فرارو- آدام تیلور خبرنگار امنیت ملی و سیاست خارجی روزنامه واشنگتن پست

به نقل از روزنامه واشنگتن پست، دستور مبهم دونالد ترامپ برای احیای آزمایش های تسلیحات هسته ای، فضای رقابتی تسلیحاتی میان قدرت های بزرگ را دوباره زنده کرده و این بار روسیه را نیز به تکاپو انداخته است؛ موضوعی که نشانه های بازگشت به منطق رویارویی های دوران جنگ سرد را آشکار می کند.

ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، روز چهارشنبه از نهادهای مسئول خواست تا گزینه ها و طرح های مشخص برای ازسرگیری آزمایش های هسته ای ارائه دهند؛ آزمایش هایی که در صورت انجام، نخستین بار پس از سه دهه و نیم دوباره اجرا خواهد شد. با این حال دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، تأکید کرده که پوتین هنوز دستور مستقیم و اجرایی برای آغاز این روند صادر نکرده و این مرحله صرفاً بررسی و آماده سازی سناریوهاست.

جرقه این تحرکات از یک هفته پیش و با اظهارات دونالد ترامپ در شبکه های اجتماعی زده شد؛ جایی که رییس جمهور آمریکا خواستار آغاز فوری و مشروط به برابری آزمایش های هسته ای شد. او ادعا کرد که روسیه و چین در سال های اخیر به صورت پنهانی به انجام این آزمایش ها روی آورده اند و در نتیجه، آمریکا نیز نباید در این زمینه عقب بماند .

روسیه و چین همچنان تأکید می کنند که به تعهد بین المللی توقف آزمایش های هسته ای که در دهه 1990 به تصویب رسید پایبند مانده اند. داده های سامانه های لرزه نگاری جهانی نیز نشان می دهد که از آن زمان تاکنون هیچ آزمایش هسته ای بزرگ ثبت نشده است. با این حال، کاخ سفید هنوز حاضر نشده درباره دستور اخیر رییس جمهور آمریکا یا صحت ادعاهای مطرح شده علیه مسکو و پکن توضیح روشنی ارائه دهد و مواضع متناقض مقامات دولت، تنها بر ابهام موجود افزوده است.

ترامپ روز چهارشنبه در میامی گفت که در حال کار روی طرحی برای خلع سلاح هسته ای هر سه کشور یعنی آمریکا، روسیه و چین است؛ اما هیچ گونه جزییاتی درباره این طرح ارائه نکرد و دفتر مطبوعاتی کاخ سفید نیز به درخواست های رسانه ها برای شفاف سازی پاسخی نداد.

یکی از مقامات دولت آمریکا که تنها به شرط ناشناس ماندن صحبت کرد، گفت ترامپ از اصل خلع سلاح هسته ای حمایت می کند، اما آن را مشروط به حفظ بازدارندگی مؤثر و حفاظت از امنیت ملی می داند. به گفته این مقام، ارزیابی دولت این است که روسیه و چین در حال شتاب بخشیدن به برنامه های هسته ای خود هستند و بنابراین واشنگتن نباید بدون تضمین های کامل، امتیازی یک جانبه بدهد.

پاول پودوویگ، کارشناس برجسته نیروهای هسته ای روسیه، معتقد است واکنش پوتین به معنای تغییر فوری در وضعیت عملیاتی زرادخانه هسته ای این کشور نیست؛ بلکه پیام او این است که اگر آمریکا آزمایش ها را از سر بگیرد، مسکو باید قادر باشد در عرض چند روز پاسخ مشابه بدهد. او تاکید کرد: روسی ها مانند دیگران، از پیام های متناقض و مبهم طرف آمریکایی سردرگم هستند.

دیمیتری مدودف، رییس جمهور پیشین روسیه و از اعضای ارشد شورای امنیت این کشور، در واکنش به اظهارات اخیر ترامپ در شبکه های اجتماعی نوشت: هیچ کس نمی داند ترامپ دقیقاً از چه نوع آزمایش هسته ای حرف می زند و با لحنی کنایه آمیز تاکید کرد: احتمالاً خودش هم نمی داند.

مشخص نیست که آیا ترامپ در طرح اتهام علیه روسیه و چین، میان آزمایش های شناخته شده و مجاز برای ارزیابی وضعیت فعلی زرادخانه ها و آزمایش های پیچیده تر و خطرناک تری که نشانه آغاز توسعه نسل جدید سلاح های هسته ای است، تفاوت قائل شده یا خیر. همین ابهام، پرسش هایی جدی درباره هدف و مقصود واقعی سخنان او ایجاد کرده است.

ایالات متحده، روسیه و چین در سال 1996 پیمان جامع منع آزمایش های هسته ای را امضا کردند؛ معاهده ای که هرگونه انفجار آزمایشی سلاح هسته ای را ممنوع اعلام می کند. با این حال آمریکا و چین هرگز این پیمان را در نظام حقوق داخلی خود تصویب نکردند و روسیه نیز در سال 2023 تصویب آن را لغو کرد. با وجود این، هر سه کشور همچنان ادعا دارند که به روح و مفاد پیمان پایبند هستند. در این میان، کره شمالی به عنوان تنها کشوری که عضو این پیمان نیست، پس از لازم الاجرا شدن آن، دست کم چند آزمایش هسته ای انجام داده است.

بر اساس مفاد این ممنوعیت، کشورهای دارای سلاح هسته ای همچنان می توانند آزمایش های زیر بحرانی را انجام دهند؛ آزمایش هایی با هدف بررسی قابلیت اطمینان مواد هسته ای و فناوری های مرتبط که بدون آغاز واکنش زنجیره ای و بدون ایجاد انفجار هسته ای صورت می گیرد. هدر ویلیامز، کارشناس تسلیحات هسته ای در مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل تأکید می کند که این نوع آزمایش ها از منظر فنی انفجار هسته ای محسوب نمی شوند و بنابراین نقض مستقیم پیمان تلقی نمی گردند.

هدر ویلیامز توضیح می دهد که آنچه در چارچوب پیمان منع آزمایش های هسته ای به طور صریح ممنوع شده، آزمایش های فوق بحرانی است؛ آزمایش هایی که هرچند تنها از مقدار کمی مواد هسته ای استفاده می کنند، اما واکنش زنجیره ای را فعال کرده و ماهیت یک انفجار هسته ای کامل را دارند. او هشدار می دهد که حتی اگر اظهارات ترامپ و واکنش روسیه ناشی از یک سوءتفاهم باشد، همین فضای مبهم و لحن تهدیدآمیز می تواند مخاطره آمیز شود.

در همین حال، رسانه های دولتی روسیه با برجسته سازی پرتاب اخیر موشک بالستیک مینوتمن-3 در آمریکا، تلاش کرده اند این رویداد را با ادعاهای مربوط به احتمال ازسرگیری آزمایش های هسته ای مرتبط نشان دهند؛ در حالی که این پرتاب مدت ها پیش از دستور جدید ترامپ برنامه ریزی شده بود. ویلیامز دراین باره می گوید: پوتین سیاستمداری فرصت طلب است. ترامپ یک فرصت طلایی در اختیار او گذاشت تا دوباره از نماد قدرت هسته ای بهره برداری کند.

هم زمان، پیام های مقامات دولت آمریکا درباره این موضوع همچنان متناقض و پراکنده است. کریس رایت، وزیر انرژی دولت ترامپ، هفته گذشته در گفت وگو با شبکه فاکس نیوز گفت که تصورش از دستور رییس جمهور این است که او صرفاً به آزمایش سامانه ها اشاره کرده؛ آزمایش هایی که به گفته او انفجار هسته ای محسوب نمی شوند ، بلکه شامل آزمایش کامل اجزای یک سلاح بدون فعال سازی واکنش زنجیره ای است.

اما کمتر از چند روز بعد، ترامپ در گفت وگویی که در برنامه 60 دقیقه پخش شد، روایت متفاوتی ارائه کرد و ادعا کرد که روسیه و چین به طور پنهانی در حال انجام آزمایش های هسته ای هستند و ایالات متحده نیز همان کار را انجام خواهد داد، اما علنی و آشکار . او گفت: آن ها زیر زمین آزمایش می کنند، جایی که مردم دقیقاً نمی دانند چه اتفاقی می افتد. فقط کمی لرزش حس می شود.

آنتونی روگیریو، مقام پیشین شورای امنیت ملی در دولت ترامپ که بر مسائل منع اشاعه نظارت داشت، می گوید پیام ترامپ در اصل تلاشی برای ایجاد نوعی توازن در برابر نگرانی هایی بود که طی سال های اخیر درباره فعالیت های هسته ای روسیه و چین به طور عمومی مطرح شده است. در گزارش های وزارت خارجه و وزارت دفاع آمریکا طی چند سال گذشته، ادعاهایی مطرح شده که نشان می دهد روسیه و چین ممکن است آزمایش های فوق بحرانی انجام داده باشند؛ آزمایش هایی که بر اساس پیمان جامع منع آزمایش های هسته ای ممنوع به شمار می روند. این ادعاها اما هیچ گاه با اسناد قاطع و غیرقابل انکار پشتیبانی نشده اند.

سناتور تام کاتن، نماینده جمهوری خواه و از چهره های نزدیک به دولت ترامپ، پا را از این فراتر گذاشته و در بیانیه ای مدعی شده که جان رتکلیف، رییس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، به او گفته ارزیابی های اطلاعاتی نشان می دهد روسیه و چین هر دو آزمایش های فوق بحرانی سلاح های هسته ای انجام داده اند. او این آزمایش ها را بخشی از تلاش این دو کشور برای نوسازی زرادخانه های هسته ای شان توصیف کرده است. رتکلیف نیز در پیامی کوتاه در شبکه های اجتماعی ادعاهای ترامپ را تایید کرد و به گزارش های علنی مقامات آمریکایی استناد نمود. هیچ یک از دفتر سناتور کاتن یا سازمان سیا به درخواست ها برای شفاف سازی بیشتر پاسخ نداده اند.

در مقابل، برخی تحلیلگران نسبت به میزان محکمی این ادعاها ابراز تردید می کنند. جیمز اکتون، مدیر برنامه سیاست هسته ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی می گوید: تشخیص اینکه یک کشور واقعاً در حال انجام آزمایش های فوق العاده کم قدرت است یا نه، بسیار دشوار است. او تاکید می کند که حتی در صورت انجام چنین آزمایش هایی، این فعالیت ها الزاماً تهدیدی مستقیم برای امنیت آمریکا محسوب نمی شوند. به گفته او، آزمایش هایی با این سطح انرژی اغلب با هدف بررسی ایمنی و پایداری زرادخانه هسته ای انجام می گیرد و نه توسعه نسل جدید سلاح ها. اکتون تصریح کرد: ترجیح ما این است که چنین آزمایش هایی انجام نشود، اما این موضوع به طور جدی بازدارندگی هسته ای آمریکا را تضعیف نمی کند.