محسن سلیمانی فاخر در عصر ایران نوشت: براساس برخی آمارها، سالانه حدود 800 هزار تصادف رانندگی در ایران رخ می دهد و روزانه نزدیک به 40 نفر در جاده ها جان خود را از دست می دهند؛ یعنی مرگ یک نفر در هر 36 دقیقه. این ارقام نه فقط نشانه ی بحرانی انسانی، بلکه سندی از عادی شدن مرگ در جامعه ای است که هنوز این پدیده را به عنوان یک مسئله اجتماعی جدی نمی گیرد.

یکی از شگفت انگیزترین پارادوکس های جامعه ایرانی در روزگار کنونی، بی تفاوتی ما نسبت به مرگ و معلولیت های ناشی از تصادفات رانندگی است. هر سال هزاران نفر در جاده ها جان خود را از دست می دهند، هزاران خانواده داغدار و متلاشی می شوند، میلیاردها تومان از منابع بیمه ای و ملی هزینه می شود و شمار زیادی از شهروندان با معلولیت و افسردگی زندگی را ادامه می دهند، بی آنکه این واقعیت در وجدان عمومی ما به عنوان یک مسئله اجتماعی درک شود.

با وجود این همه تلفات و آسیب ها، نه متخصصان علوم اجتماعی برای مسئله سازی این پدیده کاری کرده اند و نه نهادهای قانون گذار به آن حساسیتی نشان داده اند. گویی مرگ روزمره ده ها نفر در جاده ها هنوز از آستانه توجه سیاست گذاری عبور نکرده است. جامعه شناسی ما کمتر به این تراژدی پرداخته و مجلس و نهادهای قانون گذار نیز آن را نه در سطح یک بحران اجتماعی، بلکه صرفاً یک مسئله فنی و انتظامی دیده اند. نتیجه آن است که مسئله ای انسانی و فرهنگی، در سطح آمار و ترافیک جاده های شمالی تقلیل یافته است.

ما تصادف را نوعی اتفاق می دانیم نه یک نشانه . در نگاه روزمره مان، ماشین وسیله ای ضروری برای زیستن است، و همین ضرورت نوعی مصونیت اخلاقی و نمادین به آن داده است. در واقع، ما از اتومبیل نه فقط برای جابه جایی، که برای احساس منزلت، کنترل، و حتی ابراز فردیت استفاده می کنیم. جامعه مصرفی اتومبیل را از کالایی فنی به نماد هویت تبدیل کرده است. به همین دلیل، حتی وقتی این نماد مرگ می آفریند، تمایل نداریم آن را به نقد بکشیم.

از منظر تعبیرگرایی اجتماعی (social interpretivism)، آنچه اهمیت دارد نه خود پدیده، بلکه معنایی است که کنشگران به آن می بخشند. تصادفات رانندگی تا زمانی که در ذهن مردم صرفاً بدشانسی ، تقدیر یا بی احتیاطی فردی تلقی شود، هرگز به جایگاه یک مسئله اجتماعی ارتقا نمی یابد. در واقع، جامعه از طریق زبان و تفسیر، واقعیت ها را صورت بندی می کند. وقتی در زبان عمومی ما، مرگ در جاده ها عادی و حتی اجتناب ناپذیر به نظر می رسد، معنایش این است که نظام فرهنگی ما هنوز مرگ را نه محصول ساختار، بلکه نتیجه ی خطای فردی می داند.

اما در پس این عادی سازی ، ساختاری پیچیده از نابرابری و بی تدبیری نهفته است: جاده هایی ناایمن، خودروهایی بی کیفیت، نظارت های ناکافی و فرهنگی که سرعت و رقابت را فضیلت می داند. ما در واقع در جامعه ای زندگی می کنیم که خشونت ساختاری را در پوشش عادت های روزمره پنهان کرده است. رانندگی پرخطر، مصرف گرایی خودرویی، و بی قانونی در ترافیک، همه اشکال نمادین همان خشونت پنهان اند که به مرگ فیزیکی و روانی می انجامند.

از این منظر، مسئله تصادفات تنها مسئله ای فنی یا اخلاقی نیست، بلکه مسئله ای فرهنگی و اجتماعی است. همان گونه که جامعه شناسان کلاسیک می گویند، مسئله اجتماعی زمانی شکل می گیرد که یک واقعیت زیان بار، آگاهی جمعی را جریحه دار کند. اما در ایران، این آگاهی هنوز شکل نگرفته است. مرگ در جاده ها به قدری تکرار شده که بدل به صدا در پس زمینه شده است؛ چیزی که می دانیم هست، اما دیگر به آن گوش نمی دهیم.

در لایه ای عمیق تر، می توان گفت بی تفاوتی ما نوعی سازوکار دفاعی است. جامعه ای که با بحران های متعدد اقتصادی، اخلاقی و روانی روبه روست، برای حفظ تعادل روانی خود، از مواجهه با هر رنج تازه ای می گریزد. مرگ در جاده ها را نادیده می گیرد، همان طور که فقر، فساد یا آلودگی هوا را نیز به عادت بدل کرده است. این بی حسی جمعی، نشانه ی نوعی فروپاشی در حساسیت اخلاقی جامعه است.

برای تبدیل این فاجعه خاموش به مسئله ای اجتماعی، باید زبان مان را تغییر دهیم. باید درباره تصادف به عنوان محصول تصمیمات ساختاری حرف بزنیم، نه خطای فردی. باید بدانیم که در هر مرگ جاده ای، بخشی از ساختار قدرت، سیاست گذاری و فرهنگ عمومی شریک است. تنها از رهگذر این آگاهی است که می توان به مسئولیت پذیری اجتماعی و پرابلماتیک کردن آن گام برداشت.

تا آن زمان، جاده ها همچنان قربانگاه خواهند بود، و ما همچنان در نقش شاهدانی خاموش، در مسیر زندگی، از کنار مرگ عبور خواهیم کرد.