در حالی که سلامت دهان و دندان یکی از پایه های اصلی سلامت عمومی به شمار می آید، هزینه های روزافزون درمان و ضعف پوشش بیمه ای، بسیاری از خانواده های ایرانی را در برابر انتخاب های دشوار قرار داده است. روند مراجعه دیرهنگام بیماران، نابرابری گسترده در دسترسی و ناکارآمدی سازوکار بیمه های تکمیلی، دندان پزشکی را به یکی از پرچالش ترین بخش های نظام سلامت بدل کرده است.

به گزارش اطلاعات، عادل صادقی، دندان پزشک با اشاره به خلأ جدی آمارهای قابل استناد در حوزه دندان پزشکی می گوید: هنوز اطلاعات دقیقی از سهم این بخش در سبد هزینه خانوار و میزان مراجعه مردم به مراکز دندان پزشکی در دست نیست. نبود نظام ثبت داده ها باعث شده تا ارزیابی نیازها و اولویت های مردم بیشتر بر پایه حدس و تجربه های میدانی باشد تا گزارش های مستند.

او توضیح می دهد: بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش های مجلس با همکاری سازمان نظام پزشکی منتشر کرده، حدود 21 درصد از کل پرداختی مستقیم مردم در حوزه سلامت، مربوط به خدمات دندان پزشکی است. این سهم بعد از هزینه دارو، دومین بخش بزرگ پرداخت از جیب در نظام سلامت به شمار می آید.

صادقی می گوید: خدمات دندان پزشکی به شاخص هزینه های کمرشکن سلامت نزدیک شده و جایگاه نگران کننده ای دارد. این شاخص در واقع نشان می دهد کدام هزینه های درمانی می توانند خانواده ها را به مرز فشار مالی شدید نزدیک کنند.

این دندان پزشک درباره خدمات هزینه بر دندان پزشکی می گوید: ما هنوز نمی دانیم نسبت درمان های ترمیمی، جراحی، پیشگیری یا زیبایی به مجموع هزینه های مردم چقدر است. به همین جهت در دانشگاه تهران در تلاشیم پیمایش های میدانی گوناگونی را طراحی و اجرا کنیم تا تصویر روشن تری از شیوه ارائه خدمات دندان پزشکی به دست بیاید.

با این حال، او بر اساس مشاهدات بازار دندان پزشکی به یک روند مشخص اشاره می کند: آنچه امروز در فضای واقعی کلینیک ها و مطب ها دیده می شود این است که بخش قابل توجهی از هزینه ها در زمینه خدمات زیبایی است. در سال های اخیر، تمایل مردم به درمان های زیبایی نسبت به خدمات درمانی پایه رشد بیشتری داشته است.

صادقی با اشاره به خدمات دندان پزشکی تحت پوشش تأمین اجتماعی می گوید: این سازمان همچنان همان مجموعه محدود خدمات قدیمی را ارائه می دهد؛ خدماتی مانند کشیدن دندان، جرم گیری و برخی پرکردگی های سطحی. هرچند همین خدمات نیز چارچوب مشخصی دارند اما کیفیت آن ها قابل مقایسه با خدماتی که در مطب های خصوصی ارائه می شود نیست. درمان های تخصصی تر مانند عصب کشی یا ترمیم هایی که احتمال رسیدن به عصب دارند نیز انجام نمی شود. در نتیجه بسیاری از بیماران مجبورند پس از مراجعه به مراکز تأمین اجتماعی، کار درمانی را در مطب های خصوصی ادامه دهند. در زمینه جراحی های موردنیاز نیز وضعیت به همین شکل است.

او که خود سابقه فعالیت در مراکز دندان پزشکی تأمین اجتماعی را دارد توضیح می دهد: سال ها پیش دستورالعمل هایی داشتیم که اجازه نمی داد از مواد غیرایرانی استفاده کنیم. این محدودیت روی کیفیت درمان تأثیر می گذاشت و بیماران هم معمولا از همین موضوع گلایه داشتند.

صادقی در مورد این که مردم چه میزان از خدمات تأمین اجتماعی استفاده می کنند و چه رویکردی در قبال حفظ یا کشیدن دندان دارند می گوید: این موضوع به شدت وابسته به موقعیت جغرافیایی و سطح اقتصادی مناطق مختلف است؛ حتی در تهران هم وضعیت محله ها با هم تفاوت دارد. اما تجربه شخصی من و بسیاری از همکاران نشان می دهد که با افزایش مشکلات اقتصادی، بیماران تمایل کمتری به صرف هزینه برای ترمیم دارند. بیشتر صبر می کنند تا دندان به مرحله درد شدید برسد و در نهایت آن را می کشند. البته این الگو شامل همه مردم و همه مناطق نیست، اما روند کلی به این سمت حرکت می کند.

در این زمینه نیز آمار رسمی وجود ندارد و تمام تحلیل ها بر پایه تجربه میدانی است.

صادقی به تفاوت دسترسی به خدمات دندان پزشکی در شهرهای مختلف اشاره می کند و می گوید: شاخص تعداد دندان پزشک به جمعیت می تواند تصویر روشنی از وضعیت دسترسی به پزشکان ارائه دهد.

شهر تهران بیشترین تعداد دندان پزشک را در کشور دارد و در مقابل در استان سیستان و بلوچستان، دسترسی بسیار کمتری به دندانپزشک وجود دارد.

یکی از چالش های اساسی نظام سلامت دهان، نه کمبود دندان پزشک، بلکه توزیع نامتوازن آن است. وزارت بهداشت طی سال های اخیر تلاش دارد تعداد دانشجویان و فارغ التحصیلان دندان پزشکی را افزایش دهد اما گزارش های رسمی سازمان نظام پزشکی نشان می دهد با وجود رشد تعداد دندان پزشکان، شاخص های سلامت دهان و دندان هیچ بهبودی نداشته است.

علت اصلی این است که دندان پزشکان در شهرهای بزرگ متمرکز شده اند که بازار کار آن اشباع شده و بسیاری از نیروهای جوان حتی نمی توانند فعالیت خود را آغاز کنند.

به گفته صادقی، دندان پزشکان در شهرهای کوچک و محروم کمتر ماندگار می شوند، زیرا تأسیس مطب در این مناطق از نظر اقتصادی توجیه کافی ندارد. در گذشته قوانینی وجود داشت که پذیرش دانشجوهای بومی برای همان مناطق را تقویت می کرد و تا حدی در ماندگاری نیروها مؤثر بود اما امروز بیش از این که کمبود دندان پزشک داشته باشیم، با نابرابری در توزیع آن ها مواجهیم.

او تأکید می کند که حل این مشکل بدون طراحی بسته های تشویقی امکان پذیر نیست. اگر برای دندان پزشکان انگیزه ایجاد نشود که در شهرهای کوچک بمانند، طبیعی است که به شهرهای بزرگ مهاجرت می کنند و این چرخه نابرابری ادامه پیدا می کند.

باید سازوکاری مشخص و الزام آور وجود داشته باشد تا دندان پزشک در منطقه خود باقی بماند و بتواند خدمات پایدار ارائه کند.

صادقی به نقش بیمه های تکمیلی در بهبود وضعیت سلامت دهان و دندان اشاره می کند و می گوید: با وجود گسترش شرکت های بیمه تکمیلی در ایران، تأثیر آن ها بر کاهش هزینه های دندان پزشکی همچنان بسیار محدود است. طبق آمارهای سازمان نظام پزشکی، بیش از 90 درصد هزینه های دندان پزشکی همچنان مستقیما از جیب مردم پرداخت می شود؛ رقمی که در مقایسه با بسیاری از کشورها تفاوت فاحشی ندارد اما در ایران به دلیل فشار اقتصادی خانوارها اثر سنگین تری ایجاد می کند.

او با اشاره به یک تصور اشتباه رایج توضیح می دهد: بسیاری بر این باورند در کشورهای دیگر بیمه ها تمام خدمات دندان پزشکی را به رایگان پوشش می دهند اما چنین چیزی واقعیت ندارد. دندان پزشکی در همه جای دنیا درمان گرانی است اما با توجه به درآمد مردم در ایران، هزینه دندان پزشکی بیشتر به چشم می آید. این گرانی جهانی، در ایران اغلب به شکل انتقاد از دندان پزشکان یا بیمه ها مطرح می شود، در حالی که مسأله عمیق تر و ساختاری تر است.

صادقی می گوید: یکی از مهم ترین دلایل ناکارآمدی بیمه های تکمیلی در ایران، غیرواقعی بودن سقف تعهدات است. در بسیاری از بیمه ها سقف سالانه برای یک خانوار چهارنفره به اندازه هزینه ترمیم یک دندان هم نیست. وقتی سقف تعهدات این قدر پایین است، عملا بیمه نمی تواند نقش حمایتی مؤثری داشته باشد.

او همچنین به محدود بودن پوشش ها اشاره می کند و می گوید: برخی بیمه ها بسیاری از خدمات درمانی ضروری مثل ایمپلنت را سال ها در فهرست خدمات لوکس قرار می دادند، در حالی که ایمپلنت برای بیمار یک ضرورت عملکردی است، نه یک کار زیبایی.

صادقی در ادامه به یکی از مهم ترین چالش ها یعنی تعرفه های دستوری اشاره می کند و می گوید: به باور من تعرفه دستوری بخشی از ریشه مشکلات دندان پزشکی در ایران است. در کشور ما هرجا مردم توان پرداخت ندارند، سریع به سراغ تعیین تعرفه دستوری می رویم اما تجربه نشان داده این کار در اقتصاد جواب نمی دهد. تعرفه های دندان پزشکی نیز هر سال با تأخیر زیاد و بدون توجه به هزینه های واقعی تعیین می شود.

چندسال قبل، انجمن های تخصصی، فهرست جامعی از هزینه های واقعی درمان و قیمت تمام شده خدمات را تهیه و برای هیأت وزیران ارسال کردند اما این پیشنهادها موردتوجه قرار نگرفت و تعرفه ها همچنان با فاصله زیاد از واقعیت اعلام می شود. نتیجه این روند به ویژه در حوزه بیمه ها، به گفته او وحشتناک است.

تعرفه ای که بیمه ها برای خدمات دندان پزشکی تعیین می کنند، حتی هزینه مواد مصرفی یک درمان را هم پوشش نمی دهد. طبیعی است که دندان پزشکان با چنین شرایطی حاضر به قرارداد بستن با بیمه ها نشوند.

صادقی می گوید: دندان پزشکانی که مجبور به همکاری با بیمه ها هستند ناچار می شوند کیفیت خدمات را کاهش دهند، زیرا با تعرفه های فعلی، امکان ارائه درمان استاندارد وجود ندارد. نمی توان توقع داشت دندان پزشک با تعرفه ای دستوری کار کند اما همان کیفیت را حفظ کند؛ در نهایت یا کیفیت افت می کند یا پزشک از همکاری منصرف می شود.

او همچنین تأخیر طولانی پرداخت ها را از دیگر مشکلات اساسی بیمه ها می داند: گاهی پرداخت مطالبات بیماران با شش تا هشت ماه تأخیر انجام می شود. در شرایطی که اقتصاد کشور هر ماه در حال تغییر است، چنین تأخیرهایی عملا بیمار را از درمان منصرف می کند.

صادقی تأکید می کند: اصلاح وضعیت بیمه ها تنها زمانی ممکن است که سقف تعهدات، واقعی شود، تعرفه ها بر اساس هزینه های واقعی تعیین شوند و سازوکاری پایدار برای پرداخت به موقع مطالبات تعریف گردد. در غیر این صورت، بیمه های تکمیلی نمی توانند نقش مؤثری در بهبود سلامت دهان و دندان مردم داشته باشند.