فرارو- سالانه 120 هزار ایرانی به دلیل مشکلات تغذیه ای جان خود را از دست می دهند؛ در این میان حذف لبنیات از سفره ها نقش مهمی در این بحران دارد.

به گزارش فرارو، آمارها نشان می دهد که یک سوم مرگ ایرانی ها به دلیل مشکلات تغذیه ای است. این موضوع نقش تغذیه در مرگ ومیر را به خوبی برجسته می کند. کاهش مصرف گوشت، میوه و سبزیجات مستقیماً بر سلامت بدن تأثیر می گذارد چرا که در نتیجه آن، بدن از دریافت کافی غلات، فیبر و امگا3 محروم می شود. در این میان، کاهش مصرف لبنیات اهمیت ویژه ای پیدا می کند؛ این ماده غذایی نه تنها برای سلامت بدن ضروری است، بلکه جایگاه رفیعی در فرهنگ غذایی ایرانی دارد. این در حالی است که طبق آمار، ایرانیان به طور متوسط کمتر از نصف میزان لبنیاتی که کارشناسان تغذیه توصیه کرده اند را مصرف می کنند. حال پرسش این است: چرا لبنیات از سفره های ما حذف شده و چه پیامدهایی می تواند برای سلامت جامعه داشته باشد؟

یک لقمه نان و پنیر دور هم می خوریم؛ جمله ای آشنا که احتمالاً بارها از زبان اقوامی که میزبان مهمانان بوده اند شنیده شده. جمله ای که ظاهراً نشانی از فروتنی است، اما در باطن به این واقعیت اشاره دارد که نان و پنیر غذایی ساده و کم زرق و برق است.

با وجود این فرهنگ دیرینه، یک راننده تاکسی می گوید: به خانمم گفته ام کمتر مهمان دعوت کند. دیگر دوره میزبانی گذشته. در این شرایط، برای خرید اقلام صبحانه باید 2 تا 3 میلیون هزینه کنیم؛ چه برسد به گوشت و مرغی که قرار است برای مهمان آماده شود. در نتیجه، حتی وعده صبحانه که سفره ای با پنیر و لبنیات داشت، دیگر برپا نمی شود. برخی خانواده ها این وعده را حذف و برخی دیگر، اقلام خوراکی که قبلاً برای صبحانه استفاده می کردند، به وعده نهار یا شام منتقل کرده اند.

این در حالی است که مصرف لبنیات در کشور در گذشته بالاتر بوده است. سرانه مصرف لبنیات در سال 1389 حدود 130 کیلوگرم گزارش شده بود، اما اکنون به کمتر از نصف این میزان کاهش یافته است. این فاصله زمانی بحرانی تر به نظر می رسد که با سرانه مصرف جهانی مقایسه شود. حشمت الله رضوی، سرپرست اداره امور فرآورده های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو، می گوید: سرانه مصرف لبنیات در کشور حدود 70 تا 80 کیلوگرم در سال است، در حالی که میانگین جهانی بیش از 250 کیلوگرم است. این در حالی است که رییس هیئت مدیره اتحادیه تعاونی های لبنی کشور یادآور شده است سرانه مصرف لبنیات در کشور را حتی زیر 50 کیلوگرم هم می داند.

بررسی سرانه مصرف لبنیات نشان می دهد که کاهش توان خرید خانوارها مستقیماً با افزایش قیمت این اقلام مرتبط است. در حالی که افزایش حقوق سالی یک بار انجام می شود، قیمت اقلام خوراکی هر هفته با نرخ جدید عرضه می شود.

افزایش قیمت لبنیات به دلایل متعددی بازمی گردد که از ساختار تولید تا سیاست های اقتصادی و توزیع را شامل می شود. نخست اینکه قیمت نهاده های دامداری، از جمله ذرت، جو و سویا، طی ماه های اخیر دو تا سه برابر افزایش یافته است. فرهاد اکبری، رییس هیأت مدیره اتحادیه مرکزی دامداران ایران، اعلام کرده است: تعیین قیمت مصوب 23 هزارتومان برای شیرخام در ازای ثبات نرخ مصوب نهاده های دامی بوده است، در حالی که هیچ دامداری طی ماه های اخیر نتوانسته نهاده مورد نیاز خود را با نرخ مصوب تهیه کند. تأثیر این افزایش قیمت در هفته های آینده بیشتر خواهد شد.

علاوه بر این، هزینه های بسته بندی، انرژی، حمل ونقل و سایر هزینه ها نیز افزایش یافته است. احسان ظفری، رییس هیأت مدیره اتحادیه فرآورده های لبنی، در این خصوص می گوید: هزینه های بسته بندی حدود 10 درصد، هزینه حقوق و انرژی حدود 10 درصد و مالیات و سود تولیدکننده نیز 10 درصد بر قیمت نهایی محصول تأثیر دارد. از مجموع اینها، فقط هزینه حقوق سالی یک بار افزایش می یابد و مابقی تابع شرایط بازار و وضعیت فعالیت و درآمد شرکت است.

دلایل دیگر شامل افزایش صادرات شیر خام و شیرخشک است. گزارش ها نشان می دهند که تولیدکنندگان ترجیح می دهند محصولات خود را به سمت صادرات هدایت کنند، که باعث کاهش عرضه در بازار داخلی و افزایش قیمت می شود. ظفری در این باره می گوید: جذابیت صادرات شیرخشک به دلیل افزایش قیمت دلار برای تولیدکنندگان بیشتر شده و به همین دلیل تولیدکنندگان شیرخشک، شیرخام را با قیمت بالاتری خریداری می کنند تا صادرات خود را افزایش دهند.

در یک فروشگاه زنجیره ای، مردم روبه روی یخچالی بزرگ که در آن محصولات لبنی متنوعی وجود دارد ایستاده اند. آنان عینک به چشم یا با دقت قیمت پنیر، شیر، کشک و محصولات لبنی دیگر را بررسی می کنند و به دقت تاریخ انقضا و تولید آن را مشاهده می کنند تا مطمئن شوند می توانند بیشتر از یک هفته آن را در یخچال خود نگه دارند.

یکی از فروشندگان جلوی یخچال نشسته و در حال قرار دادن محصولات تازه پشت محصولاتی است که از قبل در یخچال موجود بوده. تاریخ تولید برخی از این محصولات به 3 الی 4 روز پیش بازمی گردد اما هنوز تا تاریخ انقضایش باقی مانده. یکی از خریداران می گوید: محصولات جدید رو جلو بچین بذار راحت برداریم. فروشنده می گوید: بعد این ها که تاریخش بگذره رو چیکار کنیم؟ بریزیم دور؟

مدیر این فروشگاه زنجیره ای هم از فروش ناراضی است و اذعان دارد تنها زمانی فروش نسبتا خوب است و مردم در صف پرداخت قرار می گیرند که کالابرگ دریافت کرده اند. از طرفی در چرخ خرید آنان اکثرا روغن، مواد شوینده، برنج کیلویی و غیره دیده می شود و در معدودی از آن ها خبری از محصولات لبنی و گوشت است. این مشاهدات میدانی نشان می دهد که محصولات لبنی در اولویت چندم مردم است.

بنابراین با توجه به افزایش قیمت و کاهش قدرت خرید خانوارها، بخش عمده ای از مصرف کنندگان به ویژه دهک های پایین تر درآمدی در حال حذف یا کاهش مصرف لبنیات از سبد غذایی خود هستند. به گفته کارشناسان، افزایش قیمت شیر خام و فرآورده های لبنی باعث سقوط آزاد مصرف شده است و این مسئله سلامت عمومی را تهدید می کند.

محمد فربد، سخنگوی انجمن صنایع فرآورده های لبنی ایران، در این خصوص اشاره دارد: دهک های کم درآمد آسیب بیشتری از وضع اقتصادی کشور متحمل می شوند که کاهش مصرف لبنیات از آن جمله است. به همین خاطر است که سرانه مصرف­ بسیار پایین تر از حد مطلوب قرار گرفته. برای مثال، اگر خانواده ای به دلایل اقتصادی مجبور شود اولویت هزینه های خود را به مسکن، آموزش، حمل ونقل، و اقلام خوراکی اساسی اختصاص دهد، هزینه برای لبنیات کاهش می یابد یا حذف می شود.

فرید، مرد 43 ساله و سرپرست خانواده، می گوید: هفته گذشته یک ران گوسفندی خریدم که تقریباً 5 میلیون تومان شد. یک کیسه برنج هم نزدیک 3 میلیون تومان درآمد. 4 عدد مرغ حدود 1 میلیون و 500 هزار تومان و مواد شوینده ضروری نزدیک 3 میلیون تومان خرج داشت.

او در مورد خرید محصولات لبنی می گوید: ما لبنیات را تازه تازه استفاده می کنیم. الان پنیر تبریز کیلویی 700 هزار تومان شده و پنیرهای بسته ای گچی هم نزدیک 100 هزار تومان هستند که معمولاً هیچ مزه ای ندارند. شما خودتان تصور کنید، کدام یک را می توان حذف کرد؟ قاعدتاً تنها خوراکی لوکس صبحانه ما پنیر تبریز بود که آن هم به دیار باقی شتافت آن هم وقتی که من ماهی 25 میلیون تومان درآمد دارم و خانه ام هم اجاره ای است.

در حالی که حشمت الله رضوی در مورد فرهنگسازی استفاده از محصولات لبنی صحبت کرده و می گوید: در کنار حفظ قیمت، باید فرهنگ مصرف این محصولات در جامعه تقویت شود تا به تغذیه سالم تر و کاهش مشکلات بهداشتی در آینده منجر گردد. فرید می گوید: اکثر خانوارهای ایرانی لبنیات دوست دارند، اما پول ندارند.

در همان فروشگاه زنجیره ای دختری با دلخوری به مادرش می گوید: من فقط از این پنیرها دوست دارم به غیر از این چیزی نمی خورم. پس دیگه اصرار نکن صبحانه بخور. مادر متقاعد می شود که آن پنیر را به سبد خریدشان اضافه کند، اما یک بسته پنیر سفید را به یخچال بازمی گرداند.

نکته این است که لبنیات منبع غنی از پروتیین با کیفیت بالا، کلسیم، ویتامین های گروه B، ویتامین A و D و فسفر هستند. کاهش مصرف لبنیات می تواند پیامدهایی نظیر کاهش تراکم استخوان، رشد کم تر کودکان، افزایش خطر پوکی استخوان در سالمندان، کاهش ظرفیت جسمی و حتی ضعف در سیستم ایمنی را به همراه داشته باشد. علاوه بر این، گزارش ها نشان می دهند که مشکلات تغذیه ای به مرگ ومیر کشور نیز ارتباط دارند؛ همانطور که اشاره شد سالانه حدود 120 هزار نفر در ایران به دلیل مسائل تغذیه ای جان خود را از دست می دهند که طبق گزارش ها یکی از دلایل آن حذف محصولات لبنی از سفره خانوارهاست.

مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت هم درباره کاهش مصرف لبنیات و اهمیت استفاده از این محصولات غذایی به مناطق محروم اشاره کرده و می گوید: متأسفانه، وضعیت کوتاه قدی در استان های محروم بالاست و باید تلاش کنیم این وضعیت را بهبود بخشیم. این درحالی است که طبق نظر کارشناسان تغذیه، استفاده از لبنیات و جذب کلسیم تا حد زیادی بر افزایش قد تاثیرگذار است. به گفته آنان لبنیات منابع غنی کلسیم، پروتیین و ویتامین D هستند که همگی نقش مهمی در رشد استخوان ها دارند. در دوران کودکی و نوجوانی، وقتی استخوان ها هنوز در حال رشد هستند، دریافت کافی این مواد مغذی می تواند به رشد قد کمک کند.

از این رو توزیع شیر رایگان در مدارس تبدیل به یکی از سیاست های حمایتی دولت چهاردهم شد، اما همچنان با فراز و فرودهای فراوان همراه است و رییس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور اشاره کرده است: چالشی که با سازمان برنامه وبودجه در مسیر اجرای برنامه شیر مدارس داریم، این است که بودجه کافی برای این موضوع در نظر گرفته نشده است. هنگامی که بودجه برنامه شیر مدارس به میزان کافی نباشد، نمی توانیم تمام جمعیت هدف را تحت پوشش قرار دهیم. از طرفی این برنامه تنها برای مناطق محروم در نظر گرفته شده است.