عباس آخوندی وزیر پیشین راه و شهرسازی گفت: بسیاری از کشورهای منطقه به ویژه عراق بر این مسئله توجه داشتند که پس از صدام میان شیعیان و اهل سنت غیریت سازی صورت نگیرد و این در حالی است که ما در داخل، با حذف هویت ایران به دست خود، غیریت سازی کردیم. ما اعلام کردیم که کشور شیعه هستیم و با این شرایط درصدد رهبری جهان اسلام هستیم که هدف غیرقابل وصل بود و با واقعیت مغایرت داشت زیرا اکثریت جهان اسلام در رابطه با ما مشکل تاریخی داشتند. این غیریت سازی که امروز روی می دهد حاصل سواستفاده و موج سواری بیگانگان بر اشتباهات داخلی است.

به گزارش ایرنا، وزیر پیشین راه و شهرسازی با بیان اینکه ایران نقش مهم و تعیین کننده در مسئله امنیت منطقه دارد، توضیح داد: آینده ایران بستگی به فهم ما از امنیت دارد و باید بتوانیم یک ترتیبات امنیتی در منطقه پیشنهاد کنیم که ضمن حفظ استقلال و قدرت منطقه ای ما، بتواند با خواسته کشورهای منطقه همراستا باشد.

عباس آخوندی در نشست چیستی ایران، روابط خارجی و سیاست منطقه ای که عصر روز یکشنبه 4 آبان در پژوهشکده ی مطالعات استراتژیک خاورمیانه به ابتکار گروه مطالعات ایران برگزار شد؛ به بیان دیدگاه های خود در زمینه شرایط کنونی کشور و نیز مقایسه آن با دیگر کشورهای منطقه و جهان پرداخت. مشروح سخنرانی عباس آخوندی را در زیر می خوانید.

بحث من از منظر اقتصاد سیاسی خواهد بود و با بحث های مطرح شده کمی متفاوت است. در حال حاضر گفته می شود که ما از جهان تک قطبی و دو قطبی خارج شده و در یک جهان چندقطبی و سیال زندگی می کنیم. گرچه این حرف امروزه زیاد گفته و شنیده می شود اما ما باید به صورت عمیق دریابیم که منظور از آن چیست و چه اتفاقی در حال رخ دادن است، چه اتفاقی در جهان روی داده و ایران در کجای آن است.

برای بررسی این مهم باید دید که حدود 30 سال پیش چین، آمریکا، اتحادیه اروپا و روسیه در چه نقطه ای قرار داشتند و الان در چه وضعیتی هستند. در حال حاضر از حدود 106 هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی جهان سهم کشورها تقریباً به این صورت است: آمریکا حدود 31 هزار میلیارد دلار، چین حدود 19 هزار میلیارد دلار، اتحادیه اروپا حدود 21 هزار میلیارد دلار است. روسیه به عنوان قدرت نظامی سهمی حدود هزار و چهارصد میلیارد دلار دارد و دیگر کشورهای بزرگ مثل آلمان، هند و ژاپن، حدود چهار تا پنج هزار میلیارد دلار سهم دارند.

باید این موضوع را با 30 سال پیش مقایسه کنیم و بدانیم که سهم 19 درصد الان چین چیزی حدود 2 درصد بوده است که باید ملموس تر این تحولات اقتصادی در جهان را حس کنیم. سهم چین از تجارت کلی جهان به صورت ملموس تغییر پیدا کرده و این کشور به عنوان کارخانه بزرگ دنیا رشد شتابنده داشته است و آمریکا با نرخ رشد منفی 2 درصد رشد کاهنده داشته است و بنابراین داستان قدرت اقثصادی در جهان بسیار مهم است و باید در عدد و رقم آن را نشان داد.

اگر شاخص صادرات را سال 2015 برابر با 100 فرض کنیم و تغییرات را در بازه زمانی 2005 تا 2024 در نظر بگیریم. در 2005، شاخص آمریکا حدود 70 بود و در سال 2024 برابر با 160 بوده که در 20 سال دو برابر شده است. اگر شاخص را در 2015 صد فرض کنیم، چین در 2005 حدود 41 بود که در 2024 به 3.8 رسیده و حدود 4 برابر بزرگ شده است. اروپا و روسیه هم تقریبا ثابت مانده اند. سهم چین از تجارت جهان از حدود 2 درصد به حدود 12 درصد کل تجارت جهان رسیده است و روند اروپا با شیب کمی کاهش یافته است.

تصور بر این است که در حوزه نظامی دو قدرت اصلی جهان، آمریکا و روسیه هستند اما سرمایه گذاری چین در حوزه نظامی12 درصد کل سرمایه گذاری نظامی جهان است. در واقع، بی سر و صدا چین در حوزه قدرت نظامی در حال پیشی گرفتن از روسیه و حتی در برخی زمینه ها از آمریکاست. این ها حوزه هایی هستند که تغییر در آن ها نشان می دهد که جهان در حال تغییر است و گرچه ذهنیت دو قطبی هنوز در تصورات ما از قدرت وجود دارد، اما جهان در عمل کاملاً چندقطبی و سیال است.

در حال حاضر دیگر شرق و غربی وجود ندارد و هم از جهت قدرت نظامی، اقتصادی و قدرت سیاسی دیگر ایدئولوژی شرق و غرب وجود ندارد. این اعداد و ارقام اشاره شده هم برای فهم بهتر مفهوم سیال شدن جهان در ذهن مطرح شد.

نکته دوم راجع به بحث ظهور اقتصاد دیجیتال است که به منظور خروج از موضوعات انتزاعی باید درباره آن آگاه بود. باید دانست که اقتصاد دیجیتال اقتصاد جدیدی اسات که سهم آن در سال 2005 از کل اقتصاد جهان 3 تا 4 درصد بود و اکنون 16 درصد از 106 هزار میلیارد دلار اقتصاد جهان است. اندازه اقتصاد دیجیتال در جهان امروز 16 تا 17 هزار میلیارد دلار شده که تحول بزرگی در این 20 سال است و چهار برابر افزایش یافته است.

در منطقه ما سهم اقتصاد دیجیتال از جی دی پی عربستان 15 درصد یعنی 100 میلیارد دلار در سال است که درپی رساندن آن به 20 درصد و داشتن بخشی از هوش مصنوعی جهان در عربستان است. سهم اقتصاد دیجیتال امارات متحده عربی از اقتصاد این کشور 10 درصد است که می خواهند در سال 2030 این رقم را به 20 درصد برسانند. سهم اقتصاد دیجیتال ایران 4 درصد از است که فاصله بسیار با منطقه دارد. بنابراین بخشی از تحولات محیطی، فناورانه هم است که باید در کنار تحولات حوزه نظامی و اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد که سه تحول بسیار بزرگ و مهم هستند.

در بررسی چهار قدرت امروز جهان در این سه حوزه نتایج زیر به دست می آید. آمریکا در هر سه حوزه قوی است و چین هم نسبتا با قدرت در هر سه حوزه پیش می رود، اتحادیه اروپا هم در اقتصاد دیجیتال و اقتصاد کم و بیش قدرتمند است اما در حوزه نظامی قدرت رقابت با آمریکا را ندارد و در نهایت روسیه در اقتصاد دیجیتال و اقتصاد قدرتی محسوب نمی شود اما در حوزه نظامی سهم دارد. جابه جایی های بزرگی در حال رخ دادن است و کشورهایی مانند هند، برزیل، ژاپن و آلمان به سرعت در حال رشد هستند. آلمان 5 درصد جی دی پی را به حوزه نظامی اختصاص داد و فرانسه و ژاپن و ایتالیا و اسپانیا هم به همین صورت. بنابراین آینده 10 سال درباره قدرت مشخص نیست.

نکته مهم دیگر آن است که نظم جهان لیبرال کلا در حال فروپاشی است و این نظم به شدت در حال تغییر ماهیت است. زمانی آمریکا خود را نگهبان جهان لیبرال می دانست اما در حال حاضر اقتصاد آمریکا به سمت اقتصاد نئومرکانتیلیستی قرن 18 پیش می رود و به هیچ ارزش لیبرالی پایبند نیستند و به نظم نئومرکانتیلیست هستند و اگر پیش از این معنای ارزش برای مرکانتیلیست ها طلا و نقره و معادن بود برای این گروه تسلط بر زنجیره ارزش بسیار مهم است.

نتیجه گیری من از این بحث این است که ما در سطح جهان با تحولات بسیار نهادی و ساختاری مواجه هستیم که اساسا بر ما تاثیر دارد. اگر فرض کنیم کانون اصلی خواسته نظم نوین جهانی ایمنی زنجیره ارزش است، در این صورت امنیت این زنجیره اصلی ترین هدف نظم نوین جهانی است و یکی از کریدورهای اصلی این زنجیره ارزش از منطقه ما عبور می کند و از این رو تصور اینکه قدرت های بزرگ جهانی نسبت به این منطقه بی تفاوت هستند، دور از ذهن است.

اینکه زمانی گفته می شد آمریکا درصدد خروج از منطقه و سپردن هژمونی آن به اسراییل است، با توجه به شرایط کنونی منتفی است و گرچه از اسراییل حمایت می کند، اما قدرت های جهانی به هیچ عنوان منطقه ما را رها نمی کنند و درصدد تسلط امنیتی بر منطقه هستند که در آینده ایران اثر تعیین کننده خواهد داشت.

اگر قرار باشد سهم اقتصاد دیجیتال در منطقه ما به 20 درصد اقتصاد کشورهای منطقه برسد؛ اگر قرار است که حجم تجارت خارجی کشورهای جنوب خلیج فارس که امروز چیزی حدود 1500 میلیارد دلار در سال است و نیز 10 صندوق توسعه کشورهای منطقه با مجموعه 3 هزار میلیارد دلار ثروت حفظ شده و افزایش یابد، بنابراین منطقه باید در شرایط پایدار قرار گیرد و همین موضوعات ایجاب می کند که امنیت به موضوع اول منطقه تبدیل شود. بنابراین هم کشورهای منطقه و هم قدرت های جهان به امنیت به عنوان مهمترین مسئله منطقه می نگرند.

ایران کجای داستان قرار می گیرد؟ سهم ایران بازیگری اقتصادی، به شدت کاهش پیدا کرده و اکنون حدود 400 میلیارد دلار است که سهم تعیین کننده ای نیست اما همچنان نقش مهم و تعیین کننده در مسئله امنیت داریم. بنابراین آینده ایران بستگی به فهم ما از امنیت دارد. اینکه آیا ما می توانیم یک ترتیبات امنیتی در منطقه پیشنهاد کنیم که ضمن حفظ استقلال و قدرت منطقه ای ما، بتواند با خواسته کشورهای منطقه همراستا باشد؛ کشورهایی که دنبال ریسک نزدیک به صفر در امنیت هستند.

اگر بخواهیم، منطقه ما در هوش مصنوعی جهان و فناوری های نوین ارتقا یابد، باید ریسک عملی در این منطقه به سمت صفر گرایش داشته باشد. بنابراین، تمام پیچیدگی سیاست در آینده ایران بستگی به این دارد که بتواند شرایط امنی را هم برای قدرت های منطقه ای و هم جهانی ایجاد کند.

بسیاری از کشورهای منطقه به ویژه عراق بر این مسئله توجه داشتند که پس از صدام میان شیعیان و اهل سنت غیریت سازی صورت نگیرد و این در حالی است که ما در داخل، با حذف هویت ایران به دست خود، غیریت سازی کردیم. ما اعلام کردیم که کشور شیعه هستیم و با این شرایط درصدد رهبری جهان اسلام هستیم که هدف غیرقابل وصل بود و با واقعیت مغایرت داشت زیرا اکثریت جهان اسلام در رابطه با ما مشکل تاریخی داشتند. این غیریت سازی که امروز روی می دهد حاصل سواستفاده و موج سواری بیگانگان بر اشتباهات داخلی است.

نکته دیگر گرایش به سمت منطقه است و در این حوزه اصلی ترین پرسش کشورهای منطقه این است که آیا وقتی با ایران مذاکره می کنند، با یک دولت-ملت مذاکره می کنند؟ معتقدم آن ها کاملاً به این نتیجه رسیدند که ایران اساساً فاقد دولت-ملت است و اصلاً دولت وجود ندارد که مذاکره کنند. نمونه آن برجام است که مخالفت ها با آن از فردای امضا شروع شد و اگر تا پیش از آن شک داشتند، پس از آن مطمئن شدند که ایران اساساً فاقد دولت است.

اگر ما بخواهیم حرفی در منطقه داشته باشیم، چه در سطح ملی و چه داخلی، اصلی ترین مسئله این است که عملاً از مشروطه به این سو عملا فاقد دولت هستیم. وقتی مراجع قانون گذاری متععد داریم، یعنی دولت به طور واقعی وجود ندارد.

در نهایت تحولات جهانی ما را به سمتی هدایت می کند که باید غیرمتعهد باشیم. ما در این منطقه جز بی طرفی نباید موضعی داشته باشیم؛ نه می توان به طور کامل به غرب و نه به شرق گرایش داشت و نکته دوم، تشکیل دولت ملی است تا بر اساس آن بتوانیم تعهد ایجاد کنیم.