وحید شهاب در هم میهن نوشت: در ماه جاری، درباره دغدغه و پروژه نگران کننده ای با نام مروی سنتر (خان عالی) در مجاورت مجموعه جهانی کاخ گلستان در تهران صحبت کردیم؛ پروژه ای که می تواند زمینه ساز خروج کاخ گلستان از فهرست میراث جهانی یونسکو شود. این بار می خواهیم موضوع را از زاویه ای دیگر و خطرناک تر بررسی کنیم؛ فرونشست زمین، که یکی از معضلات جدی شهر تهران است.

ساخت وساز در بافت های تاریخی همواره مورد نگرانی دوستداران میراث فرهنگی و فعالان شهری بوده است، زیرا هرگونه تصمیم دراین زمینه نیازمند نگاهی جامع و دقیق به مسائل مختلف است. همان طور که در مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری و سایر قوانین مشابه بر لزوم تهیه طرح های ویژه حفاظت و احیای بافت های تاریخی و تدوین پیوست های پدافند غیرعامل در طرح های توسعه و احیا تأکید شده است، در پروژه مذکور شاهد بی توجهی به تأثیرات آن بر ابنیه و بافت پیرامون هستیم.

مجموعه جهانی کاخ گلستان در مرکز تاریخی و متراکم تهران قرار دارد و بستر آن از لایه های آبرفتی نرم و ریزدانه تشکیل شده و به دلیل وجود قنوات قدیمی، از سامانه پیچیده جریان آب زیرسطحی برخوردار است. در چنین بستری، هرگونه تغییر در فشار جانبی خاک یا جهت حرکت آب های زیرزمینی می تواند موجب نشست موضعی، ترک در دیوارهای خشتی و آجری و فرسایش پی ابنیه تاریخی پیرامون شود.

در پرونده ثبت جهانی کاخ گلستان، عوامل و خطرات آسیب زا همچون فشارهای توسعه ای، محیطی، بلایای طبیعی و تأثیرات همجواری با بازار تهران و راسته بازار ناصرخسرو ازجمله افزایش تراکم ساخت وساز و فشارهای ناشی از فعالیت های پشتیبان بازار و تأثیرات تدریجی بلندمدت، به عنوان تهدیدی برای ابنیه کاخ گلستان مطرح شده است. همچنین پلاک مذکور در حریم قنات مهرگرد و در فاصله کمتر از 25 متر از آن قرار دارد و طبق مستندات تاریخی، میدانگاه شمس العماره پیش تر مظهر این قنات بوده و آب آن در دسترس شهروندان بوده است.

مطالعات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران در سال 1403 نیز این محدوده را به عنوان پهنه بسیار پرخطر در برابر فرونشست معرفی کرده است. تمام این موارد و فاصله کمتر از 50 متر پروژه تا بنای شمس العماره، ضرورت انجام اقدامات پیشگیرانه و مطالعات مدل سازی ژئوتکنیکی دقیق، شناسایی مسیر قنوات تاریخی، بررسی جریان آب زیرسطحی و تأثیر بارگذاری ساختمان های جدید بر پایداری سازه های تاریخی را پیش از هرگونه گودبرداری تأکید می کند.

باتوجه به مجوز صادره توسط مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران در روزهای اخیر، احداث چهار طبقه زیرزمین به عمق 17 متر در این پروژه مجاز شناخته شده است که با احتساب فونداسیون، عمق گودبرداری نزدیک به 20 متر خواهد بود. حال این پرسش مطرح است که باتوجه به تجربه پروژه اطلس مال نیاوران و تأثیر آن بر کاخ صاحبقرانیه، آیا مالک نباید پیش از صدور مجوز، ملزم به انجام مطالعات فنی زمین شناسی، ژئوتکنیکی و هیدروژئولوژیکی می شد؟

همچنین این سوال از وزارت مربوطه، به ویژه مدیر پایگاه های ملی و جهانی و مدیر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث که تجربه مدیریت در اصفهان را داشته اند، مطرح است: آیا تجربه کاهش آب های زیرزمینی و تأثیر آن بر میدان جهانی نقش جهان و ترک های سازه ای مسجد امام و کاخ عالی قاپو و فرونشست خیابان هشت بهشت اصفهان و تأثیر ساخت وسازهای اطراف بر این بافت، فراموش شده است؟

برای حفظ ارزش جهانی و منحصربه فرد مجموعه جهانی کاخ گلستان و پیشگیری از آسیب های مشابه در ابنیه تاریخی، از جناب آقای وزیر محترم میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و وزیر محترم راه و شهرسازی تقاضا می شود، فوراً دستور توقف پروژه را تا زمان انجام مطالعات فنی، کارکردی، میراثی و ژئوتکنیکی صادر کنند، زیرا بی شک در بلندمدت، ادامه پروژه می تواند آثار غیرقابل جبرانی بر جای گذارد.