فصل شروع مدارس همه را غافل گیر کرد، چند پرونده زد و خورد میان دانش آموز و معلم، یکی دو مورد مرگ دانش آموز در مدرسه که معلوم نیست به خاطر تنبیه بوده یا نه، و یک خودکشی؛ حالا کارنامه ی مهر ماه مدارس سیاه است، انگار اصل بر خشونت بوده و کار آموزشی و تربیتی مدرسه ها اولویت خود را از دست داده اند. پیش بینی چنین شروعی برای سال تحصیلی سخت بود اما اگر همین روند ادامه پیدا کند پیش بینی آخر سال کاملاً قابل حدس است، طوری که یک کارشناس آموزش و مشاوره مدرسه می گوید: همین امروز تعداد زیادی از دانش آموزان مستعد خودکشی هستند.

به گزارش خبرآنلاین، محمد داوری خشونت عریان شده در مدرسه ها را به نوک کوه یخ تشبیه می کند، او معتقد است مدرسه فقط یکی از جاهایی هست که خشونت شکل گرفته از جامعه در آن امکان ظهور و بروز پیدا می کند؛ با این وجود داوری بیان می کند که: ما آموزش و پرورش خوبی نداریم، اما می توانیم مدرسه خوبی داشته باشیم.

متن کامل گفت وگو در ادامه آمده است.

*گمان می کردیم در شروع سال تحصیلی با مسائلی مانند کمبود کلاس درس و معلم مواجه شویم، اما چیزی که در این یک ماه از مدارس جلب توجه کرد، خشونت، تنبیه بدنی، مرگ دانش آموز و در یک مورد هم خودکشی بود، چرا؟

فضای کلی جامعه تحت تأثیر شرایط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی پر از آسیب های اجتماعی است، این فضا خشونت را به شکل های مختلف بروز می دهد؛ مدرسه یکی از جاهایی است که این خشونت مثل نوک کوه یخ خودش را نشان می دهد طوری که علاوه بر خشونت های آشکار مثل ضرب و شتم چه از سوی معلم یا دانش آموزان، با خشونت های پنهان و نرم مثل خشونت کلامی و تحقیر مواجه هستیم.

* اما می شود این خشونت را در محیط مدرسه کاهش داد، این طور نیست؟

بله، مدارس باید محیطی باشند که خشونت در آن ها کاهش یابد و رفتارهای ناهنجار کمتر دیده شود. مأموریت اصلی نظام آموزشی، اصلاح ناهنجاری ها، حمایت از سلامت روانی ذهنی اجتماعی و جسمی دانش آموزان و تقویت مهارت های زندگی آن هاست.

در گزینش معلمان آنقدر که تلاش دارند از معلم بپرسند نماز جمعه چند رکعت است یا مثلاً مچ گیری کنند که روزه می گیرد یا نه، روی سلامت روانی و اجتماعی یک معلم جدی نیستند.

*ولی حداقل در ویترین این طور نیست و ما شاهد بروز خشونت هستیم، چرا؟

برای این که نظام آموزشی ما آموزش محور و کنکورزده است و با علوم تربیتی و روان شناختی کودکان و نوجوانان فاصله زیادی دارد. هرچند در شعار از سلامت و مهارت های زندگی صحبت می شود اما در عمل این اهداف اولویت ندارند.

*اما توجه نکردن به اولویت ها دارد خسارت های جبران ناپذیری وارد می کند، مانند ماجرای خودکشی دانش آموزی در شیراز، درباره این پرونده چه نظری دارید؟

خودکشی شدیدترین نوع خشونت علیه خود است و نشان دهنده ناامیدی عمیق از نجات، اصلاح و دریافت کمک است؛ طوری که فرد خودکشی را یک راه نجات تلقی می کند، تحقیقات نشان می دهد خودکشی ناگهانی نیست و نشانه هایی از قبل وجود دارد، اگر مدرسه سیستم مشاوره ای قوی داشت شاید می توانست این نشانه ها را شناسایی و از فاجعه جلوگیری کند. البته روی این مورد مشخص که شما پرسیدید باید مطالعه جداگانه انجام داد تا دلایل روشن شود، اما به طور کلی همین امروز تعداد زیادی از دانش آموزان مستعد خودکشی هستند.

*ریشه این آسیب برای دانش آموزان چیست؟

ریشه این مشکل چندجانبه است. خانواده، جامعه، شرایط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در شکل گیری این امکان در ذهن دانش آموز نقش دارند، خانواده ها اغلب توان تشخیص نشانه های هشداردهنده را ندارند، نشانه ها ممکن است دیده یا شنیده نشوند یا جدی گرفته نشوند، اما مدرسه مکان اصلی برای پیشگیری و کمک است.

*با وجود همه این ریشه ها که شما شمردید، یک دانش آموز ده دوازده ساله در چه موقعیتی قرار می گیرد که احساس می کند راهی جز خودکشی برای نجات ندارد، کمی چنین تفکری برای این سن سال زود نیست؟

نسل جدید به دلیل شبکه های اجتماعی و ارتباطات، خیلی زود به مفاهیم زندگی مثل اقتصاد و امنیت شغلی دست پیدا می کنند. این بلوغ زودرس هم فرصت است و هم تهدید. وقتی یک دانش آموز 10 یا 12ساله به این مفاهیم فکر می کند اما شرایط زندگی اش مهیا نیست، تضاد بین ذهنیت و عینیت ایجاد می شود. این مفاهیم باید بعد از متوسطه اول مطرح شوند، چون توان روانی بچه ها هنوز آماده نیست. همچنین، والدین دهه 60 و 70 بچه ها را درگیر مفاهیم سخت افزاری مثل رفاه و پول می کنند. انتظارات بالا می رود، اما جامعه چشم انداز روشنی برای تحقق آن ها ندارد، که باعث ناامیدی و حتی تمایل به مهاجرت می شود.

*درهمین چند دقیقه که با هم صحبت کردیم شما چندبار گفتید که مدرسه محل تشخیص آسیب هایی هست که دانش آموز را تهدید می کند، اما ما شاهدیم که این اتفاق نمی افتد، برای تحقق این مأموریت، نظام آموزشی به چه تغییراتی نیاز دارد؟

در گام اول نیاز به تغییر رویکرد در آموزش و پرورش است، سیاست گذاری ها باید از پیش دبستانی تا پایان متوسطه بر تربیت شهروند سالم و توانمند برای زندگی فردی و اجتماعی متمرکز شود. 12 سال مدرسه برای دانش آموز باید صرف پرورش مهارت های زندگی و توانمندی های اجتماعی شود، نه صرفاً آماده سازی برای کنکور.

مشکلات مدرسه ریشه در ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش، وزارتخانه، دولت و حتی ناکارآمدی نظام حکمرانی دارد.

گام دوم اصلاح ساختار است، ساختار متمرکز و دستورالعمل محورِ کنونی با ماهیت تعلیم و تربیت سازگار نیست، دستورالعمل های خشک نمی توانند به معلم کمک کنند که با دانش آموز چه رفتاری داشته باشد، برعکس توانمندی های نظری و عملی و آشنایی با روانشناسی کودک و برخورداری از توانِ روانیِ تحمل یک کودک ناهنجار و آسیب دیده هست که سبب مدیریت رفتارهای ناهنجار می شود. اگر یک دانش آموز سر صف یک ناهنجاری می کند یک نشانه هست که می گوید من آسیب دیده هستم و نمی توانم مدرسه و صف را تحمل کنم، در چنین موقعیتی فهمیدن صحیح این دانش آموز نیاز به دانش و مهارت دارد، مهارتی که هم در گزینش معلم باید مورد توجه قرا ر بگیرد و هم در آموزش آن ها.

*اما به نظر می رسد در گزینش ها موارد دیگری اهمیت دارد، این طور نیست؟

بله، در گزینش معلمان به ویژگی های آموزشی، مدیریتی و کلاس داری او می پردازند، اما صلاحیت شخصیتی معلم کمتر مورد توجه قرار می گیرد؛ در گزینش معلمان آنقدر که تلاش دارند از معلم بپرسند نماز جمعه چند رکعت است یا مثلاً مچ گیری کنند که روزه می گیرد یا نه، روی سلامت روانی و اجتماعی یک معلم جدی نیستند و اهمیت نمی دهند، گزینش معلمان باید بر صلاحیت های شخصیتی، حرفه ای و مدیریتی متمرکز باشد، نه صرفاً مسائل عقیدتی و سیاسی. معلم باید ویژگی های شخصیتی مناسب، دانش کافی و مهارت های عاطفی، اجتماعی و مدیریتی برای ارتباط با دانش آموزان داشته باشد.

*چرا تغییرات لازم در رویکرد آموزش و پرورش، ساختار آموزشی مدارس و حتی گزینش معلمان انجام نمی شود؟

مثل سلسله مراتب می ماند؛ مشکلات مدرسه ریشه در ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش، وزارتخانه، دولت و حتی ناکارآمدی نظام حکمرانی دارد، ما قوه قضاییه ای داریم که معاونتی دارد تحت عنوان معاونت پیشگیری، جای این پیشگیری مدرسه است ولی منِ مشاور هیچ ارتباطی با معاونت پیشگیری قوه قضاییه ندارم. قوه مقننه لوایحی برای دفاع از حقوق کودکان ندارد، ستاد مبارزه با مواد مخدر هم در پیشگیری از آسیب ها در مدارس کاری جز نصب بنر و سخنرانی انجام نمی دهند، همه مسئول هستند و کودکان قربانی شرایطی هستند که جامعه، خانواده و نظام آموزشی برای شان ایجاد کرده است.

*ما درباره ساختارهای غلط موجود صحبت کردیم، از نبود رویکرد مناسب در اهداف مدارس تا گزینش های غلط و البته شرایط اقتصادی و سیاسی و اجتماعی کشور که سهم زیادی در ظهور و بروز این خشونت ها در مدرسه دارند گفتیم، حالا با وجود این که زیرساخت ها فراهم نیست آیا اولیای مدرسه می توانند با همین شرایط موجود رفتار ملایم تری نسبت به دانش آموزان داشته باشند؟

بله، می توان با انتقال تجربیات بین همکاران، رفتار بهتری با دانش آموزان داشت. من میان دانش آموزان دختر و پسر مطالعه ای انجام دادم، در آن جا به این نتیجه رسیدیم که ما آموزش و پرورش خوبی نداریم، اما می توانیم مدرسه خوبی داشته باشیم. یعنی امکان ایجاد مدارسی وجود دارد که حال بچه ها را خوب کند، آن ها را توانمند سازد و شوق آمدن به مدرسه را در آن ها ایجاد کند. در چنین مدرسه ای مدیر نباید فقط به دنبال قبولی در تیزهوشان یا کنکور باشد. او باید به روان شناسی تربیتی، رشد و یادگیری توجه کند. اگر مدیر، معلم یا معاون دنیای کودکی و نوجوانی را نشناسد، دانش آموزان آسیب دیده را آسیب دیده تر تحویل می دهد. معلمان باید مهارت های لازم برای ارتباط با دانش آموزان را کسب کنند. ضمن اینکه برخی مدارس به آینده فروشی مشغول اند و روح و روان بچه ها را بازیچه قرار می دهند. مدرسه باید یک مرکز مسئولیت انسانی و اخلاقی باشد و به پرورش نسل آینده کمک کند.