اخیرا رسانه ها به پرونده قضایی یک بازیگر معروف با اتهام تجاوز به عنف پرداخته اند. این در حالی است که اثبات تجاوز به عنف طبق قوانین کیفری روندی پیچیده و سنگین دارد، چون این جرم از نظر قانونی مجازاتش اعدام است. به همین دلیل قانون برای اثبات آن شرایط و مدارک خاصی تعیین کرده است.

به گزارش اعتماد، یکی از قضات سابق دیوان عالی کشور در همین راستا می گوید: شاکی باید شکایت خود را در دادگاه کیفری یک مطرح کند. صرف شکایت نیز دلیل بر حقانیت شاکی نیست. با این حال پزشکی قانونی با نمونه برداری و انجام معاینات لازم تشخیص می دهد که فرد مورد تجاوز واقع شده یا نشده، اما تشخیص اثبات تجاوز به عنف با قاضی است نه با پزشکی قانونی.

این قاضی سابق دیوان عالی کشور همچنین در مورد رسانه ای شدن برخی پرونده های تجاوز به عنف می گوید: اگر در پرونده های تجاوز به عنف رسانه ها فقط با یک طرف پرونده مصاحبه کنند و اظهارات طرف دوم نباشد باعث ایجاد مشکلاتی می شود؛ امکان دارد جو رسانه ماجرا را به نفع یکی از طرفین پرونده تمام کند؛ در این مواقع هم متهم و هم شاکی حق به جانب صحبت می کنند.

محمدباقر قربانزاده ، قاضی سابق دیوان عالی کشور به سوالات دیگر در مورد پرونده های قضایی با عنوان تجاوز به عنف پاسخ می دهد.

اگر شخصی مورد آزار و اذیت جنسی قرار بگیرد چه مراحل قانونی را باید طی کند؟

شاکی باید به چند نکته توجه داشته باشد؛ طبق قانون، شکایت در دادگاه کیفری یک قابل طرح است و در دادسرا و کلانتری قابل طرح نیست. صرف شکایت نیز دلیل بر حقانیت شاکی نیست و باید دلایلی وجود داشته باشد. بنابراین شخصی که قصد شکایت دارد باید ادله جمع آوری کرده باشد. یکی از مهم ترین ادله نظریه پزشکی قانونی است. پزشکی قانونی معمولا شاکی را بدون نامه قضایی نمی پذیرد و معمولا از آثاری که وجود دارد، نمونه برداری انجام می دهد.

همچنین معایناتی صورت می گیرد و در صورتی که جواب مثبت باشد و متهم منکر شود، آزمایش دیگری صورت می گیرد؛ DNA دو طرف را با نمونه برداری هایی که قبلا انجام شده، تطبیق می دهند. نکته دیگر که به دادگاه کمک می کند آدرس دقیقی است که شاکی به آن محل برده شده است. شاکی باید دقت کند ساختمانی که به آنجا رفته چند طبقه و هر طبقه چند واحد است.

او همچنین می تواند نمای داخلی خانه و چیدمان خانه را به یاد داشته باشد یا اگر متهم خالکوبی یا نشانه خاصی روی بدنش وجود دارد در ذهنش ثبت کند تا در صورت نیاز اعلام کند. همچنین بررسی دوربین های مداربسته اطراف نیز نشان می دهد که آیا شاکی با میل خود به محل رفته یا به اجبار و زور به محل کشانده شده است.

پزشکی قانونی معمولا چگونه تجاوز به عنف را تشخیص می دهد؟

هر نوع آثار و جراحات بدنی که نشان دهنده مقاومت شاکی باشد در کنار نمونه برداری ها و معاینات می تواند مشخص کند که فرد مورد تجاوز قرار گرفته یا نه؛ چون این موارد نشان دهنده تجاوز به عنف است و نشان می دهد که شاکی رضایت و میل نداشته است. وقتی آثار جراحت روی دست، پا، صورت و سایر اعضای بدن شاکی وجود داشته باشد، نشان می دهد که شاکی مقاومت کرده است. در برخی موارد از زیر ناخن شاکی نیز نمونه برداری می شود. تایید این موارد از سوی پزشکی قانونی می تواند مشخص کند که شاکی مورد تجاوز واقع شده، اما تشخیص اثبات تجاوز به عنف با قاضی است نه با پزشکی قانونی.

در برخی پرونده های مهم اخیر که بحث تجاوز به عنف مطرح بوده شاکی عنوان کرده که به خانه فرد رفته و آنجا مورد تجاوز قرار گرفته است. آیا اینکه فردی بدون اجبار به خانه شخصی که از قبل با او آشنایی خاصی ندارد، برود باز هم بحث تجاوز به عنف مطرح است؟

جواب این سوال هم بله است و هم خیر. از این جهت بله است، چون امکان دارد طرف کمی ساده لوح، خوش باور یا زودباور باشد و جذب شهرت، قدرت و موفقیت تحصیلی یک نفر شود و بعد به خانه آن فرد برود، اما در فکرش برقراری رابطه جنسی نباشد؛ معمولا چنین دخترانی وقتی به خانه فردی می روند، اتفاقاتی رخ می دهد.

با این حال باید به این نکته دقت شود که معمولا فرد با اولین آشنایی به خانه شخص دیگری نمی رود؛ رفت و آمد وقتی صورت می گیرد که آشنایی و دوستی استمرار داشته باشد؛ یعنی چندین بار دو طرف با هم در جاهای مختلف از جمله مکان های عمومی قرار گرفته اند و حالا بعد از مدتی فرد دعوت به خانه طرف مقابل را پذیرفته و وقتی رفت و آمد صورت می گیرد، مشخص می کند که فرد با میل و رضایت خودش به خانه آن شخص رفته است.

با تمام این تفاسیر وقتی خانمی به خانه فردی می رود به معنای میل و رضایت به رابطه جنسی نیست، اما در تبصره 2 ماده 224 قانون مجازات اسلامی آمده؛ یکی از مواردی که تجاوز به عنف محسوب می شود؛ اغفال و فریب دادن دختر نابالغ است. قانونگذار در اینجا عمدا از واژه دختر نابالغ استفاده کرده؛ یعنی اگر دختری بالغ است قابل اغفال و فریب دادن نیست؛ بنابراین اگر خانمی با اولین آشنایی به خانه شخصی می رود، معلوم می شود خودش مایل به برقراری رابطه بوده است، چون وقتی خانمی به خانه فردی می رود که هیچ کس دیگر در آن نیست باید این احتمال را بدهد که هر اتفاقی ممکن است رخ دهد.

حتی خانم هایی که سطح آگاهی پایین تری دارند الان با وجود فضای مجازی و خواندن برخی حوادث از این اتفاقات باخبر هستند. پس اگر با این آگاهی، باز ریسک می کنند و این را می پذیرند که برای اولین بار به خانه فردی که از قبل او را نمی شناسند، بروند معلوم می شود خودشان مایل به رابطه بوده اند.

در قانون مجازات، تجاوز به عنف چگونه معنا شده است؟

اگر شخصی بدون استفاده از سلاح گرم و سرد یا حتی بدون اینکه ربایشی صورت بگیرد با فردی که راضی به رابطه جنسی نباشد، ارتباط برقرار کند، تجاوز به عنف محسوب می شود که اثبات عدم تمایل به رابطه جنسی ادله زیادی می خواهد. نوع دیگر تجاوز به عنف با بی هوش کردن فرد صورت می گیرد. نوع دیگر تجاوز به عنف، ربایش فرد است؛ در پرونده های متعدد این مورد وجود داشته که شاکی سوار ماشینی شده و فکر کرده طرف مسافرکش است، اما راننده در مسیر منحرف شده و بعد این اتفاق ناگوار افتاده است. نمونه دیگر تجاوز به عنف با تهدید و ترساندن شاکی رخ می دهد؛ بر فرض فرد عکسی از شاکی دارد و او را تهدید می کند تا از این طریق به هدفی که دارد، برسد.

معمولا فردی که در شرایط ناگواری قرار می گیرد و حس می کند که محیط برایش ناامن است چه اقداماتی انجام می دهد؟

فرد می تواند با صدای بلند از همسایه ها کمک بطلبد و در چنین شرایطی مقاومت کند و مانع شخص متجاوز شود. معمولا این موضوع در برخی پرونده ها وجود داشته که شاکی مقاومت زیادی انجام داده و شخصی که قصد تجاوز به عنف را داشته اصلا نتوانسته به هدفش برسد. در پرونده های متعددی شاهد بودیم که برخی خانم ها به خاطر اخاذی از افراد مشهور اقدام به چنین شکایت هایی کرده اند. در برخی پرونده ها نیز متاسفانه فرد از شهرت و قدرت خود سوءاستفاده کرده و این اتفاقات افتاده است؛ در چنین پرونده های حساسی حتما باید هر دو طرف پرونده مورد توجه قرار بگیرند.

با جزییاتی که از پرونده های اخیر در مورد اتهام تجاوز به عنف مطرح شده، مشخص است برخی افراد آگاهی چندانی نسبت به نوع روابط ندارند. برای پیشگیری از چنین حوادثی زنان و دختران چه اقداماتی انجام دهند که کمتر در معرض آسیب قرار بگیرند؟

نکته مهم این پرونده ها اینجاست که زنان و دختران به خانه فردی که هیچ شناختی از او ندارند، نروند. اگر قرار به ملاقات یا دیدار باشد بهتر است در مکان های عمومی صورت بگیرد، چون وقتی مراکز عمومی وجود دارد رفتن به خانه افراد خصوصا به بهانه مسائل کاری مبنای منطقی ندارد. مگر اینکه طرف خودش هم تمایل به رفتن خانه فرد را داشته باشد و از رابطه استقبال کند. اگر هم قرار است خانمی به خانه فردی برود بهتر است به چند نفر از دوستان صمیمی خود اطلاع دهد.

متاسفانه در برخی پرونده های تجاوز به عنف که جزو پرونده های قضایی محسوب می شود، رسانه ها با آوردن نام و نام خانوادگی متهم برخی اصول را زیر پا می گذارند. با توجه به اینکه در بعضی کشورها نیز نباید نام متهم در خبرها قید شود، بهتر است در چنین مواقعی که پرونده ها صرفا قضایی هستند رسانه ها چه اقداماتی انجام دهند؟

نقش رسانه ها در وهله اول آگاهی بخشی است. به طور مثال در پرونده های سرقت اگر رسانه ها به این موضوع اشاره کنند که افراد در خیابان با گوشی صحبت نکنند یا هنگام رانندگی شیشه ماشین پایین نباشد، کافی است، چراکه افراد با خواندن چنین مطالبی متوجه می شوند که باید دقت بیشتری داشته باشند. در مورد پرونده های تجاوز به عنف نیز نقش رسانه بیشتر باید اطلاع رسانی و هشدار باشد که از چنین حوادثی پیشگیری شود.

اینکه رسانه ها نام فرد متهمی که هنوز برای رسیدگی به اتهام او دادگاه تشکیل نشده را منتشر می کنند، جرم محسوب می شود. حتی خود قضات و کارکنان قضایی تا زمانی که رای قطعی صادر نشده به هیچ وجه حق اظهارنظر ندارند. در نتیجه اگر در پرونده های تجاوز به عنف رسانه ها فقط با یک طرف پرونده مصاحبه کنند و اظهارات طرف دوم نباشد باعث ایجاد مشکلاتی می شود؛ امکان دارد جو رسانه ماجرا را به نفع یکی از طرفین پرونده تمام کند؛ در این مواقع هم متهم و هم شاکی حق به جانب صحبت می کنند.

اگر قرار است پرونده رسانه ای شود بهتر است با رعایت بی طرفی، پرهیز از قضاوت و هیجان زدگی با هر دو طرف پرونده مصاحبه شود و صرفا یک بعد ماجرا بازگو نشود. رسانه ها باید بدون هیچ گونه قضاوت و دیدگاه خاص با هر دو طرف پرونده صحبت کرده و اظهارات هر دو طرف را به صورت همزمان منتشر کنند، چراکه پرونده، پرونده قضایی است و رسانه ها برای تحلیل و قضاوت ماجرا باید تا رای نهایی دادگاه صبر کنند.