حسین چناری، مشاور کسب وکارهای آموزشی، در یادداشتی در عصرایران نوشت:

عوامل محیطی و اجتماعی نقش مهمی در شکل دهی انگیزش یادگیرندگان ایفا می کنند. فشارهای بیش از حد یا ناسالم از سوی خانواده، مدرسه و جامعه می تواند به جای تقویت انگیزه، باعث کاهش آن و در صورت مدیریت نادرست، به کاهش علاقه، اضطراب و بی انگیزگی منجر شوند.

با ایجاد فضای حمایتی، ترویج همکاری و تنظیم توقعات، می توان این موانع را کاهش داد و زمینه ای برای رشد انگیزش درونی فراهم کرد. در ادامه به بررسی فشارهای محیطی و اجتماعی که مانع انگیزش درونی می شوند و راهکارهای مدیریت آن ها می پردازیم.

رقابت در ذات خود می تواند عاملی انگیزشی باشد؛ زیرا بسیاری از دانش آموزان و یادگیرندگان در شرایطی که احساس کنند باید توانایی های خود را در مقایسه با دیگران نشان دهند، تلاش بیشتری برای پیشرفت از خود بروز می دهند.

اما هنگامی که رقابت از مسیر سالم خارج شود و شکل ناسالم به خود بگیرد، نه تنها کارکرد مثبت خود را از دست می دهد بلکه می تواند به مانعی جدی در مسیر رشد و یادگیری تبدیل شود.

رقابت ناسالم معمولاً زمانی شکل می گیرد که تمرکز نظام آموزشی بیش از حد بر نمره، رتبه و جایگاه افراد قرار گیرد و سایر ابعاد یادگیری همچون رشد شخصی، خلاقیت، همکاری و همدلی نادیده گرفته شود.

در چنین شرایطی پیامدهای منفی متعددی برای یادگیرندگان و حتی کل محیط آموزشی ایجاد می شود.

توقعات غیرواقعی یکی از مهم ترین عوامل کاهش انگیزه در فرایند یادگیری است.

این نوع توقعات معمولاً از سوی والدین، معلمان، یا حتی خود یادگیرندگان شکل می گیرد و اگر مدیریت نشود، می تواند پیامدهای روانی و آموزشی منفی زیادی به همراه داشته باشد.

توقعات غیرواقعی، هرچند ممکن است با نیت خیر و از سر علاقه شکل بگیرند، اما در عمل می توانند به کاهش انگیزه، استرس و افت تحصیلی منجر شوند.

والدین و معلمان باید تلاش کنند انتظارات خود را با توانایی ها، علاقه ها و شرایط واقعی یادگیرندگان هماهنگ سازند.

درک تفاوت های فردی، حمایت عاطفی، و ایجاد فضایی امن و پذیرنده می تواند به رشد انگیزه درونی و شکوفایی استعدادهای واقعی کمک کند.

فشارهای محیطی و اجتماعی یکی از مهم ترین عواملی هستند که می توانند بر عملکرد تحصیلی و سلامت روان دانش آموزان اثر منفی بگذارند.

این فشارها ممکن است از سوی خانواده، همسالان، معلمان، یا حتی از ساختار آموزشی و جامعه وارد شوند. در چنین شرایطی، مدیریت صحیح این فشارها به منظور ایجاد محیطی سالم و توانمندساز برای یادگیرندگان اهمیت زیادی دارد.

مدیریت فشارهای محیطی و اجتماعی تنها با یک اقدام مقطعی امکان پذیر نیست، بلکه نیازمند یک رویکرد چندجانبه و پایدار است که شامل حمایت عاطفی، ترویج همکاری، واقع بینی در انتظارات، رعایت عدالت، و تقویت مهارت های مقابله ای باشد.

اگر این اصول در محیط آموزشی و خانوادگی نهادینه شود، یادگیرندگان نه تنها در برابر فشارها مقاوم تر خواهند شد، بلکه می توانند با آرامش و انگیزه بیشتری به سوی موفقیت های فردی و اجتماعی حرکت کنند.

راهکارهای زیر می توانند به کاهش و مدیریت فشارهای محیطی و اجتماعی کمک کنند:

یکی از مؤثرترین روش ها برای کاهش استرس و اضطراب در محیط آموزشی، تقویت روابط مثبت و سازنده میان دانش آموزان، معلمان و والدین است.

الف. نقش معلمان: معلمان می توانند با ایجاد فضای کلاسی صمیمی، توجه به نیازهای عاطفی دانش آموزان، و ارائه بازخوردهای مثبت، احساس امنیت روانی را افزایش دهند.

ب. نقش والدین: والدین زمانی که حمایت بی قید و شرط خود را نشان دهند و فشارهای ناشی از مقایسه یا انتظارات بیش از حد را کاهش دهند، به فرزندان خود کمک می کنند تا با آرامش بیشتری مسیر یادگیری را طی کنند.

ج. نقش همسالان: روابط دوستانه و حمایتگر میان دانش آموزان نیز می تواند مانعی در برابر احساس تنهایی یا طردشدگی باشد.

به این ترتیب، محیطی مبتنی بر همدلی و حمایت، زمینه ای برای رشد سالم روانی و شناختی دانش آموزان فراهم می کند.

رقابت اگر به درستی هدایت نشود، می تواند به منبعی جدی از اضطراب، حسادت، و فشار روانی تبدیل شود. در مقابل، همکاری و مشارکت نقش مهمی در ارتقای اعتمادبه نفس و سلامت روان دارد.

الف. طراحی فعالیت های گروهی، پروژه های مشترک، و ارزیابی هایی که موفقیت جمعی را به رسمیت می شناسند، باعث تقویت مهارت های کار تیمی می شود.

ب. تأکید بر پیشرفت فردی به جای رتبه بندی نیز به دانش آموزان کمک می کند تا بدون ترس از مقایسه شدن، بر رشد شخصی خود متمرکز شوند.

ج. در چنین فضایی، رقابت سالم جایگزین رقابت ناسالم می شود و انگیزش درونی تقویت می گردد.

بسیاری از فشارهای اجتماعی و خانوادگی ناشی از انتظارات غیرواقعی و بیش از حد از دانش آموزان است.

الف. آگاهی بخشی به والدین و معلمان درباره تفاوت های فردی در توانایی ها، استعدادها و سرعت یادگیری بسیار ضروری است.

ب. هر دانش آموز باید بر اساس توانمندی های خودش مورد حمایت قرار گیرد، نه بر اساس مقایسه با دیگران.

ج. تأکید بر رشد تدریجی و پذیرش نقاط ضعف در کنار نقاط قوت، باعث کاهش اضطراب و افزایش اعتمادبه نفس یادگیرندگان می شود.

محیط آموزشی باید مکانی باشد که در آن تبعیض، نابرابری و قضاوت های منفی به حداقل برسد.

الف. ایجاد فرصت های برابر برای همه دانش آموزان، بدون توجه به جنسیت، قومیت، وضعیت اقتصادی یا توانایی های خاص، نقش مهمی در ایجاد حس تعلق دارد.

ب. پذیرش تفاوت های فردی و فرهنگی، نه تنها فشارهای اجتماعی را کاهش

می دهد بلکه زمینه ساز شکل گیری محیطی غنی تر از نظر یادگیری و تعاملات اجتماعی می شود.

ج. عدالت آموزشی زمانی محقق می شود که همه دانش آموزان به منابع، امکانات و حمایت های لازم دسترسی برابر داشته باشند.

حتی در بهترین شرایط آموزشی نیز فشارها و استرس های بیرونی اجتناب ناپذیر هستند. بنابراین، لازم است دانش آموزان به مهارت هایی مجهز شوند که بتوانند در مواجهه با این شرایط، رفتارهای سازگارانه نشان دهند.

الف. مدیریت استرس: آموزش تکنیک هایی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، ورزش و نوشتن احساسات می تواند به کاهش تنش کمک کند.

ب. مهارت تصمیم گیری: دانش آموزان باید یاد بگیرند که چگونه موقعیت های دشوار را تحلیل کنند و بهترین تصمیم را بگیرند.

ج. خودکنترلی و تاب آوری: پرورش توانایی کنترل هیجانات و داشتن نگرش مثبت به چالش ها، از مهم ترین عواملی است که فشارهای اجتماعی را به فرصت رشد تبدیل می کند.