شاتون زدن به معنای شکستگی، تغییر شکل یا خم شدن شاتون در موتور خودرو است. این قطعه میله ای که پیستون را به میل لنگ متصل می کند، وظیفه تبدیل حرکت رفت و برگشتی پیستون به حرکت چرخشی در میل لنگ را برعهده دارد.

به گزارش دیجیاتو، هنگامی که فشار بیش از حد (ناشی از عوامل مکانیکی یا هیدرولیکی) به شاتون وارد شود، این قطعه مهم ممکن است خم شود، بشکند یا از جای خود خارج شود. در شدیدترین حالت، شاتون شکسته ممکن است از دیواره بلوک سیلندر یا کارتر خارج شود و آسیب های فاجعه بار و غیرقابل جبرانی به موتور وارد کند. این موضوع را تحت عنوان شاتون زدن ماشین می شناسیم.

شاتون زدن یکی از بدترین خرابی های ممکن برای موتور و تقریباً همیشه ناشی از ترکیب عوامل مکانیکی و حرارتی است.

مهم ترین و رایج ترین عامل، نقص در سیستم روغن کاری است. کمبود روغن یا کیفیت پایین روغن موتور باعث می شود یاتاقان های متصل به شاتون به درستی روان کاری نشوند. در نتیجه، یاتاقان ها فرسوده می شوند، اصطکاک افزایش می یابد، حرارت بالا می رود و نهایتاً شاتون آسیب می بیند.

بالا رفتن دمای موتور به دلایل مختلف (مانند خرابی واتر پمپ، ترموستات یا نشتی رادیاتور)، باعث انبساط بیش از حد قطعات فلزی و کاهش تحمل مکانیکی آن ها می شود. این حرارت بالا به طور مستقیم به یاتاقان ها آسیب رسانده و آن ها را ذوب می کند و زمینه را برای شکستن شاتون ممکن می سازد.

خرابی و فرسایش یاتاقان های شاتون (به دلیل روغن کثیف یا فشار بیش از حد) باعث ایجاد لقی بین شاتون و میل لنگ می شود. این لقی منجر به ضربات متوالی و شدید می شود که به مرور زمان میله شاتون را تضعیف کرده و باعث شکستگی آن می شود.

گژن پین (Gudgeon Pin) شاتون را به پیستون متصل می کند. خرابی یا قفل شدن این پین به دلیل روغن کاری ضعیف یا تنش زیاد، می تواند باعث ایجاد فشار غیرعادی روی میله شاتون و در نهایت خم شدن یا شکستن آن شود.

این مورد که به آن قفل هیدرولیکی گفته می شود، یکی از دلایل ناگهانی شاتون زدن است. اگر آب (مثلاً هنگام عبور از یک گودال عمیق یا خرابی واشر سرسیلندر) به داخل محفظه احتراق نفوذ کند، در هنگام حرکت پیستون به سمت بالا مقاومت زیادی ایجاد می شود که باعث خم شدن یا شکستن شاتون خواهد شد.

پس از عبور از آب گرفتگی ها، اگر شاهد روشن شدن چراغ چک خودرو بودید، حتماً سیستم احتراق و سیلندرها را بررسی کنید.

زمان بندی نادرست جرقه زنی یا استفاده از سوخت نامناسب (اکتان پایین) باعث احتراق پیش از موعد یا کوبش موتور می شود. این احتراق ناقص در طولانی مدت به شاتون فشار وارد کرده و آن را تضعیف می کند.

در تصادفات شدید، به خصوص اگر ضربه به قسمت زیرین کارتر وارد شود، ممکن است به طور مستقیم به شاتون و میل لنگ آسیب برسد یا سیستم روغن کاری مختل شود.

رانندگی مکرر و طولانی مدت در دورهای موتور بسیار بالا (نزدیک به خط قرمز دورسنج) فشار مکانیکی و حرارتی زیادی به شاتون و یاتاقان ها وارد می کند، عمر مفید آن ها را به شدت کاهش می دهد و احتمال شکستگی را بالا می برد.

درک نحوه عملکرد فلایویل و گیربکس کمک می کند بدانید چرا رانندگی در دور موتور بالا به اجزای داخلی موتور فشار وارد می کند.

شاتون زدن یک خرابی پنهان نیست و معمولاً نشانه های واضحی دارد که باید فوراً مورد توجه قرار گیرند.

شاخص ترین علامت، صدای تق تق، ضربه یا کوبش فلزی تیز و ریتمیک است که معمولاً از پایین موتور به گوش می رسد. این صدا با افزایش دور موتور سریع تر و با کاهش آن کندتر می شود. صدای ناشی از شاتون زدن معمولاً تیزتر، خشن تر و بلندتر از صدای یاتاقان زدن است و حس کوبش شدیدتری را القا می کند.

هنگامی که شاتون خم شود یا بشکند، تعادل و زمان بندی دقیق حرکت پیستون ها به هم می خورد. این ناهماهنگی مستقیماً به کاهش شدید و ناگهانی قدرت موتور منجر می شود، به طوری که خودرو برای شتاب گرفتن یا حفظ سرعت دچار مشکل می شود.

در موارد خاص، شاتون شکسته می تواند بدنه بلوک سیلندر را سوراخ کرده و در بخش زیرین موتور قابل مشاهده باشد.

به دلیل آسیب به یاتاقان ها و شاتون ها، لقی در میل لنگ افزایش می یابد. این افزایش لقی باعث نشت شدید روغن از اطراف یاتاقان ها می شود که نتیجه آن افت فشار روغن و روشن شدن چراغ هشدار روغن موتور است.

اگرچه شاتون زدن و یاتاقان زدن اغلب با یکدیگر رخ می دهند و علائم صوتی مشابهی دارند، اما از نظر فنی متفاوت هستند:

یاتاقان زدن زمانی رخ می دهد که لایه های نازک یاتاقان بین شاتون و میل لنگ، فرسوده یا ذوب می شوند. این خرابی باعث افزایش لقی و ایجاد صدای تق تق می شود.

شاتون زدن نتیجه مستقیم خرابی فیزیکی یا تغییر شکل میله شاتون است که معمولاً ناشی از یک رویداد ناگهانی یا یاتاقان زدن شدید است.

در واقع یاتاقان زدن ممکن است گاهی اوقات منجر به شاتون زدن شود.

پیشگیری از شکستن شاتون، در واقع با سه عامل اصلی آن یعنی روغن، حرارت و ضربه ارتباط دارد. در ادامه نکات فنی و نکاتی که در سبک رانندگی باید رعایت کرد را توضیح داده ایم.

روغن کاری کامل: تعویض روغن و فیلترها در فواصل زمانی مناسب و طبق توصیه سازنده. همیشه از روغن با گرید و استاندارد مشخص مانند API/ACEA استفاده کنید.

کنترل سطح روغن: سطح روغن را به صورت هفتگی با گیج چک کنید و مطمئن شوید که همیشه در محدوده مجاز قرار دارد.

سلامت سیستم خنک کننده: از عملکرد صحیح ترموستات، فن رادیاتور، واتر پمپ و سطح ضدیخ اطمینان حاصل کنید تا موتور هرگز بیش از حد داغ نشود.

استفاده از سوخت مناسب: همیشه از سوختی با عدد اکتان توصیه شده توسط سازنده استفاده کنید تا از احتراق ناقص و کوبش جلوگیری شود.

بررسی زیر خودرو: قبل از تعویض روغن، کارتر و زیر موتور را برای علائم ضربه یا نشتی بررسی کنید.

اجتناب از دور موتور بالا: از رانندگی طولانی مدت در محدوده دور موتور نزدیک به خط قرمز پرهیز کنید.

رانندگی محتاطانه در آب: هرگز با سرعت زیاد از گودال های عمیق یا مناطق آب گرفته عبور نکنید تا از خطر قفل هیدرولیکی جلوگیری شود.

گرم کردن موتور: در فصول سرد، اجازه دهید موتور برای چند دقیقه به آرامی کار کند تا روغن به تمام نقاط سیستم برسد و از تنش لحظه ای جلوگیری شود.