در شرایطی که روز شنبه برخی رسانه ها و نمایندگان مجلس با قاطعیت خبر ارسال پیام از سوی دولت ترامپ برای آغاز گفت وگو با ایران توسط عمانی ها را تکذیب کردند، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، خبر داد که وزارت امور خارجه پیام هایی برای ازسرگیری مذاکرات با آمریکا دریافت کرده است. او البته افزود: درباره کم وکیف پیام ها و جزییات موضوعات مرتبط، در زمان مناسب توضیح خواهم داد .

به گزارش شرق، این اظهارات، بار دیگر توجه ناظران را به نقش عمان به عنوان کانال سنتی ارتباطی میان تهران و واشنگتن جلب کرده است؛ مسقط که پیش تر در سال های منتهی به برجام نقشی مؤثر در شکل دهی به تماس های غیرعلنی داشت، ظاهرا این بار نیز مأمن تبادل پیام میان دو طرف شده است. اما در تهران، مواضع رسمی همچنان محتاطانه و بعضا متناقض است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در گفت وگویی با شبکه الجزیره تصریح کرد: ایران تمایلی به مذاکره مستقیم با آمریکا ندارد ، اما در عین حال افزود: امکان دستیابی به توافقی برای مذاکرات غیرمستقیم وجود دارد . به گفته او: ما هرگز درباره برنامه موشکی خود مذاکره نمی کنیم و نمی توانیم غنی سازی اورانیوم را متوقف کنیم .

علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران هم در بخشی از اظهارات خود در جمع اصحاب علوم انسانی که در تاریخ هفتم آبان ماه برگزار شد، با بیان اینکه هدف ملموس دشمن این است که ایران، ملت و اراده اش را بشکند، تأکید کرد: الان می گویند غنی سازی نباید داشته باشید، همان هایی که تأیید کردند غنی سازی داشته باشیم الان می گویند نداشته باشید؛ پس اینها فرصت طلب هستند. این خواسته هایشان هم ته ندارد. بعد از غنی سازی می گویند، برد موشک تان هم کم کنید و در منطقه همان کاری را انجام دهید که ما می گوییم. معتقدم یک مقاومت ملی در برابر این خواسته ها نیاز است و باید سر این حرف خود ایران و ایرانیان بایستند .

دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان عنوان داشت: ساده اندیشی نباید کرد. کسی نمی گوید مذاکره نکنیم، اما باید در جای خودش انجام شود. تلقی این نیست که جمهوری اسلامی نمی خواهد اصلا مذاکره کند. ما در حال مذاکره بودیم که جنگ کردند اما الان هدفشان مذاکره نیست، می گویند مذاکره ای کنید با نتایج مشخص مدنظر آنها. اینها باید قدری سر عقل بیایند. یعنی نوعی مقاومت ملی را شکل دهیم و این مقاومت ملی یک ضلع اقتصادی دقیق دارد . به این ترتیب، هرچند عراقچی و لاریجانی باب گفت وگو را به طور کامل نبسته اند، اما پیش شرط هایی را بر جای گذاشته اند که عملا دست هرگونه مذاکره ای را می بندد.

پیام مبهم واشنگتن و فرصت محدود دیپلماسی

تا لحظه تنظیم این گزارش، هنوز ماهیت دقیق پیام آمریکا از کانال مسقط به تهران برای آغاز مجدد مذاکرات مشخص نیست؛ نه معلوم است که واشنگتن خواهان گفت وگویی جامع است یا صرفا به دنبال تماس های مقدماتی و مذاکره مشخص بر سر پرونده هسته ای؛ حتی مشخص نیست که پیام ادعایی از کانال مسقط بوده یا خیر. با این حال، بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان در جریان یکی از نشست های کنفرانس گفت وگوی منامه که توسط مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) در بحرین برگزار شد، تأکید کرد: ما می خواهیم مذاکرات میان ایران و ایالات متحده از سر گرفته شود .

بوسعیدی از کشورهای حاشیه خلیج فارس خواست تا سیاست گفت وگو با ایران و سایر کشورهایی را که مدت ها به عنوان دشمن یا رقیب منطقه ای شناخته شده اند، در پیش بگیرند. مسئول سیاست خارجی عمان تأکید کرد: در طول سال ها، شورای همکاری خلیج فارس در بهترین حالت فقط نظاره گر بوده و اجازه داده ایران منزوی بماند و به باور من، این وضعیت باید تغییر کند . دیپلمات ارشد عمان ادامه داد: مسقط از دیرباز امیدوار بوده است که سازوکاری جامع تر برای گفت وگو با همه کشورهای منطقه، از جمله ایران، عراق و یمن شکل گیرد .

عبداللطیف بن راشد الزیانی، وزیر خارجه بحرین هم روز شنبه در بیست ویکمین دور مجمع گفت وگوی منامه که با موضوع تأمین امنیت خلیج فارس برگزار شد، تأکید کرد: تلاش ها برای برقراری امنیت در منطقه باید همراه با حل وفصل پرونده هسته ای ایران از راه ازسرگیری مذاکرات میان آمریکا و ایران انجام شود؛ به شکلی که خواسته های مردم منطقه را برآورده کند .

به رغم این درخواست ها، آنچه از لابه لای اظهارات مقام های آمریکایی، از دونالد ترامپ تا مارکو روبیو و دیگر اعضای دولت برمی آید، تأکید بر مذاکرات صریح، مستقیم و چندمحوره است؛ گفت وگوهایی که علاوه بر پرونده هسته ای، حوزه های موشکی و منطقه ای را نیز در بر می گیرد. در مقابل، تهران همچنان بر خطوط قرمز پیشین خود ایستاده است. این اختلاف بنیادی سبب می شود حتی در صورت آغاز مذاکرات نیز انتظار توافق یا نتیجه ملموس چندان واقع بینانه نباشد. در این میان، نکته مهمی که نمی توان نادیده گرفت، این است که حدود 40 روز از زمان بازگشت قطع نامه ها و تشدید فشارهای شورای امنیت گذشته، اما هنوز نشانه ای از نقشه راه روشن در دستگاه دیپلماسی دیده نمی شود. وزارت امور خارجه و نهادهای تصمیم گیر، در فضایی آمیخته از احتیاط، بلاتکلیفی و حذر از تکرار تجربه های تلخ گذشته به سر می برند.

این احتیاط البته بی دلیل نیست. تجربه مذاکرات مسقط در دوره های پیشین نشان داد که هر بار که گفت وگوها به مرحله حساس نزدیک می شود، تحرکات نظامی با محوریت اسراییل علیه ایران شدت می گیرد. چنان که در آستانه دور ششم مذاکرات عمان، اسراییل جنگ 12روزه خود را آغاز کرد و هم زمان، تأسیسات ایران هدف حملات هوایی ایالات متحده قرار گرفت. این حافظه تاریخی موجب شده تهران این بار نیز با دیده تردید به هر پیشنهاد مذاکره بنگرد. با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند که فرصت های دیپلماتیک بسیار محدود و زمان به زیان ایران در حال گذر است.

اگر واشنگتن واقعا از برخی مواضع سخت گیرانه خود همچون شرط غنی سازی صفر درصد یا مذاکرات جامع عقب نشینی کرده باشد، اکنون بهترین زمان برای آزمودن مسیر گفت وگو است؛ مسیری که شاید بتواند از تشدید بحران و بازگشت به چرخه خطرناک تقابل جلوگیری کند. آنچه امروز بیش از هر چیز ضرورت دارد، بازتعریف نقش دیپلماسی در سیاست خارجی ایران است؛ خروج از حالت واکنشی و انفعالی، و حرکت به سوی تصمیم گیری های واقع بینانه. زیرا اگر ایران همچنان در مدار انتظار و تردید باقی بماند، ممکن است فرصت گفت وگوهایی که می تواند مسیر آینده کشور را تغییر دهد، از دست برود.

ابوالقاسم دلفی: بحث مذاکره و تبادل پیام میان تهران و واشنگتن امر تازه ای نیست

در تحلیل دقیق تر نکات یادشده و واکاوی ابعاد و زوایای پیام ادعایی ترامپ و نیز احتمال ازسرگیری مذاکرات تهران - واشنگتن، ابوالقاسم دلفی طی گفت وگویی با شرق در ابتدای سخنان خود تأکید کرد: بحث مذاکره و تبادل پیام میان تهران و واشنگتن امر تازه ای نیست و این ارتباطات چه به شکل مستقیم و چه غیرمستقیم همواره از مسیرهای گوناگون جریان داشته است . به گفته سفیر اسبق ایران در فرانسه: تعیین چارچوب مذاکرات آینده وابسته به شرایط میدانی و سیاسی دو طرف است، اما در مجموع هنوز مقدمات جدی برای بازگشت به گفت وگو دیده نمی شود .

این دیپلمات ارشد پیشین در بلژیک با اشاره به تغییر جایگاه اروپا در معادلات دیپلماتیک اخیر بیان داشت: وزارت امور خارجه عملا بخش اروپا را از محور گفت وگوهای خود کنار گذاشته است، به ویژه پس از ماجرای فعال سازی اسنپ بک از سوی تروییکای اروپایی . سفیر اسبق ایران در کلمبیا توضیح داد: اگرچه اروپایی ها به صورت نمادین از آمادگی برای ازسرگیری مذاکرات سخن می گویند، اما عملا نقش تعیین کننده ای در مسیر فعلی ندارند و تعامل میان ایران و آمریکا با وجود قطع نامه ها و بازگشت تحریم ها به مسیر مستقل خود ادامه می دهد . نماینده پیشین ایران در شیلی افزود: هرچند روسیه و چین از مشروعیت نداشتن تحریم های بازگشتی سخن گفته اند، دبیرخانه سازمان ملل آن را ابلاغ کرده و از این رو، وضعیت ایران در فضای بین المللی همچنان پیچیده و پرمخاطره است .

این کارشناس مسائل برجامی با اشاره به حذف نسبی آژانس بین المللی انرژی اتمی از دایره مذاکرات اخیر تصریح کرد: هیچ گفت وگوی هسته ای بدون نقش آفرینی آژانس معنایی ندارد. اظهارات اخیر آقای گروسی، مدیرکل آژانس، که ایران را در وضعیت نامشخص غنی سازی 60 درصد توصیف کرده، نشان می دهد که هنوز شفافیت لازم ایجاد نشده و ارتباط مؤثری نیز در هفته های اخیر میان تهران و آژانس برقرار نبوده است . به باور دلفی: پیش از هر مذاکره سیاسی با آمریکا، ایران باید وضعیت فنی و حقوقی خود را با آژانس روشن کند تا مذاکرات معنای واقعی پیدا کند .

سفیر اسبق ایران در فرانسه در بخش دیگری از گفت وگو تأکید کرد: هرگونه گفت وگو با آمریکا نیازمند آمادگی و برنامه ریزی دقیق است . به زعم او: اگر قرار است مذاکراتی، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، آغاز شود باید با دست پر و موضعی روشن وارد شویم. نمی توان با شرایط مبهم و بدون آماده سازی وارد مذاکراتی شد که طرف مقابل با اهداف مشخص به میدان می آید . سفیر اسبق ایران در صربستان یادآور شد: در تجربه های گذشته، ایران پنج دور با آمریکا مذاکره کرد و در آستانه دور ششم، جنگ و تجاوزات نظامی موجب توقف روند گفت وگوها شد؛ اما حتی در آن مقطع نیز امکان مدیریت و ادامه مذاکرات وجود داشت . او معتقد است: قطع کامل مذاکرات فقط به افزایش فشارها و تحریم های جدید منجر شده و دستاوردی برای کشور به همراه نداشته است .

این تحلیلگر مسائل آمریکا به شرق می گوید: در دنیای امروز، گفت وگو و دیپلماسی همیشه یک فرصت است. هنر سیاست ورزی در آن است که این فرصت ها را از تهدید جدا کنیم و از آنها به نفع منافع ملی بهره ببریم. اگر مذاکرات صرفا برای مذاکره باشد، بی ثمر خواهد بود؛ اما اگر با هدف واقعی کاهش فشارها و ایجاد توازن صورت گیرد، می تواند به فرصتی سازنده تبدیل شود . دلفی تأکید کرد: ایران باید با درک واقع بینانه از شرایط کنونی، ظرفیت های خود را به روز کرده و آمادگی لازم را برای هر نوع مذاکره داشته باشد . به باور این پژوهشگر حوزه سیاست خارجی: مذاکرات بدون محتوا و هدف صرفا موجب اتلاف زمان و فرسایش توان دیپلماتیک خواهد شد .

او افزود: مذاکره برای آن نیست که به جنگ منتهی شود، بلکه برای جلوگیری از جنگ و کاستن از تنش هاست. هر مذاکره ای که دو طرف بتوانند از آن بهره مند شوند و دستاورد ملموسی کسب کنند، ارزش پیگیری دارد. اما مذاکره ای که در آن فقط یک طرف امتیاز دهد یا هدف روشنی نداشته باشد، نه فرصت است و نه دستاورد . دلفی در پایان گفت وگو با تأکید بر اینکه مذاکره بی هدف همان قدر خطرناک است که بی مذاکرگی مطلق ، خاطرنشان کرد: مسیر پیش روی ایران نیازمند واقع گرایی، انسجام داخلی و بازتعریف دقیق منافع ملی است . به گفته او: تا زمانی که تهران و واشنگتن درک مشترکی از ضرورت یک توافق عادلانه و متوازن پیدا نکنند، حتی بهترین میانجی ها نیز نمی توانند نقش مؤثری ایفا کنند .