درحالی که سخنگوی دولت و وزیر ارتباطات در بیش از یک سال گذشته در مقابل دوربین ها و سؤال خبرنگاران درباره سرنوشت رفع فیلتر پلتفرم ها، تنها لبخند زده اند و با یک جمله تکراری که دولت پای وعده خود با مردم ایستاده یا رفع فیلتر با جدیت در حال بررسی است از پاسخ گویی شفاف طفره رفته اند، خبرهای پشت پرده از شکست اجرای گام دوم رفع فیلتر از پلتفرم ها حکایت دارد.

به گزارش شرق، پیگیری از منابع مختلف نشان می دهد که شنبه سوم آبان، کمیته بررسی رفع فیلترینگ که سال گذشته به دستور مسعود پزشکیان در مرکز ملی فضای مجازی تشکیل شد، جلسه ای برای رفع فیلتر از پلتفرم های تلگرام، یوتیوب و اینستاگرام برگزار کرده و در نهایت این کمیته به رفع فیلتر این پلتفرم ها رأی منفی داده است.

به این ترتیب پس از بیش از 16 ماه از وعده مسعود پزشکیان برای رفع محدودیت اینترنت و پایان فیلترینگ، تنها دو پلتفرم واتس اپ و گوگل پلی از فیلترینگ رهایی یافته اند و وزارت ارتباطات هم در این مدت روی همین دو مورد مانور تبلیغاتی بسیاری داده است.

از سوی دیگر هم با رأی منفی اخیر کمیته رفع فیلتر در شورای عالی فضای مجازی؛ آن هم در شرایط حساس کشور که بحران پشت بحران رخ می دهد، پروژه اصرار رییس دولت چهاردهم برای وفاق در این شورای عالی، با شکست جدی مواجه شده است.

دراین بین که پزشکیان همچنان بر رسیدن وفاق با گروهی که خود ذی نفع فیلترینگ هستند، پافشاری می کند، اما کاربران دست از امیدداشتن به اجرای وعده رفع فیلتر آقای رییس جمهور کشیده اند، چراکه ترجیح می دهند به جای حمل احساس ناامیدی بیشتر، همچنان با فیلترشکن از پلتفرم های محبوب خود استفاده کنند. به اعتقاد بسیاری وعده رفع فیلتر دولت چهاردهم، حالا از یک اولویت ملی به یک شوخی خسته کننده تبدیل شده است.

عصر چهارم دی ماه 1403 بالاخره بعد از اماواگرهای بسیار و بازگوکردن وعده پیگیری رفع فیلتر از سوی دولت، وزیر ارتباطات در توییتی اعلام کرد: گام اول رفع فیلترینگ با همدلی و وفاق برداشته شده است و در این زمینه از رییس جمهوری و همراهی رسانه ها تشکر می کنم .

در نهایت هم خبری در خروجی وب سایت دولت قرار گرفت که واتس اپ و گوگل پلی رفع فیلتر شده اند. پیش از قطعی شدن این خبر در گزارشی درباره برداشته شدن گام به گام رفع فیلتر از سوی دولت چهاردهم خبر داده بود. آن زمان گمانه زنی های مختلفی درباره رفع فیلتر از سوی گروه های گوناگونی مطرح شد.

پیگیری از افراد مختلف نشان می داد که در آن زمان دولت از دو راه در تلاش برای رفع فیلترینگ بود: در راه اول دولت از تمام توان و قدرت خود استفاده می کند تا فیلترینگ از همه پلتفرم ها مانند اینستاگرام، یوتیوب، واتس اپ، تلگرام، گوگل پلی و… برداشته شود و درواقع رفع فیلتر کلی پلتفرم های مهم و پرکاربرد خارجی اتفاق بیفتد.

اما برخی شنیده ها هم حاکی از این بود که دولت نتوانسته برخی از اعضای شورای عالی فضای مجازی را که نماینده جریانی سیاسی در کشور هستند، راضی به رفع فیلتر کلی کند و از آنجا که دولت شعار وفاق با تمام گروه ها را سرلوحه کار خود قرار داده، فیلترینگ به صورت گام به گام از روی پلتفرم ها برداشته می شود و در گام اول موافقت همه تصمیم گیران با رفع فیلتر واتس اپ و گوگل پلی نهایی شده است.

در نهایت هم همین اتفاق افتاد و گام اول رفع فیلتر چهارم دی ماه برداشته شد. همان زمان وزیر ارتباطات در گفت وگو با صداوسیما گفت این گام ابتدای راه است و به زودی گام های دیگر برداشته خواهد شد. با این حال بسیاری از کارشناسان پیش بینی می کردند با برداشتن گام به گام فیلترینگ همه چیز به ضرر دولت و شخص مسعود پزشکیان تمام خواهد شد؛ چراکه ممکن است برخی تصمیم گیران در رفع فیلترینگ به دلیل قدرت دولت در ماه های اول شروع به کار، با اجرای مرحله نخست رفع فیلتر موافقت کنند و به مرور زمان اجرای مراحل بعدی را به بهانه های مختلف به تعویق بیندازند.

پیش بینی ای که حالا با گذشت نزدیک به 11 ماه از برداشتن گام اول رفع فیلتر به حقیقت پیوسته است. برای نمونه درحالی که در ماه های پایانی سال 1403 سخنگوی دولت خبر داد که تا شب عید از برخی پلتفرم های فیلترشده رفع فیلتر می شود، اما در نهایت وزیر ارتباطات در گفت وگویی آب پاکی را روی دستان کاربران ریخت و اعلام کرد اقناع و اجماع سازی با برخی از اعضای شورای عالی فضای مجازی زمان بر است و او نمی تواند زمان دقیق اجرای گام دوم رفع فیلتر را اعلام کند.

سال 1404 هم با وعده های تکراری برای برداشتن گام دوم رفع فیلتر شروع شد. در نهایت هم جنگ تحمیلی 12روزه اسراییل علیه ایران در اواخر خرداد ماه بهانه ای شد تا فیلترینگ ادامه دار و حتی اینترنت به مدت تقریبا چهار روز از دسترس کاربران خارج شود.

شهریور ماه هم هم زمان با شروع هفته دولت، مسعود پزشکیان در یک گفت وگو خبر داد: قرار بود قبل از جنگ پلتفرم هایی را رفع فیلتر کنند، حتی نمایندگان آن پلتفرم ها به ایران آمدند؛ اکنون نیز تلاش ها بر آن است که همان برنامه مصوب اجرا شود .

در نهایت اما مشخص نشده چرا بعد از پایان این جنگ 12روزه هنوز پلتفرم هایی که در صف رفع فیلتر بودند، از محدودیت خارج نشدند.

به تازگی هم سخنگوی دولت در نشست خبری خود با خنده ای ملیح رفع نشدن فیلتر از پلتفرم ها را به گردن اسراییل انداخته بود: شاید اگر اسراییل به ایران تجاوز نکرده بود، فیلترینگ خیلی زودتر رفع می شد. من فکر می کنم اسراییل هم از فیلترینگ ما بدش نمی آید .

با وجود این، بسیاری در بدنه دولت امیدوار بودند که گام دوم رفع فیلتر در هفته جاری برداشته شود. حتی برخی رسانه های نزدیک به دولت، پیش خبرهایی در این باره آماده کرده و در انتظار تأیید نهایی برای انتشار بودند؛ اما در لحظات پایانی، روند تصمیم گیری جهت دیگری پیدا کرد.

چند منبع آگاه گفته اند جلسه کمیته رفع فیلتر در مرکز ملی فضای مجازی روز سوم آبان برگزار شده، اما خروجی آن با خواست و انتظار دولت فاصله داشته است. در این کمیته که 9 عضو دارد (ازجمله نمایندگان سران قوا، وزارتخانه های ارتباطات، اطلاعات، اطلاعات سپاه و سه نفر منتخب از اعضای شورای عالی فضای مجازی،) برخی از این اعضا به پیشنهاد وزارت ارتباطات برای رفع فیلتر از تلگرام، اینستاگرام و یوتیوب مخالفت کرده اند.

رسیدن این خبر هم به گوش مسعود پزشکیان باعث شده تا او باز هم دستور دهد تا هرچه سریع تر موضوع رفع فیلتر پلتفرم ها پیگیری و به سرانجام برسد. طبق شنیده ها، پزشکیان اعلام کرده نمی خواهد مستقیما در این زمینه دخالت کند، چراکه این بیم وجود دارد ورود مستقیم او به رفع فیلتر باعث شود باز هم پلتفرم های آزادشده به بهانه دیگری توسط نهادی فیلتر شوند.

وقتی مسعود پزشکیان وارد پاستور شد، یکی از نخستین تصمیم هایش تعیین مرجع مشخص برای تصمیم گیری درباره فیلترینگ بود. او در اقدامی که بسیاری از فعالان اقتصادی آن را گل به خودی دولت تعبیر کردند، مسئولیت تصمیم گیری در این زمینه را به شورای عالی فضای مجازی سپرد.

از آن زمان تا امروز، بیش از یک سال از عمر دولت چهاردهم صرف تلاش رییس جمهور برای ایجاد وفاق میان اعضای این شورا شده؛ اعضایی که مخالفت شان با رفع فیلتر بارها از تریبون های رسمی تکرار شده است. از سوی دیگر برخی فعالان سیاسی و همچنین اعضای شورای عالی فضای مجازی مسبب رسیدن وضعیت وعده رفع فیلتر دولت پزشکیان به شرایط کنونی را مصوبه 32بندی می دانند که 4 دی ماه سال گذشته به تصویب رسید و براساس آن واتس اپ و گوگل پلی هم رفع فیلتر شد.

از این مصوبه که مهر محرمانه هم به آن زده شده اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما طبق خبرهایی که هم زمان با تصویب این مصوبه برخی رسانه ها منتشر کردند، مصوبه رفع فیلتر شورای عالی فضای مجازی، باعث محدودشدن اینترنت و دسترسی به پلتفرم های بین المللی می شود. به عنوان مثال براساس این مصوبه 32 بندی، برای خروج مرحله به مرحله پلتفرم ها از فیلترینگ به نکاتی اشاره شده که همگی از سند ملی شبکه ملی اطلاعات استخراج شده است.

درواقع شورا در شرایطی به رفع فیلتر از دو پلتفرم اجازه داد که برای نمونه بسته حمایتی تبلیغاتی به مبلغ 50 میلیارد تومان به پیام رسان های داخلی اعطا شود، اینترنت طبقاتی بیش از گذشته پیگیری شود یا با فیلترشکن ها مقابله جدی صورت بگیرد. از سوی دیگر طبق آنچه از جزییات این مصوبه به رسانه ها درز کرد، قرار است یوتیوب از طریق درگاه های حکمرانی پذیر در دسترس قرار بگیرد یا قرار است رفع فیلتر از تلگرام بعد از مذاکره مشروط یا ارائه تلگرام از طریق سکوهای داخلی در صورت عدم توافق اتفاق بیفتد.

محمد سرافراز، عضو شورای عالی فضای مجازی با اشاره به مصوبه 32بندی سال گذشته که به گفته او به اصطلاح تصویب شد ، بیان کرد که همین مصوبه سنگ بنایی شده تا رفع فیلتر به طور کامل اتفاق نیفتد: نحوه تصویب آن مصوبه ایراد داشت.

در آخر جلسه، بعد از دلخوری ها، آن را به رأی گذاشتند و اکثریت رأی دادند، اما بندهای مهم و متعددش نه خوانده شد نه جداگانه رأی گیری شد. حالا همه به همان مصوبه استناد می کنند . او ادامه می دهد: در آن 32 بند، درباره پلتفرم های داخلی، تبلیغات، سخت گیری برای پلتفرم های خارجی صحبت شده، اما شرط آزادسازی پلتفرم های خارجی مانند یوتیوب و تلگرام حاکمیت پذیری این پلتفرم هاست. معلوم است که در شرایط عادی این پلتفرم ها چنین شرطی را نمی پذیرند، مگر اینکه تعریف حاکمیت پذیری تغییر کند که بعید می دانم .

سرافراز می گوید: با این روال و با استناد به همان مصوبه، خیلی بعید است پلتفرم دیگری آزاد شود، مگر اینکه اتفاقی خارج از این چارچوب بیفتد .

بنا بر اظهارات او این مصوبه را خود دولت پذیرفته و در کمیته ها مطرح و سپس به جلسه آورده شد. بنابراین دولت نمی تواند خودش را کاملا جدا بداند: من همان موقع گفتم روش رفع فیلتر گام به گام درست نیست. اگر قرار است مضرات فیلترینگ برطرف شود، باید یکباره آزاد شود .

این مصوبه که حالا بسیاری از جمله اعضای شورای عالی فضای مجازی به آن منتقدند از سوی وزارت ارتباطات تهیه و به صحن شورای عالی فضای مجازی رسیده است. سرافراز یادآور شد: قبل از تصویب مصوبه، خیلی ها پیش بینی می کردند که اگر رییس جمهور به این روش تن دهد، فقط گام اول اجرا می شود و بقیه گام ها به تعویق می افتد؛ اتفاقی که افتاد.

چون بعد از آن دولت درگیر مسائل مختلف شد و دیگر سراغ مراحل بعدی نرفت . محمد سرافراز در پاسخ درباره مخالفت سرسخت برخی اعضای شورای عالی فضای مجازی با رفع فیلتر پلتفرم ها توضیح می دهد: دلیل قطعی را نمی دانم، ولی فکر می کنم فرمان این است که نباید این اتفاق بیفتد. از قبل چنین بوده و تصور می کنند فرمانی وجود دارد . به گفته او، برخی از اعضای شورای عالی ممکن است با ذی نفعان حوزه فیلترینگ ارتباط داشته باشند.

او در ادامه با اشاره به مضرات فیلترینگ می گوید: ضررهای فیلترینگ باقی مانده و منافع رفع آن هم به دست نیامده. وقتی فقط واتس اپ آزاد می شود، ضررش چه بوده؟ الان حدود 80 درصد کاربران اینترنت، به ویژه نوجوانان، از فیلترشکن استفاده می کنند. اگر ضرری هست، به خاطر همین است: آسیب به کودکان و نوجوانان، هزینه مالی خرید VPN و خطرات امنیتی و هک. هیچ کدام از این مشکلات با آزادشدن تنها یک اپلیکیشن حل نشده است .

به گفته سرافراز، روند فعلی شورای عالی فضای مجازی در زمینه رفع فیلتر در بن بست تصمیم گیری قرار گرفته و بعید است بدون تغییر در رویکردها، اقدام تازه ای برای رفع فیلترینگ انجام شود. او تأکید می کند که همان طور که خیلی از تصمیم گیری ها در جلسه سران سه قوه گرفته می شود، در این مورد هم رییس جمهوری می تواند رفع فیلتر را از همین طریق پیگیری کند.

11 ماه پس از برداشتن گام اول رفع فیلتر و هزار وعده تکراری، پروژه رفع فیلتر گام به گام بیش از آنکه برنامه ای ملی باشد، شبیه یک طنز سیاسی شده است؛ طنزی که هر بار با عبارات همیشگی در حال بررسی است و دولت پای وعده خود ایستاده بازگو می شود.

کاربران ایرانی اما روزبه روز بیشتر به فیلترشکن ها وابسته می شوند و آنچه قرار بود نشانه اعتماد دولت به مردم باشد، حالا به نمادی از ناتوانی دولت در اعمال تصمیم واقعی بدل شده؛ ساختاری که خود دولت آن را ایجاد و تقویت کرده است. در چنین شرایطی، دیگر پرسش اصلی کاربران این نیست که کی رفع فیلتر می شود ، بلکه این است که اصلا چه کسی واقعا تصمیم می گیرد؟ .