آلودگی نفس اصفهان را بند آورده است؛ تمام روزهای مهرماه امسال شاخص کیفیت هوای این شهر و شهرهای مجاور آن در محدوده ناسالم قرار داشت و شاخص ذرات معلق PM2.5، به ویژه در ساعات اوج ترافیک صبح و عصر به سطوح قرمز (ناسالم برای تمام گروه های جامعه) و بنفش در حد بسیار ناسالم می رسید.

به گزارش مهر، آبان هم وضعیت مشابهی را تجربه می کند. این در حالی است که از ابتدای پاییز، با کاهش بسیار اندک دما، آلاینده ها شهر را خفه کرده است. از 22 اردیبهشت امسال مازوت سوزی در 2 واحد از هشت واحد نیروگاه برق شهید محمد منتظری اصفهان به بهانه تعمیرات خطوط گاز و ناترازی انرژی آغاز شد و بنا بر آماری که تیرماه امسال در اختیار خبرنگار مهر قرار گرفت این نیروگاه در آن مقطع روزانه 6 تن آلاینده به هوای اصفهان، شاهین شهر و خمینی شهر تزریق می کرد.

اکنون اما میزان سوخت مازوتی که نیروگاه منتظری طی پنج ماه گذشته مصرف و تناژ آلاینده هایی که به هوای شهرهای اطراف وارد کرده است، از سوی سازمان محیط زیست اعلام نمی شود زیرا این روزها سخن از مازوت کم گوگرد (Low Sulphur) در میان است که آلایندگی کمتری نسبت به نفت کوره یا مازوت با گوگرد بالا تولید می کند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در این ارتباط می گوید: سه سال پیش سازمان حفاظت محیط زیست استاندارد گوگرد مازوت را از 3.5 درصد (35 هزار ppm) به 0.8 درصد (هشت هزار ppm) کاهش داد. گوگرد اصلی ترین آلاینده دیزلی هاست. مازوت فعلی کشتیرانی ها نیم درصد گوگرد دارد و مازوت ذخیره شده برای شرایط اضطراری در نیروگاه ها نیز همین کیفیت را خواهد داشت.

داریوش گل علیزاده با اشاره به اینکه مازوت سوزی در نیروگاه منتظری اکنون متوقف است، خاطرنشان می کند: در صورت ناترازی گاز، فقط به صورت تلفیقی و در یکی دو واحد از هشت واحد نیروگاه منتظری استفاده می شود. ذخیره 88 میلیون لیتری برای دو واحد، حدود یک ونیم تا دو ماه کافی است و این نیروگاه فقط در شرایط بحرانی آلودگی اجازه مصرف خواهد شد.

وی افزود: سال هاست سوخت اصلی نیروگاه منتظری و اسلام آباد در اصفهان گاز طبیعی است و نیروگاه اسلام آباد مانند نیروگاه بعثت تهران داخل شهر، مازوت نمی سوزاند.

گل علیزاده تصریح می کند: باید توجه داشت که حتی اگر مازوت سوزی کامل حذف شود، باز هم در اصفهان آلودگی داریم؛ چون خودروها به ویژه ناوگان عمومی پرپیمایش و صنایع تأثیر بیشتری دارند. حدود 10 هزار واحد صنعتی در شعاع 50 کیلومتری اصفهان قرار دارند که 77 درصدشان داخل این محدوده هستند و اثرات تجمعی شان کیفیت هوا را ناسالم می کند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان حتی بدون مازوت هم آلودگی را اجتناب ناپذیر می داند و می گوید: باید از بارگذاری صنایع بالقوه آلاینده جلوگیری کنیم. اثرات تجمعی واگذاری های صنعتی و افزایش مصرف انرژی که 94 درصد آن از سوخت فسیلی تأمین می شود حتی با انتشار حداقلی، کیفیت هوا را ناسالم می کند.

گل علیزاده تبدیل نیروگاه حرارتی منتظری را به سیکل ترکیبی راه حل نهایی این نیروگاه دانسته و می افزاید: با تبدیل به نیروگاه سیکل ترکیبی اگر مصرف گاز 50 درصد کم می شود، مصرف آب به شدت کاهش می یابد و با نصب سیستم های نوین، انتشار آلاینده ناکس NOx تا 90 درصد پایین می آید. راندمان نیروگاه نیز از 29-30 درصد به 55-56 درصد می رسد. این پروژه کامل اقتصادی، زیست محیطی و به روز است و اگر استارت بخورد، 36 ماه طول می کشد. پیگیری های لازم از وزارت نیرو در جریان است تا منابع مالی تأمین شود.

اما ارتقا و نوسازی نیروگاه 1600 مگاواتی شهید محمد منتظری به سیکل ترکیبی بر اساس برآوردهای اولیه کارشناسان بین یک و نیم تا 2 میلیارد دلار اعتبار مالی نیاز دارد و همین امر مانعی بزرگ بر سر راه حل اصلی کاهش آلایندگی این نیروگاه بیخ گوش اصفهان است، برای همین سخن گفتن از مازوت کم سولفور شاید اقدامی مثبت به نظر برسد اما آیا مازوت هشت هزار ppm واقعاً کم آلاینده است؟

حسین احمدی کیا دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا در پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان، پاسخ متفاوتی دارد.

وی می گوید: مطالعات مدلسازی ما نشان می دهد که اگر نیروگاه شهید منتظری از گاز طبیعی استفاده کند، غلظت ذرات معلق شهر اصفهان را کمتر از نیم درصد و غلظت اکسیدهای نیتروژن NOx را سه درصد افزایش می دهد و تأثیر بسیار کمی در غلظت اکسیدهای گوگرد دارد اما اگر نیروگاه تماماً از سوخت مازوت با محتوای گوگرد حدود سه درصد استفاده کند، به طور میانگین حدود هفت میکروگرم بر مترمکعب غلظت ذرات معلق و حدود پنج ppb غلظت دی اکسید گوگرد شهر اصفهان افزایش می یابد.

احمدی کیا با اشاره به اینکه آلاینده شاخص مازوت، SO2 است، خاطرنشان می کند: داده های پایش آلودگی هوا نشان می دهند که میانگین سالانه این آلاینده از سال 1397 تا 1401 روند کاهشی داشته است که به طور عمده به بهبود کیفیت بنزین و نفت گاز مصرفی در اصفهان مرتبط است. با این حال، از سال 1401 که سوختن مازوت در نیروگاه شروع شد، روند افزایش SO2 مشاهده می شود. این افزایش به ویژه در فصل زمستان محسوس است به طوری که 12 درصد روزهای زمستان شاخص SO2 بالاتر از 100 (ناسالم برای گروه های حساس) بوده است، هرچند هیچ روزی این شاخص از 100 تجاوز نکرده است.

وی تأکید دارد: داده های ایستگاه های پایش هوای شهرداری اصفهان نشان می دهند که بیشترین غلظت SO2 مربوط به ایستگاه دانشگاه صنعتی اصفهان است که نزدیک نیروگاه شهید منتظری قرار دارد که این موضوع ارتباط مستقیم افزایش SO2 با سوخت مازوت نیروگاه را تأیید می کند.

این استاد دانشگاه کاهش گوگرد را مثبت اما ناکافی دانسته و می افزاید: پیش تر محتوای گوگرد مازوت پالایشگاه اصفهان 25 هزار تا 35 هزار پی پی ام بود و با کاهش آن به پنج هزار پی پی ام، حدود 85 درصد اکسید گوگرد و 70 درصد ذرات معلق را کاهش می دهد اما تغییر محسوسی در اکسیدهای نیتروژن نخواهد داشت. اما هنوز کافی نیست. مشخص نیست که منظور از مازوت کم گوگردی که مسئولان می گویند چیست؛ متأسفانه نه پالایشگاه ها، نه نیروگاه ها و نه سازمان حفاظت محیط زیست غلظت مازوت را اعلام نمی کنند.

احمدی کیا تصریح می کند: مشکل اصلی این است که حتی در شرایطی که مازوت نیز مصرف نشود، هوای اصفهان به طور مزمن اشباع از ذرات معلق و اکسیدهای نیتروژن است. بنابراین، سوختن مازوت در نیروگاه ها چه از نوع گوگرد بالا و چه از نوع گوگرد کم باعث افزایش شدید آلاینده ها و تشدید آلودگی هوا می شود.

وی مازوت را فراتر از گوگرد دانسته و خاطرنشان می کند: هرچند گوگرد آلاینده ای شاخص در مازوت به شمار می رود اما مشکل مازوت تنها به گوگرد محدود نمی شود. مازوت علاوه بر ترکیبات گوگردی، حاوی فلزات سنگین، دوده و ترکیبات آلی سرطان زا است که در فرآیند احتراق، مجموعه ای از آلاینده های خطرناک را در هوا آزاد می کند. مازوت یکی از آلاینده ترین سوخت های فسیلی محسوب می شود زیرا پسماند پالایش نفت خام است و سهم بالایی از ناخالصی ها را در خود دارد.

احمدی کیا با ارائه پیشنهادها و راهکارهای عملی می گوید: در حال حاضر حدود 20 میلیون بخاری گازی فرسوده در کشور وجود دارد که با جایگزینی آن ها با بخاری های هرمتیک می توان مصرف گاز خانگی را به میزان قابل توجهی کاهش داد. افزایش راندمان سیستم های گرمایشی و سرمایشی و عایق بندی ساختمان ها نیز از مهم ترین اقداماتی است که می تواند مصرف برق و گاز در بخش خانگی و تجاری را به شدت کاهش دهد.

به گفته وی، در بخش صنعتی، تبدیل کوره های آجرپزی نوع هافمن به نوع رولری موجب کاهش تا 75 درصدی مصرف گاز در این واحدها شده و در نتیجه گاز بیشتری برای نیروگاه ها تأمین می شود.

این استاد دانشگاه بر تبدیل نیروگاه ها به سیکل ترکیب تأکید کرده و می افزاید: یکی از راهکارهای کلیدی برای رفع هم زمان کمبود گاز و برق، تبدیل نیروگاه های بخار نظیر شهید منتظری، شازند و منتظر قائم به نیروگاه های سیکل ترکیبی کلاس F مپنا است. با این اقدام، تولید برق این نیروگاه ها بدون افزایش مصرف گاز تا حدود 75 درصد افزایش می یابد و بدین ترتیب نیاز به استفاده از مازوت به طور چشمگیری کاهش خواهد یافت.

کاهش گوگرد از 35 هزار به هشت هزار ppm گام مثبتی است اما برپایه مدل سازی های پژوه شگران دانشگاه اصفهان ادعای کم آلاینده بودن مازوت کم گوگرد با وجود فلزات سنگین، دوده و ترکیبات آلی چندحلقه ای اغراق آمیز است.

اکنون توقف مصرف مازوت در نیروگاه منتظری موقتی و مقطعی است و بدون شفافیت راجع به غلظت، تأمین بودجه سیکل ترکیبی و مدرن سازی پالایشگاه ها، بازگشت به مازوت اجتناب ناپذیر خواهد بود.

باید توجه داشت که آلودگی هوای شهر اصفهان نیز ساختاری است و وجود 10 هزار واحد صنعتی، ناوگان فرسوده و اجرای پرابهام طرح اسقاط خودروها، وابستگی 94 درصدی به سوخت های فسیلی و توپوگرافی خاص این منطقه سبب شده تا اصفهان امروز میراث دار آلودگی دائمی و چهارفصل سال باشد.