وعده ی واگذاری زمین رایگان به مردم، که از سوی دولت سیزدهم و مجلس به عنوان جبران سال ها ناترازی در بازار مسکن مطرح می شود، اکنون در قالب برنامه هفتم توسعه جان گرفته اما همچنان پرسش های مهمی پیش روی آن قرار دارد: آیا آزادسازی زمین دولتی می تواند بن بست خانه دار شدن طبقه متوسط و کارگری را باز کند یا به زنجیره ای تازه از رانت و سوداگری منجر خواهد شد؟

به گزارش مهر، مجتبی یوسفی، عضو کمیسیون عمران مجلس، در گفت وگو با تأکید بر پایان سند چشم انداز 20 ساله، می گوید. ماده 50 برنامه هفتم توسعه به خروج انحصار زمین از دولت و فراهم سازی امکان تأمین زمین برای ساخت مسکن می پردازد. اجرای درست این ماده می تواند بخش عمده ای از هزینه تمام شده مسکن را کاهش دهد که فشار زیادی بر طبقه متوسط و کارگران وارد می کند.

بحران خانه دار شدن جدی است؛ تابستان 1403 بیش از 72 درصد پاسخ دهندگان نظرسنجی ایسپا گفته اند خانه دار شدن غیرممکن یا بسیار دشوار است. متوسط قیمت هر متر مربع مسکن در تهران از حدود 12 میلیون تومان در ابتدای 1398 به بیش از 170 میلیون تومان در مهر 1404 رسیده است. یوسفی می گوید با درآمد متوسط کارگران و بازنشستگان، اگر یک سوم درآمد پس انداز شود، خرید یک واحد 80 تا 100 متری 53 تا 73 سال طول می کشد و حتی اگر تمام درآمد پس انداز شود، حدود 20 سال زمان نیاز است.

ماده 49 برنامه هفتم توسعه هدف کاهش زمان تملک مسکن به 7.5 سال را تعیین کرده است و طی پنج سال حدود 330 هزار هکتار باید به وسعت شهرهای ایران افزوده شود. یوسفی تأکید می کند با اجرای طرح، انحصار زمین از دولت و وزارت راه و شهرسازی خارج خواهد شد. با این حال، تجربه مسکن مهر و نهضت ملی نشان داده است هرگونه توزیع زمین بدون نظام نظارت دقیق، زمینه ساز فساد و سوداگری است.

ایران تاکنون بیش از پانزده طرح ملی مسکن را تجربه کرده است، اما فقدان نهادی واحد با قدرت اجرایی و داده شفاف مانع موفقیت این برنامه ها شده است. توزیع زمین رایگان تنها زمانی به خانه دار شدن منتهی می شود که سازوکارهای مالی مانند وام های کم بهره و سیاست های حمایتی فراهم شود. تجربه جهانی نیز نشان می دهد افزایش قیمت پیرامون زمین های واگذار شده و کاهش کیفیت زیرساخت ها، چالش اصلی این سیاست هاست.

دولت پزشکیان تمرکز خود را بر زمین سازی برای مشارکت مردم گذاشته و زمین های اجاره بلندمدت 99 ساله در دستور کار است تا مالکیت در دست دولت بماند ولی ساخت وساز برای اقشار کم درآمد ممکن شود. اجرای مواد 49 و 50 برنامه هفتم توسعه آزمونی بزرگ برای دولت و مجلس است و موفقیت آن مستلزم ایجاد شبکه ای از شهرهای جدید با زیرساخت مناسب و دسترسی آسان به اشتغال است. در غیر این صورت، طرح زمین رایگان با سرنوشت وعده های قبلی مشابه خواهد شد و شکاف طبقاتی عمیق تر خواهد شد.

ایران در پایان سند چشم انداز 20 ساله با دو چهره از مسکن روبه روست: شهری که به سرعت رشد کرده و مردمی که از تملک آن دور مانده اند. تنها در صورتی طرح موفق خواهد شد که زمین نه به کالای تجملی، بلکه به حق اجتماعی سکونت بازگردانده شود.