فرارو- بسیاری تصور می کنند گرسنگی باعث کاهش تمرکز و افت عملکرد ذهنی می شود، پژوهش های جدید نشان می دهد روزه داری می تواند بدون تأثیر منفی بر توان شناختی، به بهبود سلامت جسمی و متابولیکی کمک کند.

به نقل از ساینس دیلی، آیا تا به حال نگران بوده اید که حذف صبحانه باعث شود در محل کار تمرکز خود را از دست بدهید؟ یا فکر کرده اید روزه داری متناوب ممکن است شما را عصبی، حواس پرت و کم بازده کند؟ تبلیغات خوراکی ها مدام هشدار می دهند که وقتی گرسنه ای، خودت نیستی ؛ پیامی که باور عمومی مبنی بر اینکه برای حفظ تمرکز ذهنی باید به طور مداوم غذا بخوریم را تقویت می کند.

این تصور چنان در فرهنگ ما ریشه دارد که بسیاری باور دارند سوخت رسانی مداوم راز هوشیاری و کارایی بالا است. با این حال، در دهه ی اخیر، روزه داری متناوب یا همان فستینگ و تغذیه ی محدود به زمان مشخص به یکی از محبوب ترین روش های تندرستی در جهان تبدیل شده اند. میلیون ها نفر با هدف کنترل وزن، بهبود سوخت وساز و پیشگیری از بیماری های مزمن، این الگوی غذایی را دنبال می کنند.

اما پرسش مهمی مطرح می شود: آیا می توان از فواید سلامتی فستینگ بهره مند شد، بی آنکه توان ذهنی و تمرکز خود را از دست داد؟ برای یافتن پاسخ، گروهی از پژوهشگران بزرگ ترین مرور علمی تاکنون را درباره ی تأثیر روزه بر عملکرد شناختی انجام دادند.

فستینگ تنها یک مد زودگذر تغذیه ای نیست، بلکه پاسخی است به سازوکار زیستی که طی هزاران سال در بدن انسان برای بقا در زمان کمبود غذا تکامل یافته است. در حالت عادی، مغز عمدتاً از گلوکز انرژی می گیرد؛ گلوکزی که در بدن به صورت گلیکوژن ذخیره می شود. اما حدود 12 ساعت پس از آخرین وعده ی غذایی، ذخایر گلیکوژن کاهش می یابد.

در این زمان، بدن به شکل هوشمندانه ای به سوخت جایگزین روی می آورد: چربی ها را به ترکیباتی به نام اجسام کتونی (از جمله بتا-هیدروکسی بوتیرات) تجزیه می کند تا انرژی مورد نیاز مغز و اندام ها تأمین شود. این انعطاف پذیری متابولیک که زمانی برای بقای اجداد ما حیاتی بود، امروزه با فواید متعددی برای سلامت انسان پیوند خورده است.

پژوهش ها نشان می دهد برخی از اثرگذارترین مزایای روزه از تغییراتی ناشی می شود که در فرآیندهای سلولی ایجاد می کند. به عنوان نمونه، فستینگ باعث فعال شدن فرایندی به نام خودخواری (Autophagy) می شود؛ نوعی نظافت چی سلولی که اجزای آسیب دیده را پاکسازی و بازیافت می کند. این روند به جوان تر و سالم تر ماندن سلول ها کمک کرده و با افزایش طول عمر ارتباط دارد.

فستینگ همچنین حساسیت به انسولین را افزایش می دهد؛ به این معنا که بدن بهتر می تواند قند خون را کنترل کرده و احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را کاهش دهد. علاوه بر این، تغییرات متابولیکی ناشی از روزه، از بدن در برابر بیماری های مزمن مرتبط با پرخوری، مانند چاقی، التهاب مزمن و اختلالات قلبی، محافظت می کند.

با وجود این فواید، بسیاری از مردم نگرانند که قطع وعده های غذایی باعث افت تمرکز، حافظه یا توان تصمیم گیری شود. برای بررسی این موضوع، پژوهشگران یک فراتحلیل گسترده انجام دادند؛ یعنی مطالعه ای که داده های ده ها پژوهش قبلی را در کنار هم بررسی می کند تا به نتیجه ای جامع تر برسد.

در مجموع، 63 مقاله ی علمی شامل 71 پژوهش مستقل با حضور 3484 شرکت کننده بررسی شد. نتیجه ی نهایی شگفت انگیز بود: میان عملکرد ذهنی افراد در حالت روزه و حالت سیر، تفاوت معناداری مشاهده نشد. به بیان ساده، بزرگسالان چه غذا خورده باشند و چه خیر، در آزمون های توجه، حافظه و عملکرد اجرایی به طور مشابهی عمل کردند.

با این حال، تحلیل دقیق تر نشان داد که سه عامل می تواند تفاوت هایی در عملکرد ذهنی ایجاد کند: سن، زمان فستینگ و نوع فعالیت ذهنی.

نتایج نشان داد فستینگ برای بزرگسالان سالم تأثیر منفی قابل توجهی بر کارکرد شناختی ندارد. اما کودکان و نوجوانان، در صورت حذف وعده ی غذایی، عملکرد ضعیف تری در آزمون ها داشتند.

به نظر می رسد مغز در حال رشد آنان نسبت به نوسان سطح انرژی حساس تر است. این یافته توصیه ی قدیمی را تأیید می کند که کودکان باید روز خود را با صبحانه ای کامل آغاز کنند تا تمرکز و یادگیری شان در مدرسه کاهش نیابد.

زمان انجام آزمایش ها نیز مؤثر بود. در روزه های طولانی تر، شکاف عملکردی میان حالت سیر و گرسنه کمتر بود. احتمالاً علت آن این است که پس از مدتی، بدن به سوخت کتونی عادت کرده و دوباره جریان انرژی پایداری برای مغز فراهم می کند.

همچنین مشخص شد عملکرد افراد در حالت روزه، زمانی که آزمون ها در ساعات پایانی روز انجام می شد، کمی کاهش می یافت. این امر نشان می دهد روزه می تواند افت طبیعی ریتم شبانه روزی بدن را تشدید کند.

در آزمون هایی که شامل شکل ها یا نمادهای خنثی بودند، افراد روزه دار عملکردی مشابه یا حتی اندکی بهتر داشتند. اما زمانی که در آزمون ها نشانه هایی مرتبط با غذا (مانند تصاویر خوراکی ها) وجود داشت، تمرکز آنان مختل می شد.

به عبارت دیگر، گرسنگی الزاماً باعث مه ذهنی نمی شود، اما باعث می شود حواس ما به نشانه های غذایی سریع تر پرت شود.

برای بیشتر بزرگسالان سالم، این نتایج اطمینان بخش است: می توانید رژیم های فستینگ متناوب یا محدودیت زمانی غذا را امتحان کنید، بدون آنکه نگران از بین رفتن تمرکز یا تیزهوشی خود باشید. با این حال، باید در نظر داشت که روزه برای همه مناسب نیست. کودکان و نوجوانان، به دلیل نیاز بالای مغز به انرژی در دوران رشد، نباید وعده های غذایی را حذف کنند.

همچنین، اگر شغل شما به تمرکز شدید در ساعات پایانی روز نیاز دارد یا در محیطی کار می کنید که خوراکی ها در دسترس هستند، ممکن است فستینگ دشوارتر باشد. از سوی دیگر، افرادی که دچار بیماری های خاص هستند یا رژیم غذایی ویژه ای دارند، باید پیش از فستینگ با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنند.

در نهایت، فستینگ را باید ابزاری شخصی برای بهبود سبک زندگی دانست، نه نسخه ای همگانی. فواید و چالش های آن بسته به شرایط، سن، جنسیت، نوع فعالیت و حتی زمان روز متفاوت است. فستینگ از دید علم، نه دشمن تمرکز است و نه معجزه ای فوری برای سلامت؛ بلکه فرایندی زیستی است که می تواند در صورت اجرای درست، به بازسازی بدن و ذهن کمک کند.