محمدجواد حق شناس، تحلیلگر سیاسی و فرهنگی، مهرداد ملک زاده، باستان شناس، وعلیرضا حسن زاده، دانشیار پژوهشکده مردم شناسی و پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور، به بهانه هفتم آبان ماه، روز کوروش، به ویژگی های خاص کوروش در حوزه شکل دهی به یک نظام حکمرانی متحد و منسجم ایرانی، توسعه دیپلماسی منطقه ای و جهانی، حقوق بشر، صلح طلبی تاکید کردند.

به گزارش اعتماد، مشروح این گفت وگو را در ادامه بخوانید:

محمدجواد حق شناس در تشریح ویژگی های کوروش در ایجاد یک حکمرانی متحد و منسجم ایرانی می گوید: در جهانی که هر روز شاهد گسترش خشونت، جنگ و ستیز است، بازگشت به میراث صلح و مدارا نه یک انتخاب فرهنگی، بلکه ضرورتی تاریخی است. آغاز قرن بیست و یکم، همانند قرن گذشته، آزمونی دوباره برای انسانیت است؛ جهانی که در آن علم پیش رفته، اما اخلاق پس نشسته است. از خاورمیانه تا اوکراین و غزه، نشانه های فروریختن گفت وگو و افول اخلاق جمعی آشکار است. در چنین وضعی، بازخوانی اندیشه و منش کوروش بزرگ، نه صرفا به عنوان گذشته ای پرافتخار، بلکه به مثابه الگویی برای آینده ممکن بشر، معنا و ضرورت تازه ای می یابد.

کوروش بزرگ را می توان بنیان گذار نخستین گفتمان عملی روابط میان ملت ها بر پایه صلح، آزادی و احترام متقابل دانست؛ گفتمانی که در دل تاریخ، پیش از شکل گیری مفاهیمی چون حقوق بشر یا سازمان ملل ، از زبان یک پادشاه ایرانی بیان شد. او نشان داد که قدرت، اگر با عدالت و کرامت انسانی همراه شود، می تواند رهایی بخش باشد نه سلطه گر. کوروش مفهوم فتح را از تسلط و ویرانی به آزادسازی و احیای کرامت انسان تغییر داد؛ همان جایی که اخلاق جای شمشیر را گرفت و مهربانی جانشین سلطه جویی شد. براساس نظریه استاد ابوالکلام آزاد، اندیشمند مسلمان و از رهبران استقلال هندوستان، کوروش همان ذوالقرنین قرآن است که دو بار در کتاب آسمانی مسلمانان با نیکی یاد شده است. این دیدگاه بعدها ازسوی علامه طباطبایی، مفسر بزرگ قرآن و صاحب تفسیر المیزان، پذیرفته و تایید شد.

بدین ترتیب، چهره کوروش نه فقط در تاریخ ایران بلکه در سنت دینی و فرهنگی اسلام نیز جایگاهی معنوی می یابد؛ الگویی که میان ایمان و انسانیت، قدرت و عدالت، پیوندی ناگسستنی برقرار می کند. منشور کوروش، این سند شگرف از شش قرن پیش از میلاد را می توان نخستین بیانیه حقوق بشر دانست. در آن، آزادی اندیشه، احترام به آیین ها و ممنوعیت بردگی و آزار اقوام مغلوب تصریح شده است؛ اصولی که هزاران سال بعد در منشور ملل متحد بازتاب یافت. این پیوند تاریخی میان منشور کوروش و منشور سازمان ملل، نشان می دهد که میراث ایران

نه تنها بخشی از گذشته بشر، بلکه ریشه ای در بنای مدرن عدالت و حقوق جهانی است. اما پرسش اساسی آن است که چرا با وجود چنین گنجینه ای، ما در بهره گیری از آن برای ساخت جامعه ای عادل تر و مهربان تر ناکام مانده ایم؟ علت را باید در غفلت نهادهای فرهنگی و مسوولان این سرزمین جست وجو کرد که میراث صلح و مدارا را به شعارهای تشریفاتی تقلیل داده اند. ما در توسعه فناوری کوشیده ایم، اما از توسعه علوم میراثی غافل مانده ایم؛ علومی که می توانند به ما بیاموزند چگونه از تجربه های تاریخی برای ترمیم اخلاق و بازسازی اعتماد اجتماعی بهره گیریم. در جهان امروز، سخن گفتن از صلح آسان است، اما عمل به آن دشوار. منش کوروش به ما یادآوری می کند که صلح یک رفتار است نه یک واژه.

او در عمل، آزادی ادیان، احترام به سنت ها و عدالت اجتماعی را پاس داشت. از این رو می توان گفت کوروش، نخستین انسان جهانی تاریخ است؛ کسی که کرامت انسان را فراتر از مرزها دید و بنیان مفهوم شهروندی جهانی را پی ریخت. در زمانی که جهان گرفتار تبعیض، نژادپرستی و استانداردهای دوگانه است، بازگشت به اندیشه او می تواند راهی برای بازسازی اخلاق جهانی باشد. با این حال، ما در ترجمه فرهنگی و هنری این میراث به زبان امروز، کوتاهی کرده ایم.

هنر و رسانه، که می توانستند پیام مهربانی و مدارا را به نسل های جدید برسانند، گرفتار سیاست زدگی و تکرار شده اند. پرتره کوروش، تنها در قاب نقاشی نیست؛ در چهره هر هنرمندی است که به کرامت انسان باور دارد. از این رو بازگشت به کوروش، بازگشت به خویشتن فرهنگی است؛ نه برای ستایش گذشته، بلکه برای ساخت آینده ای که در آن اخلاق، بنیاد قدرت باشد. در حافظه جهانی، کوروش تنها یک نام تاریخی نیست؛ نمادی از پیوند انسان ها بر پایه عدالت و صلح است. وظیفه ما این است که این میراث را از قالب سنگ و موزه بیرون آورده و در زندگی اجتماعی جاری کنیم: در مدرسه، در آموزش عمومی، در گفت وگوهای ملی و در رفتار نهادهای حاکمیتی.

چرا نباید درس کوروش یا زنگ مهربانی در مدارس ایران تدریس شود تا کودکان این سرزمین بیاموزند که قدرت واقعی، در مهربانی است نه در غلبه؟ اکنون که ایران درگیر شکاف های اجتماعی و بحران اعتماد است، میراث کوروش می تواند نقشه راهی برای بازسازی اخلاق عمومی و فرهنگی ما باشد. او به ما آموخت که فرمانروایی، بدون عدالت و انسانیت، پایدار نمی ماند.

در روزگاری که جهان از خشونت خسته است، شاید زمان آن رسیده که به کوروش بازگردیم و به دیدارش در پاسارگاد باشکوه برویم نه برای ستایش گذشته، بلکه برای نجات آینده. بازگشت به کوروش بزرگ، بازگشت به صلح و مداراست - و شاید آخرین فرصت برای بازیابی خودِ ایرانی ما، در جهانی که خشونت و شقاوت در آن موج می زند و از مهربانی تهی شده است.