خرید جهیزیه خون به پا کرد. چند روز پیش خبری منتشر شد که خانواده عروس و داماد سر خرید ماشین لباسشویی با هم درگیر شدند. خانواده عروس اصرار داشتند خانواده داماد باید ماشین لباسشویی بخرد و خانواده داماد خرید جهیزیه را به عهده دختر می دانستند. همین مسأله رنگ خون را بر زندگی زوج جوان پاشید و در دعوای سر جهیزیه برادر عروس کشته شد.

به گزارش ایران، هنوز گروهی از افراد، جهیزیه را اعتبار و آبروی دختر می دانند و تهیه جهیزیه به یکی از دغدغه های خانواده ها تبدیل شده است. انگار هر چه همه در مورد مهریه حرف می زنند، در مورد جهیزیه کسی حرفی برای گفتن ندارد. همین باعث می شود تا هر روز جهیزیه ها پررنگ و لعاب دارتر شود؛ از لیست های پرزرق و برق جهیزیه در دفترچه های رنگارنگی که در فضای مجازی می چرخند تا خبری که از قتل بر سر خرید یکی از اقلام جهیزیه منتشر می شود.

به نظر بسیاری از کارشناسان، طی سال های اخیر خرید جهیزیه از فلسفه اولیه آن که برای شروع زندگی ساده زوج های جوان بود، به معضل و مشکل اصلی برای جوانان در شرف ازدواج و خانواده ها تبدیل شده است.

اسباب و لوازم مختلف از کاسه و بشقاب و لیوان تا پتو و تشت و لگن در کوچه چیده شده است. این تنها نمونه ای از آن چیزی است که در فضای مجازی با عنوان جهیزیه منتشر می شود، انگار هر چه جهیزیه پروپیمان تر باشد، خوشبختی عروس بیشتر ضمانت می شود. این همه ماجرا نیست؛ جوانان با توقعات بی مورد و تقاضای کالاهای غیرضروری خانواده ها را تحت فشار قرار می دهند و خانواده ها هم با دامن زدن به توقعات آن ها، جوانان را پرتوقع و بی انگیزه می کنند.

مصطفی آب روشن جامعه شناس با بیان اینکه جهیزیه دادن از طرف خانواده دختر رسمی است که ریشه ای تاریخی دارد، می گوید: هدف اولیه جهیزیه تأمین مالی و کمک به آغاز زندگی مشترک بوده است، اما در گذر زمان و تحت تأثیر عواملی مثل تغییرات ساختار اجتماعی، شکاف های طبقاتی و حاکمیت فرهنگ مصرف گرایی و تجمل گرایی، امروزه به یک معضل فرهنگی-اقتصادی تبدیل شده و آسیب های جدی به بدنه خانواده و جامعه وارد کرده است.

احساس نیاز به دیده شدن و یا مدرن بودن ملزومات زندگی، عامل رقابت منفی است. بنابراین افراد به همسان سازی خانواده خود با افراد مشابه می پردازند و همین عامل مهمی در چشم و هم چشمی می شود.

این جامعه شناس با بیان مطالب فوق می گوید: یکی از مهم ترین آسیب ها، تبدیل شدن جهیزیه به میدانی برای چشم و هم چشمی، رقابت های ناسالم خانوادگی و خودنمایی های طبقاتی است. در این رقابت، معیار موفقیت نه صرفاً تأمین وسایل ضروری، بلکه کمیت، کیفیت، برند و لوکس بودن اقلام است که اغلب فراتر از توان مالی خانواده های متوسط و ضعیف است.

در شرایط امروز جامعه بر اساس برآوردها خانواده ها هزینه ای حدود 500 میلیون تا یک میلیاردها تومان برای تأمین جهیزیه هزینه می کنند. آب روشن با هشدار در مورد اینکه این فشار اجتماعی باعث می شود خانواده ها برای حفظ آبروی خود، به سمت قرض و وام های سنگین بروند، می گوید: خانواده ها برای تأمین جهیزیه زیر بار بدهی سوق داده می شوند که نتیجه آن فشار روانی مضاعف بر والدین و حتی زوجین جوان در ابتدای زندگی مشترک است. این تجمل گرایی و هزینه های گزاف، نه تنها هدف اصلی جهیزیه که تسهیل ازدواج بوده را مخدوش می کند، بلکه به یک مانع بزرگ در مسیر تشکیل خانواده تبدیل شده و به طور مستقیم در افزایش سن ازدواج و کاهش رغبت جوانان برای ورود به زندگی مشترک نقش دارد.

به گفته این جامعه شناس از منظر جامعه شناختی، تحمیل بار اقتصادی جهیزیه بر دوش خانواده دختر، نوعی نابرابری جنسیتی اقتصادی و ستم مضاعف را بر زنان و خانواده هایشان اعمال می کند؛ جایی که دختران کم جهیزیه ممکن است در جایگاه پایین تری قرار گیرند یا برای ازدواج با مشکل مواجه شوند.

او می گوید: علاوه بر این، حجم بالای وسایل غیرضروری که صرفاً برای نمایش و پر کردن خانه خریداری می شوند، الگوی مصرف غلط، اسراف وعدم آگاهی نسبت به مدیریت منابع اقتصادی را در جامعه ترویج می دهد و حتی از دیدگاه کلان اقتصادی، باعث اتلاف منابع و ضربه به اقتصاد ملی می شود.

براساس نظرات آب روشن این رسم، در نهایت، به جای آنکه نشانه ای از محبت و پشتیبانی والدین باشد، تبدیل به برچسب اجتماعی، ملاک ارزش گذاری عروس و خانواده اش، و منشأ اختلافات زناشویی در سال های اولیه زندگی شده، چرا که بحث مالکیت یا کیفیت جهیزیه می تواند بهانه ای برای تحقیر یا نزاع های خانوادگی شود و استحکام کانون خانواده را تهدید کند.

او می گوید: جهیزیه از یک فرصت به یک تهدید تبدیل شده است که نیازمند فرهنگ سازی جدی برای ترویج ازدواج آسان و ساده زیستی است تا ارزش انسان و خانواده، جای خود را به ارزش اشیا و ثروت ندهد.

معصومه گلمحمدی دبیر کارگروه فقه انجمن ایرانی مطالعات زنان در مورد جهیزیه می گوید: از نظر شرع و همچنین قانون مدنی جهیزیه به عهده مرد است. یعنی وسایل و لوازمی که برای زندگی لازم هست جزو نفقه و بر عهده مرد است که باید برای زندگی مشترکشان تهیه کند. از نظر شرعی و قانون مدنی جهیزیه به عنوان بخشی از نفقه و بر عهده مرد است. اما از نظر عرفی جهیزیه را خانواده عروس تهیه می کند. گرچه در بعضی از مناطق ایران مثلاً کردستان یا بعضی از شهرستان های دیگر جهیزیه همچنان به عهده مرد است که البته از نظر شرعی و مالی درست هم هست.

گلمحمدی در مورد اینکه در عرف به غلط تأمین جهیزیه به گردن خانواده عروس افتاده توضیح می دهد: در این شرایط اقتصادی تهیه این اسباب و لوازم با این نرخ های بالا سخت است و واقعاً تبدیل به معضلی شده است. فرقی هم نمی کند خانواده عروس آن را تأمین کند یا خانواده داماد.

او با بیان سابقه تاریخی و شرعی تأمین اسباب زندگی توسط حضرت علی (ع) و فروش زره برای تهیه اسباب زندگی قبل از ازدواج پیشنهاد می دهد: به نظرم این گونه وسایل در ابتدای شروع زندگی مشترکاً توسط خانواده عروس و داماد و حتی خود عروس و داماد تهیه شود، چون در حال حاضر جوانان زیادی شاغل هستند و می توانند خودشان اسباب زندگی شان را تهیه کنند. بنابراین هیچ اجبار و به اصطلاح قانونی وجود ندارد که این مسأله به عهده خانواده عروس است.

اما چرا این مسأله عرفی شده و همه تصور می کنند که خانواده عروس باید جهیزیه بدهد، موضوعی است که گلمحمدی در مورد آن می گوید: یک زمینه قدیمی وجود دارد. در حقیقت می خواستند که عروس مقداری وسایل و لوازم از خودش داشته باشد که اگر یک وقت اختلافی بین زن و مرد پیش آمد، زن بتواند از وسایل خودش برای زندگی خود استفاده کند.