یک هفته پس از مرگ ناگهانی یاسمن شیرانی، رزیدنت پزشکی، هنوز التهاب ناشی از این خبر در حوزه درمان دیده می شود؛ به ویژه دوستان و همکاران یاسمن که توان هضم این خبر را ندارند.

به گزارش شرق، یاسمن شیرانی، رزیدنت سال دوم رشته زنان در دانشگاه علوم پزشکی تهران بود که بیشتر دوره کاری خود را در بیمارستان ضیاییان گذرانده بود. او در آبان 1404 از میان دوستانش رفت تا نامی جدید شود بر فهرست بلندبالای رزیدنت های پزشکی که هنوز جوانی نکرده، زندگی را بدرود می گویند.

حالا دوستان و همکاران یاسمن از دشواری دوران رزیدنتی و میل بالای خودکشی در میان همکاران شان می گویند. یاسمن شیرانی، رزیدنت سال دوم رشته زنان دانشگاه علوم پزشکی تهران و دستیار سال دوم گروه بیماری های زنان بود که اول آبان ماه به زندگی خود پایان داد. او فرزند دکتر شیرانی، مدیر گروه آموزشی جراحی مغز و اعصاب بود.

یاسمن عاشق کارش بود. منتظر بود روزهایی برسد که بتواند در مطب خودش کار کند و حالا ما نمی دانیم با جای خالی اش چه کنیم؟ . اینها را یکی از دوستان یاسمن می گوید که در یک هفته اخیر دیگر اشک هایش خشک شده اند .

او که نخواست نامش منتشر شود، درباره جو حاکم بر یک هفته اخیر بیمارستان می گوید: واقعا همه ما در بهت فرورفته ایم. هیچ کس باورش نمی شود دیگر یاسمن را نداریم. او از آن دسته آدم ها بود که وزنه مهمی در هر جمع و فضایی محسوب می شوند و حالا جای خالی اش قابل هضم نیست. در یک هفته اخیر، چه در بیمارستان و چه در مراسم سوگواری که برایش برگزار شد، همگی به طور مشترک انگار یک سؤال بزرگ در ذهن شان داشتند و آن هم اینکه چرا؟ .

این در حالی است که همه ما جواب را می دانیم: چه مسیری طی می شود تا یک رزیدنت به این مرحله می رسد؟ نه اینکه بخواهیم چنین تصمیمی را توجیه کنیم یا از آن تقدیر کنیم، اما توان درک کردنش را داریم. علتش هم آن است که ما می بینیم که چطور یک نفر به این مرز می رسد. فشار جسمی و روانی توأمانی که یک رزیدنت در این دوره تحمل می کند، به یک توان فولادین نیاز دارد. برای همین هم هست که در بسیاری از رشته ها، دوستان ما انصراف می دهند.

فکر نکنید آن ها پزشکی را کنار می گذارند چون تنبل هستند یا هوش کمی دارند، نه به هیچ وجه دلیلش چنین مواردی نیست. موضوع این است که آن ها می خواهند از جان و عمر و زندگی شان حفاظت کنند. چون می دانند پاگذاشتن به این عرصه آن قدر دشوار است که شاید در نهایت، سلامت از آن خارج نشوند .

قسمت دردناک اما آنجاست که بخش زیادی از اخبار مرتبط با خودکشی رزیدنت ها اصلا به رسانه ها نمی رسد: شما فکر نکنید آمار خودکشی رزیدنت ها همین هایی است که در اخبار می شنوید. خیلی از موارد اصلا در صدر اخبار درز پیدا نمی کنند. خیلی های دیگر هستند که اقدام به خودکشی می کنند اما به نتیجه نمی رسند و خوشبختانه نجات پیدا می کنند. من حتی مواردی را می شناسم یا در بیمارستان های دیگر شنیده ام که چند مرتبه دست به این کار زده اند. موضوع خودکشی رزیدنت ها یک بحران جدی است که نباید آن را محدود به حوزه درمان دید. از نگاه من تبعات زیادی در جامعه دارد و باید به عنوان یک آسیب کلان و جدی و عمومی مورد توجه قرار گیرد .

مجله لنست (The Lancet) از معتبرترین نشریات علمی و پزشکی جهان که از قرن نوزدهم تاکنون منتشر می شود، در شماره ژوئن 2024 خود گزارشی درباره افزایش خودکشی میان رزیدنت های ایرانی منتشر کرده است.

این گزارش می گوید خودکشی در میان پزشکان جهان به طور کلی نگران کننده بوده و نرخ آن بسیار بالاتر از جمعیت عمومی است. طبق یک تحلیل در سال 2019.25. 5 درصد پزشکان در طول عمر خود افکار خودکشی را تجربه کرده اند. اما بخش تکان دهنده گزارش مربوط به ایران است؛ جایی که خودکشی در میان رزیدنت ها به یک بحران ساختاری تبدیل شده است.

براساس پژوهش های داخلی، 34 درصد از رزیدنت های ایرانی دچار افکار خودکشی اند و بنا به گزارش لنست، سالانه حدود 13 رزیدنت پزشکی در ایران بر اثر خودکشی جان خود را از دست می دهند. ترکیب کار سنگین، شیفت های طولانی، حقوق ناچیز، اجبار به گذراندن دوره در بیمارستان های دولتی و سیکل باطلی از رفتارهای تحقیرآمیز و خصمانه بالا به پایین نسبت به رزیدنت های سال پایینی سبب می شود که رزیدنت ها به اینجا برسند.

ن پرستار باسابقه ای است که تجربه همکاری با یاسمن را داشته و بارها همدیگر را دیده و گفت وگو کرده اند. او درباره ایدئال گرایی و کمال طلبی غیرمنطقی موجود در میان جامعه پزشکی می گوید: در نگاه نخست شاید این طور به نظر برسد که این آدم هرآنچه را ما تصور می کنیم که یک انسان موفق برای زندگی باید داشته باشد، دارد؛ جایگاه اجتماعی، شغل خوب، سطحی از درآمد که در آینده بهتر هم خواهد شد و حتی از نظر ظاهری هم زیبا و آراسته است. به واسطه والدین خوب و موفق و پزشک از جایگاه خوبی هم برخوردار بود. اما چطور می شود تصمیم به حذف خودش می گیرد؟

واقعا در تمام این یک هفته بارها و بارها به این موضوع فکر کرده ام. در صفحه اینستاگرامش چرخیدم و سعی کردم پاسخی پیدا کنم. ولی به هر جایی که می رسیدم جواب این بود که این دختر نازنین، رشته و کارش را خیلی دوست داشت. برداشت شخصی ام این است که میل بالای کمال طلبی در خانواده و جامعه سبب می شود گاهی جوانان در جامعه ما تحت فشار زیادی قرار می گیرند. به خصوص که رسیدن به این جایگاه و شغل و کار و پزشک زنان شدن، فرایندی است فرسایشی که به راحتی می تواند انسان را تا مرز فروپاشی ببرد .

بحث کلیشه سازی رفتاری هم موضوعی جدی است که در حوزه کاری ما به خصوص باید به آن توجه کرد: به نظرم نیاز است جامعه شناسان به این موضوع بپردازند. من با قاطعیت به شما می گویم همه پزشکانی که این مراحل را طی می کنند، زخم آن را دیده اند. آسیب هایش را زیسته اند و دردش هم بعید است تا ابد از خاطرشان برود؛ از کشیک های به شدت سخت تا رفتارهاری توهین آمیزی که متحمل می شوند. اما به مرور زمان و وقتی از این مرحله عبور می کنند، انگار تلاش می کنند همه آن ها را از خاطر ببرند و بیشتر به همان تجربه های سخت افتخار کنند.

من افراد زیادی را می شناسم که به دلیل همین کشیک های سخت و فشرده، رابطه های عاطفی و دوستانه شان مکدر شده است. خیلی ها زندگی مشترک شان را از دست داده اند. افراد زیادی مجبور شده اند این دشواری را با دارو پشت سر بگذارند. اما همین آدم ها وقتی پزشک می شوند انگار همان رفتارها را بازتولید می کنند. انگار پزشک زنان خوب کسی است که بداخلاق باشد، بقیه را تحویل نگیرد، قلدری کند و انگار تمام آن موارد مجددا در یک چرخه باطل تکرار می شود .

نکته دیگر اینکه شاید فقط به حوزه خودکشی توجه شود اما کسی نمی بیند چه تعداد نیروی انسانی مجرب و حرفه ای و آینده دار هم هستند که به شکل دیگری دست به حذف خودشان می زنند: دانشجویانی که در مسیر گرفتن تخصص یا فوق تخصص ترجیح می دهند به طور کامل از پزشکی انصراف دهند و عطای آن را به لقایش می بخشند.

دقیقا پزشکی زنان یکی از همین رشته هاست. با وجود اینکه درآمد بسیار بالایی دارد و از وجهه اجتماعی خوبی هم برخوردار است. چهره های درخشانی که ترجیح می دهند از سلامت روان خودشان محافظت کنند و زندگی عادی تری داشته باشند اما این میزان فشار جسمی و روانی را متحمل نشوند. اگر چنین چیزی هدررفت منابع انسانی ترجمه نشود، پس چیست؟ .

او که با نسل جوان تر از خودش هم در ارتباط است، می گوید میل ادامه تحصیل و گذراندن دوره رزیدنتی به حداقل رسیده است: خیلی از آن هایی که سهمیه ای نیستند و توان بالایی هم برای خدمت به جامعه دارند، میلی برای شرکت در رزیدنتی ندارند؛ وقتی با آن ها هم کلام می شوم، اغلب شان می گویند فوبیای دوره رزیدنتی داریم. نتیجه چه می شود؟

اینکه جمع قابل توجهی از این نیروهای کاربلد که می توانند دانش و مهارت پزشکی خود را در راستای منافع مردم ایران قرار دهند، چمدانشان را می بندند و سراغ گزینه مهاجرت می روند. اگر چند سال پیش با یک پزشک عمومی حرف می زدید، اهداف همه روشن بود و تخصص هایشان را هم انتخاب کرده بودند، اما الان این موضوع تبدیل به گزینه مهاجرت شده و دلیل اصلی اغلب آن ها هم ترس از رزیدنتی است .

یکی از پزشکان زن که دخترش نیز دانشجوی پزشکی است، به موارد دیگری از اقدام به خودکشی اشاره می کند که خبررسانی هم نمی شود: هفته پیش دخترم که دانشجوی پزشکی است یک ویس فرستاد که در آن استاد با تندی در حال مؤاخذه رزیدنت بود. من در آن گفت وگو حق را به استاد دادم و دخترم به رزیدنت. یک ساعت بعد دخترم تماس گرفت و گفت که آن رزیدنت دست به خودکشی زده است و خوشبختانه این خودکشی نافرجام بود و توانستند آن جوان را نجات دهند.

به نظرم در اصل ماجرا تفاوتی ایجاد نمی کند. در آن ماجرا بحث مرگ و زندگی بیمار وجود داشت و استاد هم خود را مسئول جان آن بیمار می دانست. اما رزیدنت هم تقصیری بر گردن نداشت . از نگاه او مجموعه ای از خلل های سیستمی و ساختاری مسیر را به این سمت می برد: چراکه بعد از 36 ساعت کشیک بی وقفه مشخص است که دیگر توان تمرکز ندارد؛ نه از نظر جسمی و نه از نظر روانی.

مقصر سیستم بیمار بیمارستان دولتی است که اساس پیشبرد خود را بر بیگاری کشیدن و توهین به نیروهای انسانی اش تعریف کرده است. رزیدنتی که علاوه بر کار در بیمارستان، درس و امتحان هم دارد، حقوقش کفاف غذا و رفت وآمدش را نمی دهد و جامعه به چشم متقلب به او نگاه می کند؛ در نهایت این می شود که همکارهای رده بالاتر هم فشار کاری و روانی خود را بر او تحمیل می کنند .