فرارو- تب برفکی (Foot-and-Mouth Disease یا FMD) یکی از بیماری های ویروسی بسیار مسری در حیوانات زوج سم است که توسط ویروس آپتوس (Aphthovirus) از خانواده پیکورناویریده (Picornaviridae) ایجاد می شود.

به گزارش فرارو، این ویروس دارای هفت سروتیپ اصلی (O, A, C, Asia 1, SAT 1, SAT 2, SAT 3) است که هر کدام زیرتیپ های متعددی دارند و ایمنی متقابل بین آن ها وجود ندارد. اولین توصیف علمی این بیماری به سال 1514 میلادی توسط یک دامپزشک ایتالیایی به نام هیرونیمو فراکاستورو بازمی گردد، اما شناسایی ویروس آن در سال 1898 توسط فردریش لوفلر (Friedrich Loeffler) انجام شد. لوفلر با آزمایش های فیلتراسیون نشان داد که عامل بیماری کوچک تر از باکتری هاست و یک ویروس است.

ویروس تب برفکی بسیار مقاوم است و می تواند در محیط های مرطوب، روی سطوح آلوده یا در محصولات حیوانی (مانند گوشت یخ زده) تا هفته ها زنده بماند. راه اصلی انتقال در حیوانات از طریق تماس مستقیم (بزاق، مدفوع، شیر) یا غیرمستقیم (آئروسل، باد، وسایل نقلیه آلوده) است. حیوانات حساس اصلی شامل گاو، گوسفند، بز، خوک و حیوانات وحشی زوج سم مانند گوزن و بوفالو هستند. علائم کلاسیک شامل تب بالا (تا 42 درجه سانتی گراد)، تاول های دردناک در دهان، زبان، پستان و بین سم ها، لنگش، کاهش تولید شیر و در موارد شدید مرگ ومیر در حیوانات جوان (تا 50 درصد در گوساله ها) است. سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH، سابقاً OIE) این بیماری را در فهرست بیماری های اجباری گزارش دهی قرار داده، زیرا شیوع آن می تواند خسارات اقتصادی عظیمی (میلیاردها دلار) به صنعت دام وارد کند، همان طور که در شیوع سال 2001 بریتانیا بیش از 8 میلیارد پوند هزینه داشت.

انتقال تب برفکی به انسان بسیار نادر است و تنها موارد معدودی در ادبیات پزشکی ثبت شده. ویروس FMD عمدتاً به گیرنده های سلولی خاص در حیوانات زوج سم (مانند اینتگرین αVβ6) متصل می شود که در انسان به ندرت بیان می شوند. بر اساس گزارش های سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مرکز کنترل بیماری ها (CDC)، از سال 1834 تاکنون کمتر از 40 مورد تأییدشده عفونت انسانی گزارش شده، که بیشتر در افراد در تماس نزدیک با حیوانات آلوده (دامپزشکان، کشاورزان) رخ داده است.

اولین مورد مستند انسانی در سال 1834 توسط پزشک آلمانی به نام هرتل (Hertwig) توصیف شد، اما موارد مدرن تر شامل آزمایشگاه ها هستند. برای مثال، در سال 1966 دو کارمند آزمایشگاه در بریتانیا پس از تماس با ویروس سروتیپ O علائم نشان دادند. علائم انسانی خفیف و شامل تب، تاول های کوچک در دست ها یا دهان، درد عضلانی و گاهی تهوع است که معمولاً در 1-2 هفته خودبه خود بهبود می یابد. هیچ مورد مرگ انسانی تأییدشده ای وجود ندارد.

مطالعات سرولوژیک (بررسی آنتی بادی) در جمعیت های در معرض خطر نشان می دهد که عفونت زیربالینی (بدون علائم) نیز نادر است. یک مطالعه در ترکیه روی 750 کشاورز در تماس با دام آلوده، تنها 0.53 درصد سرopositivity (آنتی بادی مثبت) یافت که ممکن است به دلیل تماس با ویروس های مشابه (مانند ویروس های رینوویروس انسانی) باشد. CDC تأکید می کند که ویروس FMD نمی تواند در انسان تکثیر مؤثر داشته باشد و زنجیره انتقال انسانی به انسانی مشاهده نشده است.

تب برفکی برای انسان خطرناک نیست و به عنوان یک بیماری زئونوز جدی طبقه بندی نمی شود. علائم انسانی همیشه خفیف، خودمحدود و بدون عوارض بلندمدت هستند. هیچ شواهدی از مرگ، ناتوانی یا انتقال مادرزادی وجود ندارد. در مقایسه با بیماری های زئونوز واقعی مانند هاری یا آنفلوآنزای پرندگان، FMD ریسک ناچیزی دارد. WOAH و FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) توصیه می کنند که اقدامات کنترل (واکسیناسیون دام، قرنطینه) صرفاً برای حفاظت از اقتصاد دامداری است، نه سلامت عمومی انسان.

با این حال، در شیوع های بزرگ، نگرانی های غیرمستقیم وجود دارد: مصرف شیر یا گوشت آلوده پاستوریزه نشده می تواند ویروس را منتقل کند، اما پاستوریزاسیون (72 درجه سانتی گراد به مدت 15 ثانیه) ویروس را غیرفعال می کند. بنابراین، در کشورهای توسعه یافته با استانداردهای بهداشتی بالا، ریسک انسانی صفر است.

در ایران، آخرین شیوع عمده تب برفکی در سال های 1398-1399 گزارش شد که سازمان دامپزشکی کشور با واکسیناسیون بیش از 100 میلیون دز، آن را کنترل کرد (گزارش سالانه سازمان دامپزشکی، 1400). موارد انسانی در ایران گزارش نشده، که با الگوی جهانی همخوانی دارد.

در نتیجه، تب برفکی یک تهدید عمده برای دامداری است اما برای انسان بی ضرر تلقی می شود. تحقیقات مداوم روی واکسن های جدید (مانند واکسن های DNA یا زیرواحد) ادامه دارد تا شیوع را کاهش دهد، اما تمرکز روی انسان نیست.