دکتر میثم غلامی در چهارمین کنفرانس ملی فضای سایبر، اظهار کرد: در دانشگاه های ما مفهوم فضای مجازی به شکل محدودی مورد توجه قرار گرفته است، در حالی که فضای سایبر اصطلاح دقیق تر و جامع تری است. البته گرچه واژه فضای مجازی در فارسی جا افتاده، اما ریشه درستی ندارد. زمانی برخی پیشنهاد کرده بودند از واژه فضای رایان استفاده شود که به لحاظ زبانی درست تر است.

وی افزود: وقتی از فضای سایبر سخن می گوییم، ذهن ها بیشتر به سمت شبکه های اجتماعی می رود، در حالی که فضای مجازی ابعاد گسترده تری دارد و بخش هایی مانند امنیت سایبری، فضای دیجیتال کسب وکار و تولید محتوا را نیز شامل می شود. از این جهت، کاری که در این کنفرانس برای یکپارچه سازی و تجمیع این حوزه ها انجام شده، بسیار ارزشمند است؛ زیرا معمولاً این فعالیت ها به صورت پراکنده و جزیره ای دنبال می شود.

سرپرست پژوهشگاه فضای مجازی با بیان اینکه ما اکنون در دوران پساجنگ قرار داریم، تصریح کرد: این دوران اقتضائات خاص خود را دارد. چند روز پیش مقاله ای از یک اندیشکده اسراییلی خواندم که در آن به این نکته اشاره شده بود که چرا در برخی نقاط، ایران نتوانست به اهداف خود برسد. آنها اعتراف کرده بودند که نتوانستند بدنه اجتماعی ایران را با خود همراه کنند.

وی گفت: در آن مقاله تأکید شده بود که اسراییل تصور می کرد با ایجاد ناآرامی و آزاد شدن برخی زندانیان، می تواند یک جنبش اجتماعی به راه اندازد، اما چنین اتفاقی نیفتاد؛ زیرا شبکه های اجتماعی و افکار عمومی در ایران در اختیار آنها نیست. این نکته، به ویژه در دوران پساجنگ، باید مورد توجه قرار گیرد.

غلامی با تاکید بر اینکه امروز مهم است بدانیم در ذهن مردم و جامعه چه می گذرد و چه تصویری از فضای مجازی دارند، ادامه داد: برای نمونه، طبق آمار جدید بنیاد ملی بازی های رایانه ای، 29 میلیون ایرانی کاربر بازی های ویدئویی هستند که سه میلیون نفر از آنها بیش از سه ساعت در روز بازی می کنند. این آمار نشان می دهد که بخش بزرگی از نسل جوان درگیر این فضاست و لازم است نگاه دقیق تری به سبد مصرف دیجیتال نسل جدید داشته باشیم.

وی با اشاره به وجود پنج لایه اصلی در فضای مجازی شامل دسترسی و زیرساخت ، مجازی سازی ، سبک زندگی دیجیتال ، انگیزه های استفاده و خدمات پایه و کاربردی ، یادآور شد: هرکس به این لایه ها اشراف داشته باشد، می تواند درک دقیقی از ساختار و پویایی فضای مجازی پیدا کند. یکی از مهم ترین پرسش ها در لایه نخست، یعنی دسترسی، موضوع زیرساخت است. در روزهای اخیر و با بروز قطعی های برق، دوباره بحث جدی درخصوص زیرساخت های ارتباطی و میزان دسترسی کاربران به اینترنت مطرح شده است. نتایج پیمایش های ما نشان می دهد که 23 درصد از جمعیت بالای 15 سال کشور حدود 15 میلیون نفر اصلاً از اینترنت استفاده نمی کنند.

وی افزود: این در حالی است که طبق برخی آمارهای رسمی، 85 درصد از کاربران اینترنت در ایران از ابزارهای فیلترشکن یا VPN استفاده می کنند. پژوهشگران باید در تحلیل این آمارها دقت کنند و با تقاطع گیری داده ها، تصویر واقعی تری از وضعیت ارتباطات در کشور ارائه دهند.

سرپرست پژوهشگاه فضای مجازی خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که داده ها باید دقیق و منطبق بر واقعیت روایت شوند. اگر در این جلسه فقط همین نکته را منتقل کرده باشم که روایت درست داده ها و دقت در اعداد اهمیت حیاتی دارد، احساس می کنم به هدف رسیده ام.

وی یادآور شد: بر اساس داده ها، بیشترین دسترسی به اینترنت در میان افراد زیر 58 سال است، در حالی که جمعیت کشور به سمت سالمندی پیش می رود. بنابراین اگر برای سالمندان آموزش و دسترسی لازم فراهم نشود، در آینده نزدیک بخش بزرگی از جامعه از خدمات دیجیتال محروم خواهند شد.

سرپرست پژوهشگاه فضای مجازی، با اشاره به نتایج یک افکارسنجی درباره میزان رضایت کاربران از اینترنت در کشور اظهار کرد: در نگاه عمومی تصور می شود همه کاربران از کیفیت اینترنت ناراضی هستند، اما داده ها نشان می دهد که تصویر واقعی کمی متفاوت است. به گونه ای که براساس نتایج این پیمایش، 2.4 درصد از کاربران بسیار راضی و 17 درصد تا حدی راضی هستند. در مقابل، 41 درصد گفته اند چندان راضی نیستند و 38 درصد نیز اعلام کرده اند اصلاً راضی نیستند. همچنین دو درصد از پاسخ دهندگان از پاسخ دادن خودداری کرده اند. این آمار نشان می دهد رضایت از کیفیت اینترنت پایین است، اما توزیع آن در میان گروه های مختلف کاربران، تفاوت هایی دارد که باید با دقت تحلیلی بررسی شود.

سرپرست پژوهشگاه فضای مجازی ادامه داد: در زمینه استفاده از فیلترشکن ها، داده ها نشان می دهد 10 درصد از کاربران تقریباً همیشه فیلترشکن خود را روشن نگه می دارند و 53 درصد اعلام کرده اند که معمولاً فیلترشکن را خاموش دارند، اما برای برخی مصارف آن را روشن می کنند. همچنین 14 درصد جامعه اصلاً از فیلترشکن استفاده نمی کنند.

وی پایین بودن کیفیت اینترنت را تا حدی ناشی از عملکرد فیلترشکن ها دانست و افزود: این ابزارها (فیلترشکن) بخشی از ظرفیت واقعی پهنای باند را اشغال می کنند و باعث افت محسوس سرعت می شوند. وقتی پژوهشگر یا سیاستگذار این داده ها را مشاهده می کند، باید در سیاستگذاری خود بازنگری کند، زیرا اینکه 53 درصد مردم فقط برای برخی خدمات از فیلترشکن استفاده می کنند، یعنی ما در ارائه بخشی از خدمات داخلی ناکام بوده ایم و کاربران مجبور شده اند برای نیازهای خاص خود به فیلترشکن متوسل شوند.

غلامی با اشاره به چالش های امنیت داده و تهدیدات ناشی از ابزارهای هوشمند متصل به اینترنت، اظهار کرد: اخیراً یک پژوهشگر آمریکایی نشان داده است که برخی جاروهای رباتیک اطلاعات ابعاد منزل کاربران را به شرکت های مادر ارسال می کنند. این موضوع فقط محدود به یک برند خاص نیست و حتی شرکت هایی مانند شیائومی نیز در مدل های خاصی از این روش داده برداری استفاده می کنند. چنین روندی می تواند در آینده تهدیدات گسترده ای برای حریم خصوصی و امنیت داده های کاربران ایجاد کند.

سرپرست پژوهشگاه فضای مجازی در ادامه با اشاره به اهمیت پیوستگی خدمات در پلتفرم های داخلی، گفت: وقتی یک پلتفرم داخلی دچار چالش می شود، جامعه فوراً واکنش نشان می دهد؛ در حالی که در مورد برخی صنایع بزرگ با هزاران نیروی انسانی چنین حساسیتی وجود ندارد. علت این است که پلتفرم های اجتماعی به طور مستقیم با زندگی روزمره مردم در ارتباط هستند و هر اختلالی در آنها بازتاب گسترده ای دارد. از این رو حاکمیت باید به پایداری خدمات و پیوستگی پلتفرم های داخلی توجه ویژه ای داشته باشد.

وی افزود: طبق آمار موجود، 61 درصد کاربران ایرانی از فیلترشکن های رایگان استفاده می کنند. این مسئله، از دید پژوهشگران حوزه امنیت بسیار مهم است، زیرا برخی از این فیلترشکن ها از جمله نمونه هایی مانند سایفون به صورت علنی اعلام کرده اند که تحت نظارت و حمایت نهادهای نظامی آمریکا از جمله پنتاگون فعالیت می کنند.

غلامی با تأکید بر اینکه این داده ها نشان می دهد که باید نگاه دقیق تر و علمی تری به مسئله امنیت دیجیتال و مصرف فیلترشکن در کشور داشت، زیرا استفاده گسترده از ابزارهای رایگان خارجی می تواند منجر به انتقال داده های حساس کاربران به خارج از کشور شود، بررسی های بین المللی نشان می دهد میانگین زمان استفاده از نمایشگرها (شامل تلفن همراه، بازی و رسانه) در جهان حدود 6 ساعت است، اما در ایران این عدد به بیش از 7 ساعت و 10 دقیقه در روز می رسد. این یعنی بخش عمده ای از وقت افراد در فضای مجازی سپری می شود.

سرپرست پژوهشگاه فضای مجازی ادامه داد: اگر کشورها به ایجاد فضاهای عمومی سالم، پارک ها و امکانات تفریحی توجه کنند، میزان وابستگی کاربران به فضای مجازی کاهش می یابد. اما در کشور ما شاخص اعتیاد به اینترنت نسبت به میانگین جهانی و حتی نسبت به کشورهای منطقه بالاتر است و این نیاز به مداخله علمی و فرهنگی دارد.

وی با ابراز نگرانی از روند مصرف در شبکه های اجتماعی، گفت: نباید مصرف کاربران در این شبکه ها روزبه روز بیشتر شود و از سوی دیگر نباید شرایط به گونه ای پیش برود که پیام رسان های داخلی آسیب ببینند. با مسائل فضای مجازی باید علمی، نه سیاسی، برخورد کرد. امیدوارم اقداماتی که در روزهای آینده در حال انجام است، به نفع کشور و در جهت تقویت فضای دیجیتال ملی باشد.