مهرداد احمدی شیخانی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: در تصویری که از برخی در ایران طی این دو قرن از روسیه، شوروی و دوباره روسیه می توان دید، این است که گویی این روسیه- شوروی-روسیه تا حد بسیاری فعال مایشاء در کشورمان بوده و هست. در این میان پرسش این است که آیا این روسیه-شوروی، تنها کشوری بوده و هست که سعی می کند به تقویت اهداف خود در کشورهای دیگر مبادرت کند؟ نمی دانم در کشورهای دیگر چه می گذرد ولی گمان نمی کنم که هیچ کشوری تلاش نکند که اهداف خود را در کشورهای دیگر پی نگیرد و روسیه-شوروی هم از این قاعده مستثنی نیست و به واقع این قاعده در همه کشورها جاری است؛ برای همین هم هر کشوری برای خود عمق استراتژیک و حوزه نفوذ تعریف می کند. کشور ما هم چنین می کند و هر کشور دیگری هم. حتی کشورهایی که از یک شهر بزرگ تر نیستند (مثلا سان مارینو و لوکزامبورگ) نیز برای خود عمق استراتژیک قائلند، حالا گیرم کمی فراتر از مرزهای سیاسی-جغرافیایی شان، ولی هر چه هست، این عمق استراتژیک برای هر کشوری، بزرگ تر از محدوده مرزهای جغرافیایی آن است.

اگر برای سن مارینو شاید این عمق کمی فراتر از مرزهای ثبت شده سیاسی اش باشد، برای کشوری مانند امریکا، این عمق استراتژیک از تمامی کره زمین هم فراتر می رود و حتی جو زمین و فضا و کره ماه و جدیدا مریخ را هم شامل می شود. پس مساله این نیست که کشورها حوزه نفوذ دارند (که همه دارند) مشکل در جایی دیگر است که سعی می کنم در این یادداشت به برخی از آنها بپردازم.

اولا، شاید مهم ترین مشکل در ذهن ماست، آنجا که برخی (و این برخی به گمان من طی این سال ها دارد تعدادشان افزوده می شود) تصور دارند که اگر کشورمان تلاش نمی کرد که حوزه نفوذ و عمق استراتژیک داشته باشد یا به همان تعبیرات مرسوم که بسیار شنیده ایم، مثلا عراق و سوریه و لبنان به ما چه مربوط است؟ آن وقت مشکلی هم نداشتیم.

در این نوع نگاه، تصور این است که اگر ما عمق استراتژیک یا حوزه نفوذ نداشته باشیم، دیگران هم کاری به ما ندارند، در حالی که ما، چه بخواهیم و چه نخواهیم، خودمان برای دیگران، عمق استراتژیک محسوب می شویم. شاید به این بیت دستکاری شده حافظ به دیده طنز بنگریم ای که از کوچه معشوقه ما می گذری/ ما هم از کوچه معشوقه تو می گذریم اما این بیت دستکاری شده، واقعیت حوزه نفوذ و عمق استراتژیک برای هر کشوری را نشان می دهد و به صراحت می گوید که همه در حال عبور از کوچه معشوقه آن دیگری هستند و این طور نیست که اگر ما کاری به کار دیگران نداشته باشیم، در نتیجه آنها هم می گویند بسیار خب، ما هم کاری با شما نداریم.

ثانیا، بر حسب همین حوزه نفوذ، طبیعی است که هر کشوری سعی کند تا در وضعیت هر کشور و سرزمینی که برایش عمق استراتژیک محسوب می شود، به صورت آشکار و پنهان ورود کند تا منافع خود را پیش ببرد و اصلا به دلیل همان منافع ملی، بسار نابخردانه است که چنین نکند؛ روسیه چنین می کند، امریکا هم، عربستان و امارات هم و ما هم همچنین. آن کشوری که چنین نکند یا وجود ندارد یا در شرف وجود نداشتن و نابودی است.

اما همان طور که در بالاتر گفتم مشکل در جای دیگری است، مشکل اصلی شاید آنجاست که مثلا در ذهن بعضی های ما، اینکه کشورمان حوزه نفوذ روسیه-شوروی باشد دارای اشکال است ولی این را طبیعی می دانیم که حوزه نفوذ غرب و به خصوص امریکا باشیم یا برعکس، اگر حوزه نفوذ روسیه باشیم ایرادی ندارد ولی اگر حوزه نفوذ امریکا قرار بگیریم دارای اشکال است. منظورم این است که مثلا به آن اندازه که در مقابل دخالت های روسیه-شوروی، رگ گردن مان بیرون می زند، به همان اندازه از دخالت های غرب عصبانی نیستیم یا برعکس، تا آنجا که مثلا قرارداد ترکمانچای را که به واسطه آن توانستیم بسیاری از شهرهای مهم کشورمان همچون تبریز را که در جنگ از دست داده بودیم، از روسیه پس بگیریم را ننگین می دانیم ولی جدا شدن قلمروی وسیع هرات که آن موقع حدودا به اندازه یک ششم افغانستان کنونی و بحرین با این ثروت عظیم را فقط با فشار نصفه نیمه انگلستان واگذار کردیم، نه تنها ننگین نمی دانیم که حتی برخی در همین ایام جدایی بحرین را کاملا امری طبیعی و عادی می دانند.

مشکل دقیقا همین جاست که برای برخی از ما، کوچه معشوقه مان برای روسیه و برای بعضی دیگر امریکا و غرب، خانه خاله و اتوبان حساب می شود و کلا اینکه بعضی، رگ گردن شان از شنیدن نام روسیه بیرون می زند و بعضی از شنیدن نام امریکا و انگار اگر در مورد دلبستگی به این کشورها و دخالت شان و دل دادن و قلوه گرفتن، نقدی وارد کنیم، گویی به ناموس شان جسارت کرده ایم.

هر کشوری برای خود، بر حسب گذشته تاریخی و چشم انداز آینده و اهداف و برنامه ها و تعریفی که از خویش دارد، حوزه نفوذ و عمق استراتژیک تعریف می کند و تعارض وقتی پدید می آید که این حوزه نفوذها با هم اصطکاک پیدا می کنند. اینکه هر کشوری بر اساس منافع ملی خود، حوزه نفوذش را همراستای حوزه نفوذ کشوری دیگر بداند هم محل اشکال نیست، اما اینکه منافع کشوری دیگر و حوزه نفوذ دیگران به نوعی بشود ناموس ما و اولویت مان در مسائل و تحلیل‎هایمان بشود دفاع از منافع دیگری یا حمله به منافع آن یکی و بر سر این، غیرتی هم بشویم، یک جورهایی فیلی حالا روسوفیلی باشد یا انگلوفیلی یا هر فیل دیگر. می خواهد مثل حدود چهار سال پیش باشد که برخی تحلیلگران وطنی، انگار به خاک ایران حمله شده باشد، در تحلیل هایشان، آرزوی شان را بازتاب می دادند که حتما روسیه در جنگ با اوکراین شکست می خورد یا امروز که عده ای دیگر، دفاع از لاوروف در مقابل وزیر خارجه کشورمان، برایشان اولویت ناموسی پیدا کرده و حتی از تریبون مجلس شورای اسلامی، این اولویت را به نمایش می گذارند، جای سوال دارد. هر چه هست، فیل خیلی بزرگ است و نمی شود پنهانش کرد. لطفا فیلی نشوید.