کوروش احمدی در سرمقاله روزنامه شرق نوشت: حدود شش هفته بعد از ادعای بازگشت قطع نامه های شورای امنیت علیه ایران و سه هفته بعد از مختومه شدن قطع نامه 2231، طرف های ذی ربط همچنان بر موضع خود باقی هستند.

در این مدت، نه تحولی که بتواند به یک راه حل رهنمون شود، رخ داده و نه با توجه به ابعاد حقوقی و مواضع کنونی کشورها، امکان گشایشی در این وضعیت بی سابقه قابل تصور است. وضعیتی که با آن مواجه هستیم، در تاریخ شورای امنیت بی سابقه است.

معمول این است که اگر پیش نویس قطع نامه ای مورد مخالفت یک عضو دائمی باشد، یا به رأی گذاشته نمی شود یا اگر به رأی گذاشته شود، وتو می شود و تمام. اینکه سه عضو دائمی قائل به وجود و الزامی بودن قطع نامه هایی باشند و دو عضو دائمی دیگر نظری متفاوت داشته باشند، کاملا بی سابقه است.

در شرایطی که چنین وضعیتی موجب بلاتکلیفی حقوقی بی سابقه ای شده، مهم این است که در عمل چه اتفاقی در حال افتادن است. ایران، چین و روسیه در نامه نخست خود در 28 آگوست، یعنی هم زمان با نامه فرانسه، انگلیس و آلمان درباره فعال کردن مکانیسم ماشه، دلایل مخالفت خود با اقدام سه کشور اروپایی را اعلام کردند.

در این نامه مانند نامه های انفرادی و جمعی بعدی سه کشور، ادعای اروپا مبنی بر طی مسیر مقرر در بندهای 37 و 36 برجام رد شده و با استناد به قاعده حقوقی دست های پاک ، اقدام اروپا که خود ناقض برجام بوده، مردود دانسته شده است. نکته مهم در این نامه این بود که در آن علاوه بر درخواست از شورای امنیت برای کان لم یکن دانستن ادعای تخلف ایران از مفاد برجام، تصریح شده بود که هر اقدامی که در تعارض با قطع نامه 2231 انجام شود، نمی تواند برای اعضای سازمان ملل الزام قانونی بین المللی ایجاد کند .

نامه ای که ایران، روسیه و چین در 18 اکتبر، یعنی روز انقضای قطع نامه 2231، به رییس شورای امنیت نوشتند و در آن به بند 8 قطع نامه پرداختند، حائز اهمیت بود. لازم به ذکر است که بند 8 قطع نامه حاوی چهار عنصر است:

1. کلیه مفاد قطع نامه در 18 اکتبر باید منقضی شود، 2. هیچ یک از قطع نامه های علیه ایران که مطابق بند 7a همین قطع نامه لغو شده بودند، نباید مجددا اجرا شوند، 3. بررسی برنامه هسته ای ایران توسط شورای امنیت باید خاتمه یافته تلقی شود و 4. موضوع عدم اشاعه مربوط به ایران باید از دستور کار شورای امنیت حذف شود. اما در این نامه تنها به دو عنصر، یعنی منقضی شدن قطع نامه 2231 و تمام شدن بررسی برنامه هسته ای ایران در شورا اشاره شد و روشن نیست چرا ذکری ازعدم اجرای قطع نامه های علیه ایران و حذف موضوع مربوط به ایران از دستور کار شورای امنیت نرفته است. با توجه به شدید و غلیظ بودن موضع روسیه، آیا ممکن است خواست چین چنین بوده باشد؟

از طرفی، بعد از تکمیل روند اسنپ بک در 27 سپتامبر، سخنگوی سازمان ملل اقدام به صدور بیانیه ای مبنی بر بازگشت قطع نامه های شورای امنیت علیه ایران، روزآمدشدن فهرست اشخاص و نهادهای ایرانی تحت تحریم و فعالیت مجدد کمیته تحریم 1737 کرد. علاوه بر اعتراض ایران به این اقدام، وزیر خارجه روسیه نیز در نامه ای به دبیرکل، شدیدا به او در مورد ادعای فعال شدن شش قطع نامه اعتراض کرد و آن را اقدامی همسو با کشورهای غربی و نقض صریح ماده 100 منشور دانست که دبیرکل را از عمل به دستورات اعضا منع می کند.

آنچه از این پس باید پیگیر بود، این است که صرف نظر از کشورهای همسو با غرب که گفته اند شش قطع نامه را اجرا می کنند، کشورهای دیگر چه خواهند کرد. با توجه به قاطعیت روسیه در مخالفت با بازگشت شش قطع نامه و ازجمله اعلام سفیر روسیه در سازمان ملل و سخنگوی وزارت خارجه روسیه مبنی برعدم شناسایی شش قطع نامه، بسیار محتمل است که در شرایط افزایش رقابت قدرت های بزرگ، روسیه در کار تعیین رییس کمیته تحریم 1737 و فعالیت آن و نیز ایجاد پانل کارشناسی 1929 مانع جدی ایجاد کند.

سؤال مهم تر این است که آیا چین، روسیه و دیگر کشورها عملا اقدام به نقض شش قطع نامه مثلا از طریق فروش سلاح به ایران خواهند کرد یا خیر؟ ادعای اخیر سی ان ان مبنی بر فروش دو هزار تن سدیم پرکلرات به ایران که ظاهرا از پیش نیازهای مهم برای سوخت موشک است، دلیل نقض شش قطع نامه به شمار نمی آید؛ چون در قطع نامه 1929 از منع فعالیت ایران در حوزه موشک بالستیک که قادر به حمل سلاح هسته ای باشد و نیز منع انتقال تکنولوژی موشک های بالستیک به ایران سخن رفته است.

سدیم پرکلرات یک ماده دومنظوره است که نه تنها در قطع نامه ها ذکر نشده، بلکه فقط یک پیش نیاز برای ساخت آمونیوم پرکلرات است که در ساخت سوخت جامد برای موشک کاربرد دارد. از این رو، اگر خبر صحت داشته باشد، نمی تواند دلیلی دایر بر نقض قطع نامه ها از سوی چین باشد.

تحول دیگری که به چین ربط دارد، نکات جدید در بیانیه نشست مجمع عمومی FATF مورخ 25 اکتبر است. در این بیانیه که روزآمدشده بیانیه 13 ژوئن است، آمده است: با توجه به قطع نامه های شورای امنیت در موردعدم پایبندی ایران به تعهدات عدم اشاعه هسته ای خود، FATF به همه حوزه های مالی تعهدات شان ذیل استانداردهای FATF در مورد توجه به ریسک های مربوط به تأمین مالی اشاعه از ناحیه ایران را یادآوری می کند . چین و هشت کشور عضو جنبش عدم تعهد عضو مجمع عمومی FATF هستند و تصمیمات این مجمع به اتفاق آرا گرفته می شود (عضویت روسیه در FATF به خاطر مسئله اوکراین تعلیق است ).

به علاوه، FATF سازوکارهایی دارد که عمل کشورها به توصیه هایش را پیگیری می کند. نکته درخور توجه دیگر بیانیه شورای مشترک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس است. در بند 49 این بیانیه آمده است: شورای مشترک نسبت به بازگشت تحریم ها و محدودیت های سازمان ملل درباره برنامه هسته ایران که قبلا لغو شده بودند، توجه دارد… .