مذاکرات ایران و آمریکا از 23 خرداد امسال که اسراییل حملات خود را به ایران آغاز کرد متوقف شده اند و هیچ دورنمایی برای مذاکرات جدید وجود ندارد.

به گزارش هم میهن، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفته است که در شرایط فعلی مذاکره با آمریکا نتیجه ای جز بن بست ندارد، اما ایران همچنان آماده مذاکره است و آمادگی دارد که در صورت ارائه پیشنهاد معقول و متوازن از سوی آمریکا، وارد دور جدیدی از مذاکرات شود.

رحمن قهرمان پور، تحلیل گر مسائل بین المللی می گوید که دو طرف هیچ نشانه ای مبنی بر آمادگی بر عقب نشینی از مواضع فعلی خود نشان نداده اند و تنها در صورتی امکان توافق میان تهران و واشنگتن وجود دارد که اتفاق خارق العاده یا چرخش اساسی در مواضع یکی از طرف ها ایجاد شود.

در ادامه متن کامل گفت وگو با رحمن قهرمان پور، تحلیل گر مسائل بین الملل مطالعه می کنید.

گفت وگوهای ایران و غرب بیش از یک ماه است که متوقف شده است و وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است که منتظر پیشنهادی معقول و متوازن از سوی آمریکا است. با توجه به تجربه 47ساله جمهوری اسلامی ایران در تعامل با ایالات متحده آمریکا، با چه محاسبه ای تهران در شرایطی قرار گرفته است که انتظار پیشنهاد معقول و منصفانه از سوی واشنگتن دارد؟

به نظر من اظهارات سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران اینگونه قابل تحلیل است که آمریکا حاضر به پذیرش پیشنهاد ایران برای توافق نیست و پیشنهادی هم که آمریکا مطرح می کند، برای ایران قابل پذیرش نیست. در نتیجه امتیازهایی که دو طرف به یکدیگر پیشنهاد داده اند، مورد قبول طرف مقابل نیست.

در نتیجه دو طرف نمی توانند به توافق برسند. ایران خواهان این است که آمریکا از مواضع اخیر خودش کوتاه بیاید و به عنوان مثال بحث پرونده موشکی و منطقه ای را مطرح نکند و صرفاً در پرونده هسته ای وارد مذاکره شود. در پرونده هسته ای هم مطالبه ایران این است که به ازای امتیازهایی در پرونده هسته ای، تحریم های ایران ملغی شوند. آمریکا با این خواسته های ایران موافقت نکرده است. الان روابط تهران و واشنگتن در شرایطی قرار گرفته است که از نقطه تعادل و نقطه بهینه ای که می تواند منجر به حل مسئله شود، دور شده ایم.

نکته دیگر این است که میانجی گری هایی که تاکنون میان تهران و واشنگتن صورت گرفته است، توفیق نداشت که دو طرف را به یکدیگر نزدیک تر کند. معمولاً در نظام بین الملل در شرایطی که مواضع طرف ها از یکدیگر بسیار دور است، میانجی ها تلاش می کنند که آن ها را به هم نزدیک کنند. میانجی گری عمان و قطر تاکنون باعث نشده است که مواضع ایران و آمریکا به یکدیگر نزدیک شود و از سوی دیگر میانجی قوی تری هم وارد صحنه نشده است. به همین دلیل می توان گفت که دو طرف اکنون در وضعیت فقدان توافق و یا حتی بن بست قرار گرفته اند.

در چارچوب دیپلماسی اجبار قاعدتاً سهم آمریکا از آنجا که قدرت بیشتری دارد در شکستن این بن بست بیشتر است. معمولاً دیپلماسی اجبار زمانی موفق می شود که کشور را اجبار کنند، در اینجا آمریکا، امتیازهای بیشتری نسبت به امتیازهایی که دریافت می کند، ارائه داده است. اما آمریکا در پی جنگ 12 روزه و به این دلیل که فکر می کند ایران در موضع ضعف قرار گرفته است، امتیاز بیشتری به ایران نمی دهد.

آیا می توان شرایط کنونی را اینگونه توصیف کرد که دو طرف در حالت صبر و انتظار قرار گرفته اند تا طرف مقابل با گذر زمان از مواضع خودش کوتاه بیاید؟

این نکته درستی است اما واقعیت این است که راهبرد صبر و انتظار یا Wait and See جواب نمی دهد. واقعیت امر این است که شرایط دو طرف بعد از جنگ 12 روزه به شکل اساسی تغییر کرده است. اگر تا قبل از 23 خرداد می گفتیم که آمریکا در محاسبات خود در خصوص تهران دچار خطا است، اما بعد از 23 خرداد آمریکا با اطمینان بیشتری به این دیدگاه رسیده است که توان بازدارندگی ایران تضعیف شده است و ایران قدرت چانه زنی زیادی ندارد.

به همین دلیل می بینیم که آمریکا حتی دیگر حاضر نیست امتیازهایی را که حاضر بود در اردیبهشت 1404 به ایران پیشنهاد بدهد، در شرایط فعلی ارائه کند. به اعتقاد من مسئله صبر و انتظار جواب نمی دهد، بلکه یکی از طرف ها باید به صورت اساسی از مطالبات خود کوتاه بیاید و چون آمریکا قدرت بیشتری دارد، طبیعتاً اگر آمریکا امتیازی برای ایران ارائه کند، امکان توافق بیشتر است اما آمریکا به این دلیل که تصور می کند ایران در موضع ضعف قرار دارد، فعلاً تمایلی ندارد که امتیازی بدهد.

آیا در غیاب هرگونه مذاکره، گفت وگو و تعامل مستقیم، غیرمستقیم یا به واسطه میانجی ها امکان این وجود دارد که یکی از طرف ها موضع خود را تغییر دهد؟

خیلی سخت است. ایران آن چیزی را که آمریکا می خواهد به معنای تسلیم تعبیر می کند و مقام های ایرانی به صراحت گفته اند که آمریکایی ها به دنبال توافق نیستند بلکه به دنبال تسلیم است. ترامپ هم در موقعیتی قرار گرفته است که تصور می کند به آن چیزی که در مورد ایران می خواست، رسیده است یا بدون نیاز به توافق خواهد رسید.

در نتیجه یک رویداد خارق العاده یا حتی یک درگیری می تواند دو طرف را قانع کند که از مواضع خودشان کوتاه بیایند اما با استمرار روند موجود بعید است که تغییری در مواضع دو طرف ایجاد شود. حالت دیگر این است که یک میانجی قدرتمند مثل چین وارد صحنه شود که تا حدی مورد پذیرش دو طرف باشد و بتواند ایران را قانع کند و از آمریکا هم امتیاز بگیرد. راهکار دیگری در این شرایط قابل تصور نیست، مگر اینکه در تهران یا واشنگتن یک اتفاق خارق العاده یا چرخش غیرمنتظره ای رخ دهد.

برخی از تحلیل گران معتقدند که در دیپلماسی می توان با ارائه پیشنهادهای جذاب یا متفاوت بن بست ها را از بین برد. فکر می کنید چنین راهکاری برای شکستن بن بست توافق ایران و آمریکا وجود دارد؟

این مسئله مبهم است، پیشنهاد جذاب چه چیزی می تواند باشد؟ خواسته های دو طرف روشن و واضح است. واقعیت این است که اگر آمریکا از مواضع خود عقب نشینی کند، ایران ممکن است که بپذیرد. آمریکا باید پرونده منطقه و محور مقاومت را از دستور کار مذاکرات خارج کند، پرونده موشکی ایران از دستور کار مذاکرات خارج شود و در بحث هسته ای هم آمریکا غنی سازی در خاک ایران را بپذیرد. اما پذیرش هر سه شرط برای ترامپ کار سختی است. ترامپ علناً در پرونده هسته ای گفته است که اگر ایران دوباره برنامه غنی سازی خود را از سر بگیرد، ممکن است که به ایران حمله کند.

در موضوع موشکی گفته است که موشک های ایران تهدیدی برای متحدان آمریکا در منطقه است. در موضوع منطقه هم ترامپ بارها مدعی شده است که ایران پول نفت را به گروه های مقاومت می دهد و به منافع آمریکا آسیب می رساند. در نتیجه نمی توان انتظار داشت که رییس جمهور آمریکا ناگهان از تمام مواضع خود در قبال ایران عقب نشینی کند. در این شرایط هر دو طرف نیازمند عقب نشینی هستند.

اما چون آمریکا در جایگاه قوی تر است، اگر آمریکا عقب نشینی کند، اثرگذاری بیشتری دارد. مثلاً اگر آمریکا از بحث موشکی عقب نشینی کند، شانس توافق بیشتر می شود اما مسئله اینجاست که آمریکا تاکنون شواهدی مبنی بر آمادگی برای عقب نشینی از مواضع پیشین خود نشان نداده است.