آرمان میرزاخانی در اعتماد نوشت: در آستانه عصر تازه ای از تمدن دیجیتال، شهر دیگر صرفا شبکه ای از خیابان ها، ساختمان ها و زیرساخت ها نیست. شهر بدل به ارگانیسمی چندلایه شده است که در آن، ماده، داده، احساس و ادراک درهم تنیده اند.

این شکل تازه از زیست شهری را می توان متاشهر نامید؛ شهری که در مرز میان فیزیکی، دیجیتال و زیستی تنفس می کند؛ جایی که هر نقطه از فضا، همزمان در چند سطح از واقعیت حضور دارد. متاشهر نه شهر آینده، بلکه آینده خودِ شهر است.

در آغاز سده بیست ویکم، ایده شهر هوشمند نوید شهرهایی را داد که با تکیه بر داده و الگوریتم، کارآمدتر و بهینه تر می شوند. اما این الگو به زودی محدودیت های خود را آشکار کرد؛ شهری که فقط می داند، اما نمی فهمد؛ تحلیل می کند، اما احساس ندارد. به تدریج نگاه ها به سوی مفهوم شهر هوشیار رفت؛ شهری که می کوشد احساس و ادراک انسانی را نیز در تصمیم گیری های خود دخیل کند. اکنون اما مرحله ای تازه آغاز شده است: شهر ادراک مند چندلایه یا همان متاشهر. در این پارادایم، شهر نه تنها داده را تحلیل می کند، بلکه در چند سطح واقعیت، همزمان تجربه می سازد، پاسخ می دهد و می آموزد.

در متاشهر، شهروند دیگر تنها در جهان مادی حضور ندارد. او در لایه هایی از واقعیت زندگی می کند که همزمان فیزیکی، دیجیتال و زیستی اند. قدم زدن در خیابان، به تجربه ای چندبُعدی تبدیل می شود: بدن در فضا حرکت می کند، اما ذهن در شبکه های مجازی شهر حضور دارد؛ حسگرها کیفیت هوای اطراف را به صورت آنی به نمایش درمی آورند، داده های زیستی بدن وضعیت استرس، خستگی یا هیجان را گزارش می دهند و سامانه های هوش مصنوعی محیط را متناسب با حالات ادراکی جمع تنظیم می کنند. در چنین شهری، تجربه زندگی نه خطی بلکه هم زیستی چندجهانی است؛ هر کنش در واقعیتی چندلایه تکرار می شود.

معماری متاشهری، دیگر صرفا هنرِ شکل دادن به فضا نیست، بلکه هنرِ تنظیم ادراک است. معمار باید بداند چگونه نور، صدا، دما، حرکت، اطلاعات و حتی عواطف انسانی می توانند در سطوح مختلف واقعیت با یکدیگر تعامل کنند. در این میان، مفهوم معماری واقعیت های هم زیست پدید می آید؛ معماری ای که میان لایه های فیزیکی، دیجیتال و زیستی شهر پل می سازد.

ساختمان ها در این معماری، نه صرفا سازه هایی از فولاد و بتن، بلکه گره هایی در شبکه ادراکی شهرند. دیوارها هوشمند و پاسخگو می شوند؛ فضاها بسته به وضعیت روانی یا زیستی کاربران تغییر می کنند؛ نور و صدا نه تزیین، بلکه بخشی از گفت وگوی میان انسان و فضا می شوند. به این ترتیب، شهر بدل به نوعی رسانه زنده می گردد؛ رسانه ای که در آن هر چیز پیام دارد -و هر کنش - بازتابی ادراکی در لایه ای دیگر می یابد.

در متاشهر، فناوری دیگر بیرونی نیست؛ در پوست زندگی تنیده است. پوشیدنی ها، لنزهای هوشمند، ایمپلنت های زیستی و شبکه های حسی، لایه ای تازه از تعامل میان بدن و فضا می سازند. شهر به پوست دوم انسان تبدیل می شود؛ پوستی مشترک که دما، نور، صدا و ریتم تنفس جمعی را تنظیم می کند. وقتی فضا می فهمد و بدن پاسخ می دهد، شهر به موجودی زنده تبدیل می شود؛ ارگانی که احساس دارد و با ما هم زیستی می کند. متاشهر در این معنا نه مجموعه ای از فناوری ها، بلکه نحوه ای از زیستن است، شیوه ای که در آن فناوری درونی می شود و مرز میان انسان و محیط فرو می ریزد.

زندگی در متاشهر، شکل تازه ای از آگاهی را می آفریند. اگر در گذشته انسان درون شهر حرکت می کرد، اکنون شهر نیز درون انسان جریان دارد. ادراک ما از فضا دیگر بیرونی نیست، بلکه درونی و چندوجهی است. خیابان نه فقط مسیر، بلکه صحنه ای از تعامل داده ها، احساسات و خاطرات است. هر تجربه، حاصل هم زیستی میان حافظه انسانی و حافظه دیجیتال است؛ میان بدن زنده و شبکه های محاسباتی. در این ساختار، زمان نیز معنای تازه ای می یابد: گذشته، حال و آینده در لایه هایی همزمان حضور دارند. شهر از یک وضعیت خطی به ساختاری کرونوتوپیک (چندزمانی) تبدیل می شود، جایی که هر لحظه بازتابی از لحظه های دیگر است.

اما متاشهر فقط نوآوری فناورانه نیست؛ یک انقلاب هستی شناختی است. وقتی مرز میان واقعیت های فیزیکی و دیجیتال محو می شود، پرسش هایی بنیادین پدید می آیند:

اگر داده ها می توانند احساس را بازنمایی کنند، آیا مرز میان آگاهی انسانی و مصنوعی همچنان پابرجاست؟

اگر فضاها می توانند پاسخ احساسی بدهند، آیا ما درون شهر زندگی می کنیم یا شهر درون ما؟

در این جهان درهم تنیده، پرسش اخلاقی اساسی آن است که چه کسی مالک تجربه است؟ داده زیستی بدن به چه کسی تعلق دارد؟ و حق ادراک چگونه تعریف می شود؟ اینجاست که مفهوم تازه ای از اخلاق ادراکی مطرح می شود؛ اخلاقی که باید میان حق شفافیت، حق حریم خصوصی و حق هم زیستی توازن برقرار کند. متاشهر نیازمند منشوری اخلاقی است که کرامت انسانی را در قلب طراحی فناورانه جای دهد. اگر چنین نشود، شهر از بستر آگاهی به میدان کنترل بدل خواهد شد؛ شهری که می بیند اما نمی گذارد دیده شویم.

متاشهر بستر هم زیستی سه گونه هوش است: هوش انسانی، هوش مصنوعی و هوش زیستی.

این سه نه در رقابت، بلکه در همکاری اند. هدف نهایی متاشهر، غلبه فناوری بر انسان نیست، بلکه رسیدن به تعادل ادراکی میان انسان، ماشین و طبیعت است. در چنین مدلی، طراحی شهری به فرآیند هم آفرینی بدل می شود؛ جایی که انسان و محیط به طور مشترک معنا تولید می کنند. شهر دیگر برای انسان ساخته نمی شود، بلکه با انسان و طبیعت شکل می گیرد.

درنهایت، متاشهر بازتاب آگاهی تازه بشر است. شهر آینده نه فقط سکونتگاه، بلکه میدان ادراک است؛ جایی که ذهن جمعی انسان در لایه های فضا تجسم می یابد. در این شهر، مرز میان واقعیت و خیال از میان می رود و هر فضا به تجربه ای زیسته، حسی و شناختی بدل می شود. متاشهر، آینه چندبعدی ذهن انسان مدرن است؛ آینه ای که نه تنها می نمایاند، بلکه می اندیشد. در این جهان تازه، شهر دیگر برای زیستن صرف نیست، بلکه برای فهمیدن است. شهری که می آموزد، واکنش نشان می دهد و با ما رشد می کند. متاشهر نه پایان مسیر فناوری، بلکه آغاز عصر تازه ای از آگاهی شهری است؛ عصری که در آن واقعیت ها نه در جدال، بلکه در هم زیستی اند.

شهری که همزمان می بیند، حس می کند و می فهمد؛ شهری که همچون ما زنده است و شاید از ما آگاه تر.