فرارو- اشتیاق نسل جدید به دود و دم شکلی تازه پیدا کرده؛ وقتی در مدارس خبری از سیگار و ویپ نیست، نوجوانان به سمت نوشیدنی های دودزا کوچ می کنند.

به گزارش فرارو، این روزها محصولات ترند فضای مجازی، از چای ماچا گرفته تا نوشیدنی های دودزا، به سرعت به زندگی نواجوانان راه پیدا می کنند. اما ماجرا زمانی نگران کننده می شود که پای نوشیدنی ها یا آب نبات هایی به میان می آید که با تولید دود، ذهن نوجوان را به تجربه سیگار الکترونیکی و رفتارهای مشابه سوق می دهند. در چنین شرایطی، این پرسش جدی مطرح است که چه عواملی نوجوانان را به سمت مصرف دخانیات، گل و دیگر مواد مخدر سوق می دهد و این روند چه پیامدهایی برای خانواده ها و جامعه به همراه خواهد داشت؟

هرچند پس از سال 1400 آمار رسمی از میزان مصرف دخانیات در میان نوجوانان منتشر نشده، که به خودی خود نشان از عدم توجه کافی به این مساله است، اما طبق داده های پیشین، در گروه سنی 13 تا 15 سال حدود 12 درصد از پسران و 7 درصد از دختران دخانیات مصرف می کردند. از طرفی داده های سال 1402 نشان می دهد که 51.9 درصد مصرف کنندگان گل در گروه سنی 15 تا 29 سال هستند.

بر اساس برآوردهای میدانی و پژوهش های غیررسمی سال 1404 سن مصرف دخانیات در کشور پایین آمده است. دکتر سعید صفاتیان، پژوهشگر حوزه اعتیاد نیز طبق مشاهدات میدانی می گوید: از هر 10 دانش آموز دختر 3 تن از آنان سیگاری هستند. بعلاوه، گزارش های مراکز ترک اعتیاد نشان می دهد وضعیت نگران کننده تر از گذشته است؛ به گفته مدیران این مراکز، گرایش نوجوانان به مصرف گل و مواد شیمیایی (کمیکال) افزایش یافته این در حالی است که آگاهی آنان از عوارض جدی و تخریب های روانی این مواد بسیار اندک است.

عصر یک روز پاییزی، پارکی در غرب تهران؛ بوی تند و خاصی در هوا پیچیده. چند نوجوان دور هم نشسته اند و صدای خنده هایشان با دود سفیدرنگی درهم می آمیزد. راضیه، زنی حدوداً چهل ساله که خانه اش روبه روی همین پارک است، با نگرانی از پشت پنجره به آن ها نگاه می کند. او به خبرنگار فرارو می گوید: نیازی به آمار نیست، همین که سری به پارک ها بزنید عمق فاجعه را متوجه خواهید شد. همیشه در خانه ما بوی علف سوخته می آید. هرچه تذکر می دهیم بی فایده است، همه شان نهایتاً هجده سال دارند.

چند متر آن سوتر، فرشته، دختر شانزده ساله ای که مشغول گل کشیدن است، از تجربه اش حرف می زند: اولین بار تولد یکی از دوستانمان بود. مادرم برای خرید گل و کادو 500 هزار تومان داده بود. وقتی سراغ گل فروشی را گرفتم، یک پسر گفت منظورت چه گلی است؟ همان روز تصمیم گرفتم یک بار امتحان کنم. او ادامه می دهد: فکر می کردم گران باشد، ولی فقط 50 هزار تومان دادم.

علیرضا، پسری هجده ساله در یکی دیگر از پارک های تهران، می گوید: ما به سن قانونی رسیدیم، اما بچه های 10 تا 12ساله هم سراغمان می آیند و از ما یک کام گل می خواهند. سعی می کنیم منصرفشان کنیم. دوستش بلافاصله اضافه می کند: قرار نیست معتاد شویم، فقط تفننی است! اما علیرضا اشاره می کند که اینطور نیست: من از گل دیگر هیچ حس خاصی نمی گیرم اما اگر نکشم احساس بی قراری دارم. الان به ماشروم گرایش بیشتری پیدا کرده ام و این مساله باعث شده کمی بترسم.

به جز پارک ها و فضا سبز، حالا مترو، پیاده روها و کافه ها هم به پاتوق های تازه نوجوانان تبدیل شده اند؛ گروه هایی که اگر برای کشیدن گل احساس خطر کنند، سراغ ویپ یا سیگار می روند.

در همین زمینه، مهسا ساداتی، روان شناس کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد، در گفت وگو با فرارو از دلایل افزایش گرایش نوجوانان به دخانیات و مواد مخدر سخن گفته است.

مهسا ساداتی به فرارو گفت: یکی از ریشه هایی که نوجوانان را به سمت اعتیاد می کشاند، عدم آگاهی آن هاست. اگر از هر نوجوانی بپرسید که آیا گل کشیدن اعتیادآور است، غالباً پاسخ می دهد که اصلاً اعتیاد ندارد؛ یعنی نسبت به اثرات اعتیادآور بودن آن آگاه نیستند.

او افزود: دلیل دیگر، مشکلات احساسی و روانی است که نوجوانان در روابط خود با خانواده یا به صورت فردی تجربه می کنند و برای آرامش موقت به مواد مخدر و دخانیات پناه می برند. نوجوانان در تعامل با خانواده با چالش مواجه اند؛ خانواده ها آن ها را به درستی درک نمی کنند و چهارچوب های موجود با خواست آن ها متفاوت است. حالت بی خیالی و آرامشی که بعد از مصرف هر ماده مخدر ایجاد می شود، می تواند یکی از دلایل گرایش آنان باشد.

او ادامه داد: عامل دیگری که نقش مهمی دارد، دسترسی آسان و قیمت پایین این مواد است. گل و سیگار آن قدر ارزان و در دسترس هستند که حتی نوجوانانی از خانواده های کم درآمد هم می توانند آن را تهیه کنند. بنابراین، سیاست گذاری کلی لازم است تا هیچ نوجوانی با پول توجیبی اندک نتواند به این مواد دسترسی پیدا کند.

او تاکید کرد: امروز، فروش دخانیات در نزدیکی مدارس، به ویژه مدارس دخترانه، به شدت رواج دارد و بسیاری از مشاوران مدرسه با این سیگارفروشی ها درگیر هستند، اما هیچ قدرت اجرایی کافی برای مقابله وجود ندارد. قوانین سخت گیرانه می تواند نقش بازدارنده داشته باشد و جلوی گرایش نوجوانان به این مواد را بگیرد.

این روانشناس کودک و نوجوان گفت: نوجوانان مانند پل معلق بین کودکی و بزرگسالی هستند. نفع ما بزرگ ترها این است که آن ها همچنان بچه باقی بمانند، چون راحت تر می توانیم کنترلشان کنیم، اما نفع خود نوجوانان این است که بزرگسال شوند تا بتوانند بر ما و قوانین تأثیر بگذارند. به همین دلیل، بسیاری از نوجوانان به سمت رفتارها و ارزش هایی می روند که مختص سن بزرگسالی است، از جمله سیگار کشیدن. حتی کودکان 7 یا 8ساله ممکن است برای نشان دادن بزرگ شدن، یک چوب شور را روی لبشان بگذارند، که ناشی از پذیرش ارزش های جامعه است.

او افزود: اگر ارزش های جایگزین به آن ها ارائه دهیم، بسیاری از این مشکلات کاهش می یابد، به ویژه در محیط های پرخطر که احتمال گرایش به اعتیاد بیشتر است. در این مناطق، می توان با ایجاد فعالیت هایی مانند باشگاه، تقویت ارتباط با والدین و شناخت همسالان، رفتارهای مثبت را جایگزین ارزش های پرخطر کرد.

ساداتی گفت: نوجوانان کنترل خودپایینی دارند و در برابر لذت ها مقاومت کمی نشان می دهند. آن ها غالباً فقط به لحظه فکر می کنند و به عواقب رفتارشان توجه ندارند. بنابراین، آموزش و آگاه سازی بسیار مهم است. در مدارس، بیان چنین مسائل و واقعیت ها گاهی قبح تلقی می شود، اما مشاوران باید صریح و روشن عمل کنند؛ نباید از دوستانتان سیگار بگیرید و تجربه یک بار مصرف می تواند خطرناک باشد.

او تاکید کرد: مثلاً تجربه یک بار مصرف شیشه می تواند موجب درگیری کامل فرد شود. در مدارس می توان با نشان دادن تصاویر مغز قبل و بعد از مصرف مواد مخدر، تأثیرات آن بر تمرکز و تخریب مغز را به نوجوانان نشان داد. این نوع آگاه سازی عملی و بصری می تواند نقش مؤثری در پیشگیری داشته باشد.

این استاد دانشگاه گفت: در هر جامعه ای، قانون ضروری است و هنجارشکنی می تواند آسیب زا باشد. اما ما خودمان برای نوجوانان برخی از هنجارها را می شکنیم. در بسیاری از خانه ها و مهمانی ها، استفاده از قلیان و سیگار رواج دارد. وقتی هنجارهایی که برای نوجوانان تعریف می کنیم با رفتارهای ما در تضاد است، دود آن به چشم خودمان می رود. نوجوانان نمی توانند تفکیک کنند که مشروب خوب است اما گل کشیدن بد .

او افزود: برای کنترل این وضعیت، به قوانین سخت و شفاف نیاز داریم. نسل زد چرا به سمت هنجارشکنی می رود؟ چون مغز آن ها نیاز به خوراک ذهنی دارد و ما این خوراک را فراهم نمی کنیم. بعد تعجب می کنیم که چرا نوجوانان به دنبال تجربه های خطرناک و افراطی می روند. در مدارس، آیا باشگاه یا محیطی برای پرورش و فعالیت های سالم وجود دارد؟ اغلب این امکانات تنها در اختیار خانواده های برخوردار است. آیا مشاورانی هستند که نسل زد را درک کنند و خواسته هایشان را بفهمند؟ نبود این تعامل باعث می شود نوجوانان صرفاً منتظر دستور ما نباشند و پاسخ و بازخورد بخواهند.

او در نهایت تاکید کرد: نسل آینده به شیوه مناسب تربیت نمی شود. نوجوانان با کمبود حس مسئولیت مواجه اند زیرا والدین همه چیز را برایشان فراهم می کنند و مسئولیت کمی به آنان واگذار می شود. از طرف دیگر، قوانین در خانه اغلب رعایت نمی شوند. اگر از کودکی به نوجوانان یاد دهیم که قوانین را جدی بگیرند، چالش هایی مانند اعتیاد و هنجارشکنی در آینده کمتر خواهد شد.