فرارو- جامعه ایران در سال های گذشته و البته در وضعیت کنونی، شرایط خاصی را تجربه کرده است. در این چهارچوب، طیف متنوعی از مولفه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و البته امنیتی، شرایط تازه ای را ایجاد کرده و بر زندگی مردم اثرگذار شده اند.

به گزارش فرارو، اگرچه وجود مساله و مشکل، ویژگی مشترک همه جوامع است و اساسا نظام های حکمرانی یکی از کارویژه های محوری خود را باید در مخاطب قراردادن مشکلات تعریف کنند، با این حال، موضوع اصلی این است که برخی مشکلات در ایران نه تنها حل نمی شوند، بلکه سال به سال وضعیت بدتری پیدا می کنند و رویکردهای انفعالی به آن ها، سبب می شود تا ماهیتشان جدی تر و قدرت تخریبشان نیز چندبرابر شود. از این رو، ورای تمامی مسائلی که مطرح است، به طور خاص 2 موضوع مهم وجود دارند که به معنای واقعی کلمه روی اعصاب مردم هستند و باید برای حل آن ها تدبیر شود.

یکی از موضوعاتی که با روانِ مردم بازی می کند، مساله تبعیض و نابرابری است. در سال های گذشته و حتی در طی روزهای اخیر، در چندین نوبت شاهد انتشار فیش حقوقی برخی مسوولین و افراد بوده ایم که چندین برابر بیشتر از دستمزد ماهانه شمار قابل توجهی از مردم ایران بوده است. در عین حال، به نحو مشابهی در سال های گذشته شاهد انتشار گزارش های مختلف در مورد مثلا تخصیص قابل توجه بخش زیادی از منابع بانکی در قالب وام دهی به کارکنان خودِ بانک ها بوده ایم.

در چهارچوبی دیگر، وقتی اخیرا نتایج کنکور سراسری اعلام شد، این مساله از سوی بسیاری از صاحب نظران و رسانه ها مطرح شد که بخش قالب ملاحظه ای از قبول شدگان برتر کنکور، در زمره افرادی بوده اند که در مدارس خاص تحصیل می کردند و یا از بهترین خدمات مرتبط با کنکور که قاعدتا برای دریافت آنها باید پول بیشتری پرداخت شود، بهره می بردند. موضوعی که در دسترس عموم مردم و دانش آموزان نیست. تقریبا در هر حوزه ای که می نگریم، می توان جلوه هایی از نابرابری و تبعیض را مشاهده کرد.

این مساله به یک زخم در جامعه ایرانی تبدیل شده و خود یک منشا مهم نارضایتی اجتماعی در ایران است. وقتی در حوزه ای نظیر آموزش، فرصت های برابر در اختیار افراد نیست و برخی ها همیشه جلوتر از دیگران هستند(حال به هر دلیلی نظیر موقعیت اقتصادی خود و غیره)، این مساله ایجاد نارضایتی و خشم می کند. وقتی یک فرد برای دریافت وام باید مدت ها صبر کند و چندین ضامن حاضر کند، اینکه ببیند افرادی براحتی وام دریافت می کنند و درگیرِ محدویت های او نیستند، دچار نارضایتی و سرخوردگی می شود.

گسترش تبعیض و نابرابری به بخش های مختلف زندگی اجتماعی، افراد را نسبت به وضعیت کنونی زندگی خود و البته ترسیم چشم اندازهای آینده در یک قالب جمعی، ناامید می کند. معادله ای که به هیچ عنوان به نفع کشور نیست و خود می تواند ایجاد کننده طیف متنوعی از دیگر مشکلات برای آن ها باشد.

حکمرانی مطلوب، در هر نظام سیاسی، نیازمند پاسخگویی به مطالبات مردم و حل به موقع مشکلات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. در شرایطی که کشور با چالش های متعددی روبه رو است، یکی از مسائلی که در حکمرانی ایران به وضوح مشاهده می شود، انفعال در مواجهه با مشکلات است. این انفعال نه تنها مشکلات را انباشته می کند، بلکه موجب افزایش نارضایتی عمومی و کاهش اعتماد به مسئولان می شود.

انفعال حکمرانی در واقع به معنای تأخیر یا عدم اقدام مؤثر در مواجهه با مسائل و بحران هاست. در ایران، این انفعال در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مشاهده می شود. برخی از دلایل این وضعیت عبارتند از: عدم وجود اراده سیاسی برای اتخاذ تصمیمات سخت، ترس از واکنش های اجتماعی، تمرکز بر مسائل سیاسی به جای حل مشکلات مردم و همچنین نبود هم افزایی میان نهادهای مختلف حکومتی. در بسیاری از موارد، به دلیل حساسیت های سیاسی و اجتماعی، مسئولان ترجیح می دهند به جای اتخاذ تصمیمات مؤثر، مشکلات را به تعویق بیندازند یا به راه حل های موقتی روی بیاورند.

از جمله عوامل دیگر انفعال، می توان به ترس از واکنش های منفی مردم اشاره کرد. در شرایطی که بحران های اقتصادی و اجتماعی، فشار زیادی به جامعه وارد می آورد، تصمیمات سخت ممکن است با واکنش های جدی روبه رو شود. در چنین شرایطی، برخی از مسئولان ترجیح می دهند تا از اتخاذ تصمیمات قاطع و مؤثر پرهیز کنند. در برخی موارد نیز تمرکز بر مسائل سیاسی داخلی به جای حل مشکلات معیشتی و اقتصادی مردم موجب شده است که بحران های اصلی جامعه نادیده گرفته شوند و مشکلات بدون راه حل های اساسی ادامه پیدا کنند.

عدم هماهنگی میان نهادهای مختلف حکومتی نیز یکی از دلایل اصلی انفعال در مدیریت کشور است. در این رابطه، هر نهاد و سازمانی در عرصه های مختلف به طور مستقل عمل می کند و این امر موجب می شود که فرآیندهای مدیریتی کُند و کم اثر شوند. این عدم هماهنگی و عدم هم افزایی در حل مشکلات، باعث می شود که بسیاری از بحران ها و مسائل پیچیده تر شوند و در نتیجه مردم از عدم کارایی و ضعف در مدیریت ناراضی شوند.

انباشت مشکلات، از پیامدهای اصلی این انفعال است. وقتی مشکلات به موقع حل نمی شوند، به مرور زمان ابعاد وسیع تری پیدا می کنند. به عنوان مثال، مشکلات اقتصادی مانند تورم و بیکاری که در ابتدا ممکن بود به راحتی قابل کنترل باشند، به بحران هایی تبدیل می شوند که اثرات آنها به شدت زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می دهد. انباشت این مسائل، به ویژه در زمینه اقتصادی، موجب نارضایتی فزاینده مردم از عملکرد مسئولان می شود. مردم که انتظار دارند دولت ها به سرعت و مؤثر به حل مشکلات بپردازند، در مواجهه با وعده های عملی نشده یا راه حل های موقت، احساس بی توجهی و بی عدالتی می کنند. این وضعیت نه تنها اعتماد عمومی را کاهش می دهد، بلکه به تدریج موجب افزایش نارضایتی ها می شود. اعتراضات اجتماعی، کاهش مشارکت سیاسی و در مواردی افزایش آمارهای مهاجرت، از جمله نشانه های این نارضایتی ها هستند.

برای کاهش انفعال در حکمرانی و جلوگیری از انباشت مشکلات، ضروری است که مسئولان به سمت اصلاحات اساسی و ساختاری در عرصه های مختلف حرکت کنند. این اصلاحات باید در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی باشد. یکی از مهم ترین گام ها، اتخاذ سیاست های اقتصادی شفاف و مؤثر است. بهبود شرایط اقتصادی و رفع موانع تولید و اشتغال، می تواند در کاهش مشکلات معیشتی مردم نقش اساسی داشته باشد. در همین راستا، ایجاد هماهنگی و هم افزایی میان نهادهای مختلف دولتی و استفاده از ظرفیت های موجود برای حل مشکلات جامعه ضروری است. همچنین، دولت ها باید به ارتباط مستقیم و مستمر با مردم بپردازند و نیازها و مشکلات آنان را در اولویت قرار دهند. چنین رویکردی می تواند اعتماد عمومی را تقویت کرده و نارضایتی ها را کاهش دهد.