پروژه پیشنهادی تازه عربستان برای ساخت ورزشگاه عمودی در ارتفاع 300 متری، موجی از شگفتی و تردید را در جهان مهندسی و اقتصاد برانگیخته است؛ بنایی که در ظاهر قرار است نماد جاه طلبی ریاض باشد، اما در عمل، با چالش هایی از [جنس پیچیدگی سازه ای و ناسازگاری با منطق اقتصادی روبه روست.

به گزارش فارس؛ پروژه ی موسوم به استادیوم آسمانی نئوم (NEOM Sky Stadium) که از سوی مقامات عربستان در چارچوب برنامه ی ویژن 2030 معرفی شده، به سرعت به یکی از بحث برانگیزترین طرح های عمرانی و ورزشی جهان بدل شده است.طرح، بنایی است با ارتفاع حدود 350 متر از سطح زمین که در دل پروژه ی The Line در شهر آینده نگر نئوم ساخته خواهد شد و قرار است میزبان بخشی از مسابقات جام جهانی فوتبال 2034 باشد.

اما پشت ظاهر خیره کننده و رندرهای فانتزی، این پروژه در صورت اجرای واقعی، با اعدادی روبه رو است که از نظر فنی و اقتصادی چنان سنگین و غیرمنطقی اند که حتی در سطح بلندپروازترین پروژه های عمرانی خاورمیانه نیز بی سابقه محسوب می شوند.

ابعاد و محاسبات فنیمنتقدان، از جمله برخی معماران و مهندسان سازه، به درستی اشاره کرده اند که اگر مساحت سطح استادیوم در ارتفاع 300 متری برابر با 300×300 متر باشد، یعنی 90 هزار متر مربع در هر طبقه. اگر چنین سازه ای دارای 100 طبقه باشد، مجموع مساحت طبقات آن به 9 میلیون متر مربع (9 کیلومتر مربع) می رسد؛ مساحتی معادل پانزده درصد از کل جزیره ی منهتن نیویورک.برای مقایسه، برج خلیفه بلندترین ساختمان جهان تنها 310 هزار متر مربع زیربنا دارد.

بنابراین استادیوم آسمانی نئوم در مقیاس محاسباتی، حدود 29 برابر بزرگ تر از برج خلیفه خواهد بود؛ رقمی که از دیدگاه سازه ای و فنی، در محدوده ی ناممکن اقتصادی قرار دارد.

چنین حجمی از سازه در ارتفاع 350 متری، مستلزم طراحی سیستم های بسیار پیچیده ی تهویه، پایداری در برابر باد، مدیریت لرزش، فشار، تخلیه اضطراری، و نصب صدها آسانسور با ظرفیت بالا برای جابه جایی ده ها هزار تماشاگر است. در واقع، تنها طراحی سیستم تخلیه اضطراری برای 46 هزار نفر از ارتفاع 350 متری خود پروژه ای مستقل و پرهزینه خواهد بود.

هزینه های ساخت و فشار بودجهبراساس داده های رسمی بازار ساخت وساز عربستان در بخش پروژه های پریمیوم، هزینه ساخت هر متر مربع در پروژه های پیچیده بین 6500 تا 9500 ریال سعودی (معادل حدود 1700 تا 2500 دلار) برآورد می شود. با ضرب این اعداد در زیربنای تقریبی 9 میلیون متر مربع، هزینه ی پایه ی ساخت چنین بنایی بین 58 تا 85 میلیارد ریال سعودی (حدود 15 تا 23 میلیارد دلار) خواهد بود.اما این فقط هزینه ی خامِ ساخت است.

در پروژه ای که سازه ی آن در ارتفاع 350 متری و به صورت معلق یا آویخته اجرا می شود، هزینه های مهندسی خاص، تأمین متریال های فوق سبک و مقاوم، سامانه های تهویه و ایمنی پیچیده، سیستم های انتقال برق و آسانسورهای پرظرفیت، دست کم سه تا پنج برابر هزینه ی پایه را افزایش می دهد.

در نتیجه، برآورد واقع بینانه هزینه ی نهایی این پروژه بین 175 تا 427 میلیارد ریال سعودی (تقریباً 47 تا 115 میلیارد دلار) خواهد بود.برای درک بزرگی این رقم، کافی است بدانیم که کل بودجه ی عمومی عربستان در سال 2025 حدود 1285 میلیارد ریال سعودی است. یعنی تنها یک پروژه، بین 13 تا 33 درصد از بودجه ی کل کشور را می بلعد.

حتی اگر فرض کنیم بخشی از هزینه از صندوق سرمایه گذاری عمومی (PIF) یا سرمایه گذاران خارجی تأمین شود، حجم چنین سرمایه گذاری ای، فشار سنگینی بر دیگر طرح های زیرساختی و اجتماعی کشور وارد می کند.

مقایسه با پروژه های مشابهدر مقایسه، استادیوم لوسیل قطر که میزبان فینال جام جهانی 2022 بود، با ظرفیت 89 هزار نفر و تجهیزات کامل، تنها 767 میلیون دلار هزینه داشت.برج خلیفه به عنوان مرتفع ترین ساختمان دنیا نیز، با حدود 310 هزار متر مربع زیربنا و فناوری های فوق پیشرفته، 1.5 میلیارد دلار هزینه در بر داشت.

در این میان، پروژه ی استادیوم نئوم در صورت تحقق، بیش از 30 تا 70 برابر پرهزینه تر از چنین سازه هایی خواهد بود؛ در حالی که نه تنها ظرفیت تماشاگر کمتری دارد، بلکه بخش اعظم هزینه صرفِ ساختار فیزیکی و نمای نمادین خواهد شد، نه عملکرد ورزشی.انرژی و پایداریادعای سازندگان مبنی بر استفاده ی کامل از انرژی تجدیدپذیر نیز با چالش های عددی روبه روست. مساحت سقف مؤثر برای نصب پنل خورشیدی حداکثر 90 هزار متر مربع است؛ حتی در بهترین شرایط، این سطح می تواند حدود 13 تا 18 مگاوات توان پیک تولید کند.

با احتساب میانگین 5 ساعت تابش مؤثر خورشید، انرژی روزانه حدود 70 تا 90 مگاوات ساعت و در سال حدود 25 تا 33 گیگاوات ساعت خواهد بود. این مقدار تنها بخش کوچکی از مصرف برق واقعی یک استادیوم با سیستم تهویه، نورپردازی و آسانسورهای فعال در ارتفاع 350 متری را پوشش می دهد. بنابراین بدون پشتیبان گازی یا اتصال به شبکه ی برق سراسری، چنین سازه ای عملاً نمی تواند خودکفا باشد.

ریسک های مهندسی و ایمنیدر ارتفاع 350 متری، شدت باد و نوسان سازه چندین برابر شرایط زمینی است. لرزش های ناشی از تردد تماشاگران، بار دینامیکی و تغییرات دما، می تواند خطرات ساختاری جدی ایجاد کند.تهویه ی طبیعی تقریباً ناممکن خواهد بود و باید از سامانه های کنترل فشار و تهویه ی صنعتی استفاده شود؛ این یعنی هزینه ی انرژی بسیار بالا و نیاز به نگهداری دائم.از سوی دیگر، خروج اضطراری ده ها هزار تماشاگر از ارتفاع بالا، یکی از پیچیده ترین سناریوهای ایمنی در جهان است و نیاز به صدها مسیر خروج، ده ها آسانسور اضطراری و سامانه های خودکار نجات دارد.

فشار اقتصادی و بازگشت سرمایهحتی اگر فرض کنیم استادیوم در نهایت با 50 میلیارد دلار هزینه ساخته شود، با میانگین درآمد سالانه از مسابقات، بلیت فروشی و گردشگری، بازگشت سرمایه در خوشبینانه ترین حالت بیش از 40 سال طول خواهد کشید.در حالی که زیرساخت های جایگزین — مانند ساخت 10 استادیوم استاندارد در سطح کشور یا توسعه ی شبکه حمل ونقل و انرژی نئوم — می تواند در همان هزینه، بازده اجتماعی و اقتصادی بسیار بیشتری تولید کند.