، لزوماً باید در آن ایران همه نوع غنی سازی اورانیوم را متوقف کند و برنامه هسته ای اش را برچیند و علاوه بر آن، رسیدگی کافی به مسئله موشک های بالستیک و نیابتی های منطقه ای داشته باشد.

بعد از دور چهارم و در میانه سفر ترامپ به خاورمیانه، جمهوری خواهان کنگره نامه ای تحویل او دادند و دوباره خواستار غنی سازی صفر و برچیدن کامل شدند. آن ها از این رو چنین کردند که در مقابل پیشنهاد تازه ای که ترامپ به تهران فرستاده بود و در صورتی که درباره غنی سازی سازش کرده بود، پیش دستی کنند.

پیش از دور پنجم گفت وگوها، نتانیاهو تلاشی ناکام کرد تا ترامپ را قانع کند مذاکرات را ادامه ندهد. بعد از دور پنجم، اسراییل و اعضای کنگره به ترامپ فشار آوردند تا در موضوع امتیازدهی بر سر غنی سازی اورانیوم از مسیرش برگردد و تحریم ها را دوباره بر ایران اعمال کند. نتانیاهو هم تهدید کرد که به پایگاه های هسته ای ایران حمله کند؛ اما ترامپ به او گفت دست نگه دارد و از اخلال بیشتر در مذاکرات خودداری کند. ترامپ ادعا کرد به نهایی کردن توافق نزدیک است؛ توافقی که مشروط به بازرسی های جدی تر است.

روز 13 ژوئن، دو روز قبل از زمانی که بنا بود دور ششم گفت وگوها انجام شود، اسراییل با شروع حمله هوایی گسترده به ایران، مذاکرات را مختل کرد. این که علی شمخانی، ناظر و سرپرست فرایند مذاکرات در ایران و مشاور رهبری در زمینه آن ها، در میان اهداف اسراییل بود، حاکی از این بود که اسراییل قصد دارد مذاکرات را خراب کند. تهران دور ششم را لغو کرد و مذاکرات بیشتر را تا اطلاع ثانوی تعلیق کرد.

حملات هوایی اسراییل، نه تنها برای مذاکرات ایالات متحده و ایران، بلکه به شکلی گسترده تر برای کل رژیم منع گسترش تسلیحات هسته ای، پسرفت بود. به دنبال جنگ 12 روزه، در دوم ژوییه، ایران رسماً همکاری خود را با آژانس معلق کرد. این موضوع پس از آن بود که آژانس برای اولین بار در 20 سال گذشته، رأی به محکومیت ایران در نقض ان پی تی داده بود.

تهران این رأی را محکوم کرد، آن را دارای انگیزه های سیاسی خواند و گفت این رأی بود که یک روز قبل از حمله اسراییل به ایران، آن را توجیه کرد. ایران ضمناً به آژانس شک داشت که اطلاعات مخفیانه و حساس را درباره تأسیسات هسته ای ایران با ایالات متحده و اسراییل در میان گذاشته است. ایران البته با غنی سازی در سطوحی فراتر از سطوح لازم برای مصارف غیرنظامی و صلح آمیز، تخطی کرده بود، اما حملات علیه تأسیساتی را که مورد حفاظت و نظارت آژانس بودند، نقض قوانین بین المللی می دید.

توقف همکاری ایران با آژانس می توانست پیش درآمدی احتمالی برای خروج از ان پی تی و تسلیحاتی شدن برنامه باشد. این حرکات خطرناک بودند، از این رو که احتمالاً محرک اقدام نظامی از سوی اسراییل و ایالات متحده می شدند. در روزها و هفته های پس از جنگ، آتش بس ایران با اسراییل شکننده ماند، درحالی که ترامپ تهدید می کرد، اگر ایران برنامه اش را تعمیر و بازسازی کند، دوباره حمله خواهد کرد.

برخی تحلیلگران حتی باور داشتند حمله دوباره اسراییل تا پایان سال جاری میلادی [تا آخر پاییز] محتمل است. جدای از احتمال جنگی دیگر با اسراییل و ایالات متحده، ایران با واقعیت اعمال دوباره تحریم های سازمان ملل متحد با اجرای اسنپ بک از سوی تروییکای اروپایی مواجه شد؛ تحریم هایی که تحت برجام رفع شده بودند و قرار بود اواسط اکتبر منقضی شوند. این چیزی بود که واشنگتن از اوایل گفت وگوها برای انجام آن به اروپایی ها فشار آورده بود.

پس از جنگ، رژیم منع گسترش با سیاست ابهام هسته ای ایران پسرفت دیگری داشت. این سیاست با اظهارات و ارزیابی های متناقض از آسیب واردشده به تأسیسات هسته ای در فردو، اصفهان و نطنز ممکن شد. از یک طرف، ترامپ می گفت حملات آمریکا موفقیتی چشمگیر بوده اند و تأسیسات را نابود کرده اند.

از طرف دیگر، نهادهای داخلی و بین المللی، از قبیل آژانس اطلاعات دفاعی وزارت دفاع آمریکا و آژانس بین المللی انرژی اتمی، ادعای ترامپ را نقض کردند و چنین نتیجه گرفتند که حملات، نه چند سال که فقط چند ماه برنامه هسته ای ایران را عقب رانده اند؛ به علاوه، ادعا می شد تهران حملات را پیش بینی کرده و ذخایر، سانتریفیوژها و تأسیسات را قبل از حمله منتقل کرده است. از آن جا که ایران همکاری با آژانس را متوقف کرده بود، بازرسان آژانس نمی توانستند از تأسیسات بازرسی و آسیب را بررسی کنند. این مسئله با هدف گرفتن مسیرهای دسترسی به تأسیسات در طول جنگ، تشدید شده بود.

حتی پس از این که مذاکرات به بن بست رسید و جنگ 12 روزه راه افتاد، در به روی دیپلماسی هسته ای کامل بسته نشده بود. به نظر می رسید ترامپ همچنان انگیزه دارد به وعده کارزارش برای انعقاد توافق و گسترش صلح در نقاطی مثل اوکراین و خاورمیانه عمل کند. با احتمال احیای درگیری و تهدید تحریم های اسنپ بک، ایران لحن خود را درباره خروج از ان پی تی و برنامه هسته ای، ملایم تر کرد. همچنین مشغول بحث های دیپلماتیک بیشتر با تروییکای اروپایی و آژانس بر سر تحریم ها و بازرسی ها شد.

در زمان های مختلفی در طول جنگ و پس از آن، واشنگتن و تهران میل خود را به ادامه مذاکرات ابراز کردند. پیش از این کار، هر دو طرف باید به این چهار عامل که در طول گفت وگوها چالش آفریدند و مانع از رسیدن به توافق شدند، رسیدگی کنند.

ایالات متحده و ایران باید به چرخه معیوب تحمیل و تقابل در طول مذاکرات پایان دهند. زمان مشخص خواهد کرد آیا واشنگتن می تواند، پس از این که حملات هوایی اسراییل را تأیید و تأسیسات هسته ای ایران را بمباران کرد، چیزی شبیه به اعتماد در تهران ایجاد کند یا نه. یکی از راه های این کار این است که تضمین دهد، دوباره حمله نخواهد کرد و اصرار کند که اسراییل هم به پایبندی به آتش بس ادامه دهد.

اگر ایالات متحده و ایران به میز مذاکره برگردند، باید این روند تحمیل و تقابل را یا کم اثر کنند یا متوقف. در این راستا، دولت ترامپ می تواند ضرب الاجل شصت روزه را یا تغییر دهد یا کنار بگذارد. تهران، با توجه به زمانی که مذاکره و امضای برجام برده بود، این ضرب الاجل را غیرواقع بینانه می دید. واشنگتن باید به وعده اش برای توقف تحریم ها در طول مذاکرات هم عمل کند.

در نهایت، واشنگتن و تهران باید از تهدید یکدیگر به اقدام نظامی دست بردارند و موضع گیری های علنی را کلاً به حداقل برسانند؛ تا زمانی که پیشرفتی حاصل شود و توافق به دست آید. اجرای این اقدامات، به ایجاد اعتماد و اطمینان کمک خواهد کرد و این به همان اندازه ظرافت های تخصصی توافقات دیپلماتیک اهمیت دارد، اگر مهم تر نباشد.

واشنگتن و تهران باید پیش از ادامه مذاکرات روی قالب آن ها و انتظارات شان به اجماع برسند. می توانند این ایده را در نظر بگیرند که گفت وگوهای غیرمستقیم با میانجیگری عمان را حفظ کنند و هرازگاهی هم تبادل نظر مستقیم داشته باشند. این فرم انعطاف پذیری ایجاد می کند، برای حالتی که در گفت وگوهای غیرمستقیم پیشرفتی حاصل شود و دو طرف بخواهند برای نهایی کردن جزییات در یکی از بخش های توافق، مستقیماً با هم تعامل کنند.

علاوه بر این فرم، ایالات متحده و ایران باید روی انتظارات شان از توافق، به توافق برسند. در پنج دور اول گفت وگوها، دولت ترامپ مشتاق بود به توافقی جامع برسد که رفع تحریم ارائه کند و روابط را با واشنگتن عادی کند، در مقابل غنی سازی صفر و برچیدن کامل برنامه از سوی تهران. این ها شرایطی هستند که برای ایران از همان ابتدا ناپذیرفتنی اند.

در همین حال، تهران تلاش می کرد به توافقی موقت یا دنباله ای از توافقات موقت برسد که شامل اقدامات اعتمادساز شود و امتیازدهی دو طرف را مرحله ای کند. پیش از ادامه مذاکرات، ایالات متحده و ایران باید تصمیم بگیرند آیا می خواهند توافقی جامع امضا کنند یا پلکانی. در هر حالت، پنج دور اول گفت وگوها نشان داد دامنه مذاکرات هسته ای و توافق بالقوه، محدود به مسائلی مشخص است.

برای واشنگتن، این مسائل محدود به امنیت هستند و شامل سطح غنی سازی، ذخایر اورانیوم، بازرسی آژانس و نیابتی های منطقه ای می شوند. برای تهران، مسائل محدود به اقتصادند و متعاقب آن، تحریم های اقتصادی، دارایی های مسدودشده و صادرات نفت در کنار تأیید کنگره آمریکا.

واشنگتن و تهران باید به مسئله بیشینه گرایی آمریکا درباره سطح غنی سازی ایران و ذخایر اورانیوم رسیدگی کنند. به دنبال دور پنجم گفت وگوها، دولت ترامپ موافقت کرد به ایران اجازه دهد در سطوح غیرنظامی یا صلح آمیز و پیش از ایجاد یک کنسرسیوم منطقه ای، غنی سازی کند؛ اما به سرعت از این مسیر برگشت و باز به سراغ بیشینه گرایی رفت و دوباره خواستار غنی سازی صفر و برچیدن کامل شد.

واشنگتن می تواند گشایش و مسیری به سوی توافق بالقوه ایجاد کند، به این ترتیب که اجازه دهد ایران در سطوح پایین تر غنی سازی کند و ضمناً در ساخت رآکتورهای هسته ای برای اهداف غیرنظامی یا صلح آمیز به ایران کمک کند.

دولت ترامپ همچنان درباره ذخایر اورانیوم ایران هم موضع حداکثری را حفظ کرد، با اصرار بر این که ذخایر پیش از رفع هر تحریمی، یا نابود شوند یا صادر. این موضع با برنامه سه مرحله ای ایران تناقض داشت. بعد از دور پنجم، تهران گفته بود حاضر است در قبال رفع تحریم ها از ذخایر اورانیوم صرف نظر کند؛ اما تصریح نکرده بود آیا حاضر است این کار را پیش از آن کند که اول میزانی از رفع تحریم را از واشنگتن گرفته باشد یا نه. در چارچوب توافقی آتی و به شکلی پایاپای، قابل تصور است که واشنگتن بتواند بر سر سطوح غنی سازی مصالحه کند و تهران هم بر سر ذخایر پیش از رفع تحریم.

نهایتا، دولت ترامپ باید نفوذ و مداخله افرادی را که در اسراییل و کنگره بر سر راه مذاکرات مانع تراشیدند و تنش ها را بالا بردند، کاهش دهد. آن ها به ترامپ فشار آوردند مواضع حداکثری را حفظ کند، به خصوص در لحظات کلیدی که به نظر می رسید او آماده مصالحه است. ترامپ را بر آن داشتند که به رغم وعده توقف تحریم ها، آن ها را بیشتر کند. در نهایت اسراییل هم با حمله به ایران و آغاز جنگ مذاکرات را مختل کرد.

در طول گفت وگوها، تهران به خوبی از این مسئله آگاه بود و از ترامپ خواست مانع از مداخله بیشتر اسراییل شود. در نهایت، این مسئله می تواند سخت ترین موضوعی باشد که ترامپ باید مدیریت کند. او رابطه شخصی نزدیکی با نتانیاهو دارد و نمی تواند از پس هزینه این مسئله بربیاید که لابی گری های اسراییل و گروه های ذی نفع در کنگره و نهادهای دیگر را نادیده بگیرد.

اگر ترامپ به مذاکرات با ایران ادامه دهد، نمی تواند کاملاً کنگره را دور بزند، چون نیاز به تأیید یا تصویب توافق خواهد داشت تا ماندگارتر باشد. برای ترامپ، احتمال کسب تأیید کنگره کم به نظر می رسد، با توجه به اکثریت ضعیف جمهوری خواهان در کنگره و اکثریت قاطع اعضای حامی اسراییل و مخالف ایران در هر دو حزب.

رسیدگی به این چهار عامل، کار سختی خواهد بود، اما رسیدن به توافق، به واسطه دامنه محدود مسائل درگیر، ممکن است، با توجه به این که تمرکز واشنگتن بر امنیت است و اولویت تهران، اقتصاد. در نهایت و فراتر از همه ظرافت های فنی، موفقیت یا ناکامی مذاکرات آینده وابسته به اراده سیاسی دو طرف خواهد بود و میزان اعتمادشان به یکدیگر.