فرارو- افزایش قیمت بنزین در ابتدای سال 1405 اجتناب ناپذیر به نظر می رسد و تنها پرسش باقی مانده این است که دولت چگونه تصمیمش را اجرا خواهد کرد.

به گزارش فرارو؛ اظهارات اخیر مسعود پزشکیان که با مقایسه کنایه آمیز قیمت بنزین و آب همراه بود، نشان می دهد دولت در آستانه اعلام تصمیم نهایی تحت فشار قابل توجهی قرار دارد. در تازه ترین موضع رسمی نیز معاون ارتباطات و اطلاع رسانی دفتر ریاست جمهوری اعلام کرده افزایش قیمت به سال آینده موکول می شود. با این حال، هم مردم و هم مقامات به خوبی می دانند این تأخیر همیشگی نیست و تصمیم نهایی دیر یا زود باید گرفته شود. سناریوهای متعددی روی میز دولت قرار دارد، هرچند مشخص نیست افزایش قیمت بنزین در سال 1405 با چه الگو و در چه سطحی انجام خواهد شد.

کارشناسان معتقدند دولت برای افزایش قیمت بنزین سه مسیر کلی پیش رو دارد؛ افزایش تدریجی، اصلاح یارانه ای و سیاست های مربوط به جایگزین کردن سوخت. در ادامه، 6 سناریو اصلی در این چارچوب را بررسی می کنیم.

هدف این سناریوها، توزیع فشار افزایش قیمت در طول زمان است تا از شوک ناگهانی جلوگیری شود.

مزایا: جلوگیری از شوک قیمتی بزرگ و مدیریت انتظارات عمومی، امکان برنامه ریزی اقتصادی برای خانوارها و صنایع، تضمین می کند اصلاحات قیمتی، فارغ از تغییرات سیاسی، ادامه پیدا کند

معایب: هر افزایشی حتی کوچک، به طور مستمر به تورم دامن می زند، جامعه در حالت انتظار و پذیرش گرانی های آتی باقی می ماند و دستیابی به قیمت واقعی ممکن است بیش از 5 تا 7 سال طول بکشد.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: در صورت کنترل قوی بازار و تخصیص مؤثر منابع، تأثیر تورمی مستقیم در سال اول ممکن است به کمتر از 2 تا 3 درصد محدود شود چرا که افزایش قیمت در چند مرحله توزیع می شود.

قیمت بنزین در این رویکرد، از تصمیمات سلیقه ای دولت خارج شده و به یک متغیر کلان اقتصادی شفاف مانند نرخ تورم یا میزان رشد قیمت دلار دولتی پیوند می خورد.

مزایا: چون برای تعیین قیمت جدید بنزین فرمول معرفی می کند، به عنوان تصمیم ناگهانی دولت قضاوت نمی شود. همچنین باعث می شود قیمت بنزین در واقعی ترین سطح خود بماند.

معایب: بنزین نقش خود را در رشد تورم پیدا می کند و هر سال همان تورم، باعث گرانی بیشتر بنزین می شود. همچنین در شرایط تورم بالا، قیمت بنزین آزاد به سرعت از 5000 تومان عبور می کند.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: این سناریو به شرطی موفق است که در سال اول، قیمت سهمیه ای و آزاد تا حدود 4000 و 6000 تومان تک نرخی شده و سپس از سال بعد بر اساس تورم تنظیم شود. با این اتفاق، تأثیر تورم اولیه ممکن است به 4 تا 6 درصد برسد اما در سال های بعد اثر ثانویه آن کاهش پیدا خواهد کرد.

این سناریوها بر این اصل متمرکز هستند که یارانه بنزین باید به جای کالا ، به افراد پرداخت شود تا در راستای عدالت اجتماعی هم قدمی برداشته شده باشد.

در این سناریو، سهمیه بنزین حذف و مبلغ ریالی معادل آن به تمام افراد واجد شرایط واریز می شود و قیمت بنزین تک نرخی می شود.

مزایا: با افزایش قیمت، مصرف سوخت پایین می آید. دو نرخی بودن حذف می شود و انگیزه قاچاق کاهش پیدا خواهد کرد اما مهمتر از همه افراد فاقد خودرو نیز یارانه دریافت می کنند و با دریافت یارانه نقدی مستقیم، قدرت خرید آن ها در بخش حمل و نقل بالا می رود.

معایب: فزایش یکباره قیمت بنزین سهمیه ای از 1500 به حداقل 6000 تومان، ریسک شوک اجتماعی را افزایش می دهد. همچنین تزریق مبلغ یارانه به جامعه، احتمالاً نقدینگی را افزایش داده و تورم زا است.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: در صورت تک نرخی شدن قیمت بنزین و اعلام عددی مثل 6000 تومان، حتی با وجود واریز یارانه ریالی مؤثر، تأثیر تورم در ابتدا ممکن است بین 7 تا 10 درصد باشد که عدد بالایی خواهد بود اما به دلیل افزایش شدید عدالت توزیعی و کاهش تقاضا برای مصرف بنزین، در بلندمدت اثرات ثانویه تورم کاهش پیدا خواهد کرد و دولت برای مدیریت تورم شانس دارد.

این سناریو بر تثبیت قیمت بنزین سهمیه ای و گرانی بنزین آزاد متمرکز است تا درآمد حاصله صرفاً به توسعه زیرساخت ها و حمل و نقل عمومی اختصاص پیدا کند. در عین حال دولت یک اهرم فشار برای مقابل پرمصرف ها و کسانی که بیش از سهمیه مصرف می کنند، در اختیار دارد.

مزایا: سرمایه گذاری مستقیم و سریع در ناوگان عمومی، جذابیت استفاده از آن را افزایش می دهد و مردم می بینند پول اضافی آن ها صرف توسعه مترو یا اتوبوس می شود. افزایش قیمت تنها بر افرادی اعمال می شود که بیش از حد از سهمیه استفاده می کنند.

معایب: تا زمانی که بنزین 1500 تومانی وجود دارد، قاچاق و مصرف بی رویه ادامه دار است. از سوی دیگر فزایش قیمت بنزین آزاد به سرعت تبدیل به توجیهی برای افزایش کرایه تاکسی یا تاکسی های اینترنتی می شود.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: این سناریو به دلیل ثابت نگه داشتن قیمت سهمیه ای برای اکثریت مردم، کمترین اثر تورمی اولیه را دارد و نهایتا باعث رشد 1 تا 3 درصدی تورم خواهد شد. با این حال، اگر درآمد حاصله منجر به توسعه سریع حمل و نقل عمومی شود، در بلندمدت کاهش ترافیک و آلودگی به بهبود کیفیت زندگی و کاهش هزینه های جانبی کمک می کند.

سناریوهای متعددی روی میز قرار دارد ولی مشخص نیست افزایش قیمت بنزین در سال 1405 با چه الگو و در چه سطحی انجام خواهد شد

سناریوهای زیر بر مدیریت آثار تورمی ثانویه و تغییر الگوهای مصرف تأکید دارند.

این سناریو بر تک نرخی کردن بنزین برای عموم مردم متمرکز است، در حالی که سهمیه یارانه ای ویژه برای ناوگان حمل و نقل عمومی و حمل کالاهای اساسی حفظ می شود تا شوک تورمی مدیریت شود.

مزایا: با سهمیه بندی سوخت کامیون ها، هزینه حمل و نقل افزایش پیدا نمی کند. هزینه تاکسی و اتوبوس های درون شهری نیز ثابت می ماند و تک نرخی شدن، انگیزه قاچاق را از بین می برد.

معایب: علاوه بر اینکه مالکان خودرو شخصی باید بهای 4500 یا 8000 تومان را بپردازند، نظارت بر سهمیه ی ناوگان عمومی دشوار خواهد بود.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: این سناریو از طریق کنترل شدید هزینه های لجستیک و حمل کالاهای اساسی، می تواند تأثیر مستقیم افزایش سوخت بر تورم را به حداقل برساند. در حالت نهایی شدن عدد 4500 تومان، باید منتظر افزایش 5 تا 7 درصدی تورم بود.

افزایش قیمت بنزین می تواند با ارائه یارانه سنگین و تسهیلات برای استفاده از سوخت های جایگزین مانند گاز طبیعی فشرده (CNG) و برق همراه شود. این روش با حذف یا کاهش گسترده تعرفه واردات خودروهای کم مصرف، برقی یا هیبریدی کاملا قابل توجیه به نظر می رسد.

مزایا: حرکت به سمت سوخت های پاک و کاهش وابستگی به تولید و واردات بنزین. مردم بالاخره اجازه پیدا می کنند از خودروهای مدرن استفاده کنند و با افزایش قیمت سوخت راحت تر کنار بیایند.

معایب: زیرساخت ضعیف CNG و برق باعث کمبود جایگاه های سوخت گیری خواهد شد ضمن اینکه دوگانه سوز کردن و خرید خودروهای برقی برای مردم هزینه بالایی خواهد داشت.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: این سناریو در کوتاه مدت تأثیر تورمی قابل توجهی (مانند سناریوهای تک نرخی شدن) خواهد داشت اما در میان مدت و بلندمدت یعنی حداقل پس از 3 سال با کاهش شدید تقاضا برای بنزین و رواج خودروهای کم مصرف، فشار تورمی ناشی از سوخت به طور دائمی کاهش پیدا می کند و منجر به صرفه جویی ملی می شود.

دولت با اجرای سناریوی ترکیبی می تواند ریسک های اجتماعی و اقتصادی افزایش قیمت بنزین را به حداقل برسد. بهترین ترکیب برای کاهش حساسیت و مدیریت تورم یکی از گزینه های زیر خواهد بود.

رویکردهای ترکیبی شوک های احتمالی را تعدیل می کند، منابع را به سمت توسعه و عدالت سوق داده و جلوی جهش قیمت کالاهای اساسی را می گیرد. به کمک این اقدامات، دولت احتمالا می تواند با بالاترین احتمال ممکن، اصلاحات مورد نظر خود در مورد قیمت بنزین را به دور از ریسک های اجتماعی-اقتصادی پیش ببرد.