نادر علیدادی سلیمانی، مسئول ثبت حریم آثار و حوزه باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمان، درباره وضعیت فعلی کاوش های باستان شناسی در این استان اظهار کرد: در حال حاضر، کاوش باستان شناسی در این استان انجام نمی شود. این در حالی است که برنامه کاوش اخیر ما مربوط به کاوش در محوطه باستانی جیرفت (کُنار صندل) است. از سال 1380 تا 1386، به مدت شش فصل در این محوطه کاوش انجام شد، اما پس از آن، فعالیت ها به مدت 17 سال متوقف مانده بود. در سال 1402 دوباره مجوز کاوش صادر شد و دو فصل کاوش انجام گرفت. برای امسال نیز در بودجه پیش بینی شده استان کرمان، اعتباری برای ادامه کاوش در کُنار صندل در نظر گرفته شده است. امیدواریم کاوش های باستان شناسی در این محوطه دوباره آغاز شود، ولی در حال حاضر نمی توانم به طور قطعی بگویم که این اتفاق خواهد افتاد و تا زمانی که بودجه تخصیص پیدا نکند، امکان آغاز کار وجود ندارد.

به گزارش ایسنا، او درباره میزان اعتبار درخواستی برای کاوش کُنار صندل گفت: برای امسال حدود دو و نیم میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده است. آخرین فصل کاوش نیز در پاییز سال گذشته، یعنی در سال 1403 انجام شد.

سلیمانی درباره اهداف کاوش های این محوطه باستانی توضیح داد: محوطه کنار صندل یکی از بزرگ ترین محوطه های عصر مفرغ ایران و نمونه ای از شهرنشینی های اولیه در ایران است. بر اساس 6 فصل کاوش قبلی، به شناختی دست یافتیم که نشان می دهد قدیمی ترین استقرار در این شهر به آغاز هزاره سوم پیش از میلاد بازمی گردد و تا پایان همان هزاره تداوم یافته است. هر فصل کاوش می تواند با توجه به یافته های پیشین، اطلاعات تازه ای در اختیار ما بگذارد تا این محوطه بزرگ بیش از پیش شناخته شود. بنابراین، هدف اصلی کاوش ها پژوهشی است.

او درباره سرپرستی کاوش های اخیر این محوطه یادآور شد: در دو سال اخیر، سرپرستی کاوش بر عهده دکتر سید منصور سیدسجادی بوده است.

سلیمانی درباره یافته های سال گذشته نیز توضیح داد: در بخش جنوبی محوطه بقایای معماری مهمی در کنار صندل جنوبی به دست آمد. همچنین اشیایی کشف شد که مهم ترین آن ها مُهرهایی بودند که روی گِل رس نقش شده بودند. این یافته ها از آن نظر اهمیت دارند که ما را با بخشی از ساختار فرهنگی و اقتصادی منطقه و نظام دادوستد آن دوران آشنا می کنند.

این باستان شناس به اهمیت منطقه جیرفت در مطالعات باستان شناسی اشاره کرد و یادآور شد: جنوب شرق ایران از منظر باستان شناسی جایگاهی ویژه دارد. وجود رودخانه هلیل رود و دشت های حاصل خیز پیرامون آن باعث شکل گیری اجتماعات انسانی در دوران کهن شده و در آغاز هزاره سوم پیش از میلاد، نخستین شهرها در این منطقه شکل گرفته اند. جیرفت یکی از مهم ترین این شهرهاست که با مرکزیت کنار صندل در مرکز دشت هلیل رود واقع شده بود؛ شهری آباد، پررونق و شکوفا که یافته های باستان شناسی نشان می دهد مردم آن در رفاه زندگی می کردند و جامعه ای هنرمند و صنعت گر بوده اند.

او افزود: دست ساخته های بسیار زیبا از سنگ کلریت که اکنون در موزه جیرفت، موزه کرمان و موزه ملی ایران در تهران نگهداری می شوند، نشان دهنده فرهنگی غنی این منطقه است. در کنار این، صنعت سفالگری، کوره های ذوب مس و فلزگری از دیگر شاخصه های مهم این تمدن است.

مسئول ثبت حریم آثار و حوزه باستان شناسی کرمان به فعالیت های دیگر باستان شناسی در چند سال اخیر در این استان اشاره کرد و گفت: به دلیل محدود بودن اعتبارات، فعالیت ها عمدتاً در همین محوطه متمرکز بوده است. البته شهر قدیم جیرفت نیز در اواخر سال 1403 تا فروردین 1404 مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفت. این محوطه دوران اسلامی است و پیش از این نیز از سال 1380 تا 1387 در آن کاوش هایی انجام شده بود. سرپرستی این کاوش را حمیده چوبک از پژوهشگاه میراث فرهنگی بر عهده داشته است.

سلیمانی در مورد یافته های کاوش شهر قدیم جیرفت توضیح داد: کاوش شهر قدیم بیشتر در بخشی انجام شد که پیش تر بقایای مسجدی در آن کشف شده بود. این فصل جدید سبب شد بخش های تازه ای از همان مسجد شناسایی شود. برای مثال بخشی از صحن مسجد که به سمت شمال امتداد داشت، در این فصل مشخص شد و شناخت ما از ساختار مسجد جامع شهر افزایش یافت. در واقع ماهیت این کاوش نیز پژوهشی بود.

مسئول ثبت حریم آثار و حوزه باستان شناسی درباره پیشینه این مسجد گفت: این بنا نخستین بار در دهه 1380 خورشیدی، طی کاوش های شهر قدیم جیرفت به سرپرستی خانم دکتر چوبک شناسایی شد. چند فصل کاوش در آن انجام شد و مشخص شد که مسجد دارای چند صحن و رواق است و در واقع می توان آن را مسجد جامع شهر دانست. با توجه به منابع تاریخی، این بنا همان مسجد جامع جیرفت بوده است.

سلیمانی درباره جزییات معماری مسجد، توضیح داد: تک مناره، محراب های گچ بری شده که حداقل دو یا سه محراب از دوره های مختلف شناسایی شده اند، صحن، آجرکاری ها و وضوخانه از بخش های مهم این مسجد هستند. همچنین کانال های آبی که آب وضوخانه را تأمین می کردند، در کنار مسجد کشف شده اند. علاوه بر این، فضاهای پیرامونی مسجد، از جمله معبری سنگ فرش شده که به مسجد منتهی می شود و بخش هایی از بافت اطراف آن نیز شناسایی شده است. شهر قدیم نیز هنوز نیازمند کاوش است و در صورت تأمین اعتبار، کاوش در شهر قدیم نیز ادامه خواهد یافت.

سلیمانی درباره قدمت مسجد جامع شهر قدیم نیز گفت: هسته اولیه شکل گیری مسجد را می توان به سده چهارم هجری قمری نسبت داد. این بنا در دوره های بعد نیز رونق و گسترش یافته و تداوم داشته است.

این باستان شناس همچنین درباره حفاری های غیرقانونی در محوطه های تاریخی استان کرمان توضیح داد: متاسفانه در اواخر دهه 1370 و اوایل دهه 1380 حفاری های غیرمجاز در جیرفت صورت می گرفت، اما خوشبختانه پس از آن مهار شد. با این حال، گاه به گاه در بسیاری از محوطه های ما آثار حفاری غیرمجاز و زخم کلنگ حفاران مشاهده می شود که اصلاً رضایت بخش نیست. در بهار امسال نیز چنین مواردی در جیرفت وجود داشت، ولی پس از آن کنترل شد و امیدوارم به طور کامل مهار شده باشد.

سلیمانی درباره شمار محوطه های تاریخی استان کرمان گفت: بیش از دو هزار تپه و محوطه باستانی در حوزه جیرفت شناسایی شده است. این محوطه، بخشی از حوزه فرهنگی هلیل رود است و تنها در همین بخش، بیش از دو هزار محوطه باستانی وجود دارد که به دوره های مختلف پیش از تاریخ و تاریخی ایران تعلق دارند. تمدن جیرفت نیز شامل همین مجموعه است.

او افزود: اگر کل استان کرمان را در نظر بگیریم، تعداد محوطه ها بیش از این است. می توان حدود 500 محوطه دیگر به آن افزود، بنابراین در مجموع حدود 2500 تا سه هزار تپه و محوطه باستانی در سراسر استان وجود دارد. اما حوزه فرهنگی هلیل رود شامل 8 شهرستان جنوبی استان کرمان است، از جمله رودبار، فاریاب، عنبرآباد و منوجان که همگی از نظر آثار تاریخی و باستانی بسیار غنی اند.

سلیمانی درباره وضعیت بودجه کاوش های باستان شناسی در استان کرمان نیز گفت: در سال های اخیر، اعتبارات ما عمدتاً استانی بوده است. معمولاً در ابتدای هر سال، اعتبارات استانی بسته می شود و به سازمان برنامه و بودجه ارسال می شود. در صورت تصویب، آن اعتبار تخصیص یافته و در اختیار استان قرار می گیرد. زمانی که از تخصیص اعتبار مطمئن شویم، کار آغاز می شود؛ چه کاوش باستان شناسی باشد و چه مرمت یک بنای تاریخی.