خشکی دریاچه ارومیه، یکی از مهم ترین بحران های زیست محیطی ایران در دهه های اخیر، ممکن است پرسشی بنیادین را پیش روی ما قرار می دهد: آیا این دریاچه پیش تر نیز چنین خشکی هایی را تجربه کرده است؟

به گزارش خبرآنلاین، مهدی زارع، استاد پژوهشکده بین المللی زلزله شناسی، با تکیه بر داده های زمین شناسی در پاسخ به این پرسش می گوید: سوابق دیرینه شناسی بلندمدت نشان می دهد که اگرچه دریاچه ارومیه به طور طبیعی مستعد نوسانات است، اما خشک شدن سریع فعلی یک پدیده جدید است که برای اولین بار به دلیل اقدامات انسانی رخ داده است.

بنا به گفته زارع، تجزیه و تحلیل هسته رسوبی دریاچه در پژوهش های اخیر نشان داده که سابقه ای از تعادل آب دریاچه ارومیه در طول چند هزاره گذشته وجود دارد که امکان می دهد که تهدیدات اقلیمی طبیعی را از تغییرات فعلی و ناشی از فعالیت های انسانی تفکیک کنیم.

او در ادامه به سایر خشکی های رخ داده اشاره می کند: دوره های کاهش قابل توجه سطح آب دریاچه ناشی از تغییرات اقلیمی، مربوط به ناهنجاری های اقلیمی منطقه ای یا جهانی نیز هست که منجر به کاهش بارندگی و یا افزایش تبخیر در حوضه دریاچه ارومیه شده است.

شواهد موجود در رسوبات دریاچه ارومیه خشکی مهمی تقریباً 4200 سال قبل همرمان با رویداد خشکی منطقه ای با یک افت قابل توجه سطح آب را نشان می دهد.

خشکی شدید دیگری با افت سطح آب تقریباً در 3100 تا 2700 سال قبل رخ داده و با عصر برنز-عصر آهن همزمان است با خشکی و کاهش کل منطقه مربوط بوده که به حوضه دریاچه ارومیه نیز گسترش یافته است.

خشکی شدید آخر تقریباً 1100 تا 800 سال قبل با ناهنجاری اقلیمی قرون وسطی همزمان است که این دوره با افزایش انواع گرده های زیستگاه شور و در نتیجه گسترش دشت های گلی شور نشان از پسروی دریاچه ارومیه دارد.

او اضافه می کند: حدود 200 سال قبل نیز در اوایل قرن نوزدهم خشکسالی شدیدی ثبت شده که به حدی شدید بوده که طبق گزارش ها، مردم می توانستند در برخی از بخش هایی از دریاچه پیاده روی کنند.

دوره هایی از افزایش رطوبت مؤثر نیز همراه با بارش بیشتر نسبت به تبخیر وجود داشته که منجر به افزایش سطح دریاچه شده است. استاد پژوهشکده بین المللی زلزله در این راستا عنوان می کند: حدود 1500 تا حدود 550 سال قبل در گرده های درختی به ویژه بلوط و کاهش نشانگرهای پوشش گیاهی استپی نشان می دهد که آب و هوای مرطوبی به گسترش پوشش جنگلی در ارتفاعات کمک کرده است. حدود 1900 تا حدود 2000 سال قبل نوعی هاگ گیاه آبزی نشان دهنده افزایش کوتاه مدت سطح دریاچه در این بازه زمانی نشان دهنده افزایش آب های کم ژرفا و شور است.

زارع اضافه می کند: از سوی دیگر داده های دیرینه اقلیم به ویژه فقدان لایه های ضخیم تبخیری در رسوبات هولوسن، نشان می دهد که دریاچه ارومیه هرگز در طول نوسانات طبیعی اقلیمی در حدود 11700 سال گذشته به طور کامل خشک نشده است. بنابراین بر اساس داده ها و مطالعات تاکنون موجود، دریاچه تاب آوری قابل توجهی در برابر خشکسالی های شدید گذشته نشان داده است.

او در پایان تصریح می کند: کاهش فعلی سطح آب دریاچه را نمی توان صرفاً به خشکسالی طبیعی نسبت داد. این دریاچه از نظر تاریخی دوره های خشک تری نسبت به دوره های اخیر را پشت سر گذاشته است، که نشان می دهد که خشک شدن اخیر نتیجه مداخله انسانی و غیر اقلیمی است.

از حدود سال 1380 این دریاچه بین 4 تا7 متر کاهش یافته و بیشتر حجم و مساحت خود را تنها در دو تا سه دهه از دست داده است، که بر اساس اطلاعات تاکنون موجود در تاریخ طبیعی آن طی هولوسن از 11700 سال قبل تا دوران مدرن - بی سابقه بوده است.