منطقه و جهان آبستن تحولات و تغییرات مهمی است. این عبارت مشترکی است که این روزها اغلب تحلیلگران، کارشناسان و استادان دانشگاهی بر آن تاکید دارند. پرسش کلیدی اما سهم و نقش ایران از این تغییرات است. اینکه جایگاه ایران در منظومه این تغییرات منطقه ای و جهانی چیست و چگونه می توان نهایت دستاوردها را به نفع منافع ملی کسب کرد؟ ماشاءالله شمس الواعظین، فعال رسانه ای و تحلیلگر مسائل سیاسی در گفت وگو با اعتماد تلاش می کند نوری به ابعاد پنهان تحولات منطقه ای و جهانی تابانده و نقش ایران را در این تحولات باز آفرینی کند.

به گزارش اعتماد، به اعتقاد شمس الواعظین مهم ترین مانع در مسیر تحقق منافع ملی ادبیات رادیکال است که میان برخی فعالان سیاسی و کنشگران جریان یافته است. به اعتقاد او همزمان با آتش بس در عرصه های بیرونی، فعالان سیاسی و حزبی در عرصه داخلی هم باید مدتی آتش بس اعلام کنند تا کشور با عبور از این گذرگاه حساس به هنگامه ای تازه ورود کند.

تحولات منطقه و جهان پس از دوره ای تنش به سمت یک آرامش نسبی حرکت می کند. البته مشخص نیست این آتش بس، پایدار است یا نفس عمیقی قبل از یک شیرجه بلند به سمت بحران های تازه است. شما تحولات منطقه و جهان را چطور می بینید؟

قبل از هر چیز باید گفت که این اسراییل بود که در کشاکش جنگ 12 روزه، درخواست آتش بس را مطرح کرد و این ایران بود که درخواست طرف مقابل برای آتش بس را پذیرفت. دلیلی وجود ندارد که اسراییل دوباره از یک طرف توان و تاب آوری خود را و از سوی دیگر، واکنش احتمالی ایران را تست کند. باقی حرف هایی که زده می شود در چارچوب جنگ های روانی قابل تحلیل است. ایران و اسراییل به صورت برابر در جنگ روانی (فضای مجازی، سایبری و...) حضور دارند. البته جنگ روانی هم بخشی از جنگ نظامی محسوب می شود. هر چند جنگ نرم محسوب شده و نشان می دهد دو طرف تمایلی برای ورود به عرصه های سخت تر نبرد را ندارند. با وجود برخورداری اسراییل از بهترین ادوات نظامی، این کشور در برابر ایران در جنگ 12 روزه ناموفق بود. اگر روس ها پیغام داده باشند که اسراییل دیگر قصدی برای رویارویی با ایران ندارد، این خبر مقرون به صحت است، چراکه اسراییل هزینه های فراوانی را از جنگ با ایران پرداخته و دیگر مایل به تکرار این تجربه ها نیست.

در شرایطی که هیچ کدام قدرت های اثرگذار منطقه نتوانسته اندخود را به عنوان هژمون برتر در خاورمیانه تثبیت کنند، این منطقه به چه سمت و سویی می رود؟

به نظر می رسد اوضاع خاورمیانه به سمت دورانی از شرایط نه جنگ و نه صلح سوق پیدا کرده است. هنوز معتقد به فرا رسیدن دوران صلح فراگیر در منطقه نیستم. اسراییل به رغم جنگ 2ساله ای که خود با حماس داشته (و به هیچ کدام از اهدافش نرسیده) هنوز به این نتیجه نرسیده که باید به سمت پذیرش یک معامله و شرایط جدید که در آن حقوق ملت فلسطین به رسمیت شناخته شود، برود. اسراییل به اشتباه تصور می کند همکاری امریکا با تل آویو می تواند برای همیشه تضمینی جهت ادامه تجاوزگری های این رژیم باشد.

مگر غیر از این است که امریکا همه جوره اسراییل و سیاست هایش را تایید کرده و از آن حمایت می کند؟

در ظاهر این حمایت ها تداوم دارد، اما در پشت صحنه متغیرهای جدیدی از جمله بیداری گروه ها، حرکت ها، نهضت ها و جنبش هایی که در درون ایالات متحده، علیه بی عدلتی در رابطه با فلسطین شکل گرفته، می تواند معادلات جدیدی را رقم بزند. البته این جنبش ها نیازمند زمان هستند تا اثرگذاری بیشتری در کاخ سفید و نظام حکمرانی امریکا داشته باشند. اگر دقت کنید در موافقتنامه آتش بس غزه، نامی از فرمول دو دولت در یک سرزمین که مورد قبول بسیاری از کشورهای جهان است، برده نشده است. وقتی علت العلل بحران خاورمیانه، همچنان زیر سایه بی توجهی امریکا و ددمنشی اسراییل قرار دارد، بعید است در افق پیش رو شاهد برقراری یک صلح دائمی در این منطقه باشیم. آنچه امریکا درباره صلح فراگیر و پایدار می گوید به اندازه ای بی پایه و اساس است که باعث تمسخر اسراییلی ها نیز شده است. بر این مبنا منطقه به سمت یک وضعیت نه جنگ و نه صلح در میان مدت حرکت می کند تا رخدادهای بعدی از راه برسند و تصویری از آینده ارائه شود. توافق روسیه و امریکا، تعیین تکلیف چالش بین چین و امریکا و...همگی در ترسیم چشم انداز وقایع آینده اثرگذار خواهد بود.

این تحولات منطقه ای را در رابطه با ایران چطور می توان تحلیل کرد؟ ایران در دورنمای آینده چه وزن و جایگاهی را کسب می کند؟

اتفاق مهمی که در رابطه با کشورمان شکل گرفته، این است که ایران به رغم همه فشارهای پیرامونی، تحریم ها، تهدیدها و... موفق شده، موازنه نظامی در منطقه را به نفع خود شکل دهد. ایران به هیچ وجه لقمه آسانی برای امریکا نخواهد بود. پس از جنگ 12روزه ایران بسیاری از ضعف های خود را بازسازی و نقاط قوت خود را تقویت کرده است. فکر می کنم ایران دکترین دفاعی خود را نیز در میان مدت تغییر می دهد و دوباره در لاک دفاعی و مستحکم کردن توان دفاعی خود حرکت می کند. این دکترین، دکترین دهه های قبلی ایران پیش از جنگ 12 روزه بوده که تغییر کرده است.

در این شرایط 2متغیر مهم هم در حال از راه رسیدن هستند. یکی انتخابات سنا و مجلس نمایندگان امریکا و همزمان با آن انتخابات اسراییل است. برخی معتقدند هم احتمال شکست ترامپ و هم احتمال شکست نتانیاهو در این آوردگاه های انتخاباتی بالاست. این متغیرها چه تاثیری در تحولات آینده خواهند داشت؟

گفتم امریکا در معرض تحولات عجیبی است. این تحولات رخدادهای سیاسی هستند. اما در بخش اجتماعی، جنبش هایی که در دانشگاه های امریکا به راه افتاده اند بسیار مهمند. منتقدان روش حکمرانی ترامپ، تسلیم پذیر نیستند. آنها در حال ایجاد یک موازنه جدید در جهانند. بی دلیل نیست که دونالد ترامپ و جناح راست افراطی امریکا احساس خطر کرده و می گویند، چپ کمونیست و سوسیالیست ها در حال گسترش سیطره خود در امریکا هستند! اینها علامت هایی هستند که از جنب و جوش درونی امریکا خبر می دهند. تعطیلی دولت امریکا که به دلیل اختلاف بین دموکرات ها و جمهوری خواهان بر سر تخصیص بودجه ایجاد شده، مشکلات عدیده ای برای فقرای امریکایی ایجاد کرده است. دیشب آمارهای عجیبی می خواندم، داده های اطلاعاتی وزارت کشاورزی امریکا حاکی است که 40میلیون امریکایی از کمک های غذایی روزانه دولت بهره می برند. جماعتی که به دلیل تعطیلی دولت ایالات متحده و عدم تخصیص بودجه در معرض گرسنگی قرار دارند و ممکن است هر اقدامی صورت بدهند. این رخدادهای داخلی امریکاست. ترکتازی جمهوری خواهان در عصر ترامپ امریکا را به سمت سراب هدایت می کند. یکی از نشانه های برقراری آتش بس یا متارکه نبرد در غزه به دلیل جلوگیری از رونق جنبش های دانشجویی امریکاست. فکر می کنم در آینده شاهد تحولات زیادی در امریکا خواهیم بود که واکنشی به عصر ترامپ است. تردید ندارم که در آینده ای نه چندان دور، امریکا دستخوش تحولات تازه ای می شود.

ایران از دل این تحولات جهانی و منطقه ای چگونه می تواند منافع ملی خود را جست وجو کند؟

ایران باید همچنان خودش را برای گفت وگو با ایالات متحده بر سر مسائل مشترک آماده سازد و این روند گفت وگو را ادامه بدهد. ایران البته همواره بر سر میز مذاکره بوده، اما پنجره های دیپلماسی باید باز بماند. ادبیات رادیکال ها که این روزها طنین انداز شده برخلاف منافع ملی ماست و باید پایان یابد. از سوی دیگر اختلافات درونی ایران به دلایلی به شکل عجیبی استمرار پیدا کرده و اخیرا تندتر هم شده است. شخصا نگران این اختلافات هستم. وقتی تهدید خارجی صورت می گیرد، وحدت ملی ارتقای باورنکردنی پیدا کرده و سطحی از امید را زنده می کند. مسائل اخیر و اظهارات رادیکال، اما نگران کننده است. به نظرم در عرصه داخلی هم باید آتش بس اعلام شود. حرف های رادیکال برای حذف وحدت ملی باید پایان یابد. وحدت ملی فقط مختص ایام جنگ نیست، بلکه باید تبدیل به سلوک داخلی شود. امیدوارم همه طرف های سیاسی این ضرورت ها را درک کرده و به حساسیت های زمانه توجه کنند.