با گذشت بیش از دو سال از آزادسازی واردات خودرو، خیابان های شهر هنوز از حضور پررنگ خودروهای خارجی خالی اند. جز چند مدل محدود، اثری از خودروهای وارداتی در شهرها دیده نمی شود. کارشناسان معتقدند ریشه این وضعیت را باید در ترکیب چند عامل جست وجو کرد: شرکت های بی تجربه در امر واردات، ابهام در تعرفه ها و نحوه تخصیص ارز به واردکنندگان.

به گزارش ایران، مانی حدادی، کارشناس بازار خودرو، می گوید: از ابتدای امسال تاکنون حدود 20 تا 25 هزار دستگاه خودرو وارد کشور شده؛ در حالی که این رقم سال گذشته حدود 50 هزار دستگاه بود. بخش قابل توجهی از این خودروها هنوز به دست مصرف کننده نرسیده اند. فرآیند طولانی ثبت سفارش، تخصیص ارز، ترخیص گمرکی و شماره گذاری باعث شده بسیاری از خودروها ماه ها در حیاط گمرک بمانند.

آزادسازی واردات خودرو با هدف ایجاد رقابت و کنترل قیمت اجرا شد، اما نبود دستورالعمل های شفاف، تغییرات مکرر قوانین و بوروکراسی سنگین، اجرای طرح را کند و مبهم کرد. حدادی می گوید: بسیاری از شرکت ها حتی پیش از شروع فعالیت خود، درگیر بوروکراسی سنگین شدند. این سردرگمی ها سبب شد آمار واردات کمتر از پیش بینی ها باشد.

یکی دیگر از مشکلات، حضور شرکت های بی تجربه در حوزه واردات است. حدادی توضیح می دهد: بازار واردات که در دهه 1390 در اختیار چند شرکت باسابقه بود، حالا به دست مجموعه هایی افتاده که نه تجربه دارند و نه زیرساخت. این شرکت ها صرفاً با دریافت ارز و مجوز اقدام به ثبت سفارش انبوه کردند و بسیاری از آن ها در تخصیص ارز یا اظهار گمرکی با مشکل روبه رو شدند. نبود تجربه در خدمات پس از فروش نیز اعتماد خریداران را کاهش داده است.

به گفته حدادی، یکی از مهم ترین دلایل دیده نشدن خودروهای وارداتی در خیابان ها، نبود شبکه خدمات پس از فروش و تأمین قطعات است. مشتری حاضر نیست خودرویی بخرد که اگر خراب شود، برای یک قطعه ساده ماه ها منتظر بماند.

بیش از 90 درصد خودروهای وارداتی ساخت چین هستند و حتی برندهای کره ای و اروپایی نیز در چین مونتاژ می شوند. بسیاری از این خودروها با استانداردهای زیست محیطی ایران سازگار نیستند و در مرحله شماره گذاری متوقف می شوند.

شورای رقابت در اسفندماه 1403 خودروهای وارداتی را از شمول قیمت گذاری دستوری خارج کرد، اما این تصمیم نتیجه معکوس داشت. واردکنندگان قیمت ها را آزادانه تعیین کردند و قیمت برخی مدل ها از خودروهای مونتاژی داخلی هم بالاتر رفت. حدادی تأکید می کند: ابهام در تعرفه های وارداتی و فشار خودروسازان داخلی نیز بر این وضعیت دامن زده است.

طرح واردات خودرو قرار بود با هدف تعادل بازار و افزایش رقابت اجرا شود، اما اکنون خود به چالشی تازه بدل شده است. هزاران خودرو در گمرک مانده اند، قیمت ها بالا رفته و مشتریان از خرید خودروهای بی پشتیبان صرف نظر کرده اند. حدادی می گوید: تا زمانی که شفافیت در نظام تعرفه ای و ثبات در سیاست گذاری ایجاد نشود، بازار خودروی ایران رنگ رقابت واقعی را نخواهد دید.

مسیح فرزانه نیز می گوید: نگاه درآمدزایی سیاست گذاران به واردات خودرو باعث شده این موضوع از مسیر حرفه ای خود خارج شود. در کنار آن، نگاه سرمایه ای مردم به خودرو باعث شده بُعد سرمایه ای خودرو بر جنبه مصرفی آن غلبه پیدا کند. به گفته او، در هفت ماه ابتدای سال 1404 واردات حقیقی خودرو اتفاق نیفتاده و آمارهای فعلی مربوط به خودروهایی است که سال گذشته ثبت سفارش شده اند.