فرارو- دیدار احتمالی ترامپ و شی جین پینگ در کرهٔ جنوبی در حالی مطرح شده که تنش تجاری دو کشور به اوج رسیده است. فشارهای اقتصادی آمریکا نه تنها چین را تضعیف نکرده، بلکه موقعیت پکن را تقویت و مسیر خودکفایی فناورانه و استقلال اقتصادی را تسریع کرده است. چین با سیاستی هوشمندانه، زنجیره های تجارت جهانی را بازتعریف کرده و وابستگی به آمریکا را کاهش داده است. در نتیجه، جنگ تجاری کنونی بیش از آنکه برنده ای داشته باشد، نظم اقتصادی جهانی را شکننده تر کرده است.

به نقل از نشریه اکونومیست، دونالد ترامپ و شی جین پینگ قرار است هفتهٔ آینده در کرهٔ جنوبی دیدار کنند، هرچند هنوز مشخص نیست این دیدار واقعاً انجام می شود یا نه. فضای روابط واشنگتن و پکن در هفته های اخیر به طرز محسوسی متشنج شده است؛ آمریکا محدودیت های تازه ای بر صادرات فناوری به چین اعمال کرده و از افزایش احتمالی تعرفه ها سخن گفته است، در حالی که پکن در واکنش، تحریم هایی وضع کرده و صادرات عناصر خاکی کمیاب را محدود کرده است.

روابط میان واشنگتن و پکن به پایین ترین سطح در سال های اخیر رسیده است و در کاخ سفید این باور حاکم است که آمریکا در این جنگ اعصاب دست بالا را دارد. اسکات بسنت، وزیر خزانه داری آمریکا، با لحنی تند چین را ضعیف خوانده است، اما واقعیت چیز دیگری می گوید. پکن در این نبرد خاموش، با دقت و حسابگری توانسته است همانند واشنگتن و گاه مؤثرتر از آن، مقابله به مثل کند. چین اکنون نه تنها در برابر فشارهای تجاری ایستادگی کرده، بلکه گام به گام در حال آزمودن چارچوب های تازه ای از قوانین فرامرزی تجارت است؛ طرحی که می تواند توازن آیندهٔ اقتصاد جهانی را تغییر دهد و قواعد بازی را از نو بنویسد.

با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در دورهٔ دوم ریاست جمهوری اش، رویکرد او نسبت به چین بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفت. در حالی که سیاست نظامی اش به ویژه دربارهٔ تایوان همچنان در هاله ای از ابهام قرار داشت، در عرصهٔ اقتصاد هیچ تردیدی باقی نماند: فشار حداکثری بر پکن. هدف، کند کردن شتاب فناوری چین، مهار ماشین تولید این کشور و کسب امتیازهای تجاری و مالی بود.

تیم ترامپ حتی از توافقی بزرگ سخن می گفتند که بر اساس آن، چین با اصلاح نظام سرمایه داری دولتی خود موافقت کند و در ازای آن، واشنگتن بخشی از فشارها را کاهش دهد. اما شش ماه پس از اجرای این سیاست ها، نتیجه خلاف انتظار است؛ چین آرام تر نفس می کشد و آمریکا خسته تر از همیشه به نظر می رسد.

سه عامل کلیدی در این پیروزی آرام نقش داشته اند:

الف پکن در برابر فشارهای واشنگتن با خونسردی و دقت واکنش نشان داده است؛ رویکردی که نه تنها تنش ها را مهار کرده، بلکه گاه آمریکا را در تلهٔ تصمیم گیری گرفتار کرده است. این همان الگویی است که در نظریهٔ سیاسی از آن با عنوان غلبهٔ تصاعدی یاد می شود؛ وضعیتی که در آن، بازیگرِ هوشمند در هر مرحله از تشدید بحران، توانایی حفظ و حتی تقویت برتری خود را دارد. در واشنگتن، منتقدان ترامپ با طعنه از پدیده ای سخن می گویند که آن را تاکو می نامند ( مخفف عبارت ترامپ همیشه عقب نشینی می کند ) این اصطلاح، کنایه ای است به رفتاری که کاخ سفید بارها از خود نشان داده است: تهدیدهای بلندپروازانه ای که در نهایت، بی آنکه به عمل درآیند، در نیمه راه رها می شوند.

ب - قدرت ساختاری و ثبات مالی چین؛ چین با تکیه بر زیرساخت های صنعتی قدرتمند، زنجیره های تأمین داخلی و ذخایر ارزی عظیم، توانسته فشار تعرفه ها را جذب کند. هنگامی که ترامپ در آوریل تعرفه های موسوم به روز آزادی را وضع کرد، سقوط بازار وال استریت او را واداشت تا آنها را لغو کند.

ج - وقتی چین صادرات عناصر خاکی کمیاب ، مواد حیاتی برای صنایع پیشرفتهٔ آمریکا را محدود کرد، ترامپ در پاسخ تهدید به اعمال تعرفه های 100درصدی کرد، اما بار دیگر عقب نشست. این الگوی تکراری از تهدید و عقب نشینی، عملاً به اعتبار سیاست فشار حداکثری واشنگتن آسیب زده است. ادعاهای ترامپ دربارهٔ فلج سازی کامل اقتصاد چین دیگر اثر بازدارنده ای ندارد، زیرا چنین اقدامی به همان اندازه به اقتصاد آمریکا لطمه می زند. بازارها نیز گواهی روشن بر این واقعیت اند: در حالی که واشنگتن با نگرانی به واکنش سرمایه گذاران می نگرد، بورس چین از ابتدای سال تاکنون 34 درصد رشد کرده است.

در حالی که واشنگتن در گرداب تهدیدهای متوالی و سیاست های متناقض خود گرفتار شده است، پکن با آرامش، صبر و برنامه ریزی دقیق در حال بازتعریف قواعد اقتصاد جهانی است. این بار، میدان نبرد نه با تانک و موشک، بلکه با تعرفه و تراشه شکل گرفته است و چین در سکوت، در حال پیروزی است.

پکن اکنون به خوبی هنر مقابله به مثل هدفمند را آموخته است. در برابر هر اقدام واشنگتن، پاسخی دقیق، متناسب و حساب شده می دهد. هنگامی که دولت ترامپ مالیات های سنگین بر کشتی های باری چینی ورودی به بنادر آمریکا وضع کرد، چین نیز بی درنگ هزینه های بندری متقابل را بر کشتی های آمریکایی اعمال کرد. هم زمان، پکن با تهدید به آغاز تحقیقات ضدانحصار علیه غول های فناوری آمریکایی مانند دوپونت، گوگل، انویدیا و کوالکام، فشار اقتصادی و روانی بر واشنگتن را افزایش داد؛ پیامی روشن و بی پرده که نشان می دهد چین ابزارهای متنوع و مؤثری برای پاسخ گویی در اختیار دارد و از به کارگیری آن ها ابایی ندارد.

از دردناک ترین واکنش های پکن در برابر فشارهای واشنگتن، توقف خرید سویا از آمریکا بود؛ بازاری به ارزش 12 میلیارد دلار در سال گذشته که مهم ترین کالای صادراتی ایالات متحده به چین محسوب می شد. این تصمیم، مستقیماً به کشاورزان ایالت های میانی آمریکا همان پایگاه رأی دهندگان سنتی ترامپ ضربه زد و آنان را با بحران فروش و انباشت محصول روبه رو کرد؛ بحرانی که پیامدهای سیاسی سنگینی برای کاخ سفید به همراه داشت و شکاف درونی در اردوگاه جمهوری خواهان را عمیق تر ساخت.

با این حال، برخی از نقاط ضعف چین همچنان باقی است؛ به ویژه در حوزهٔ فناوری های پیشرفته مانند موتورهای هواپیما. اما شی جین پینگ عزم خود را جزم کرده است تا زنجیره های تأمین کشورش را از وابستگی به ورودی های خارجی رها سازد و در عوض، چین را به حلقه ای غیرقابل جایگزین در زنجیره های تأمین جهانی دیگر کشورها تبدیل کند.

در ظاهر، ترامپ هنوز می تواند با قطع دسترسی چین به نظام بانکی دلاری، حلقهٔ فشارها را تنگ تر کند؛ اما بیشتر کارشناسان تردید دارند او چنین ریسکی را بپذیرد، زیرا شوک مالی ناشی از آن بازارهای آمریکا را به شدت متلاطم خواهد کرد و پیامدهای سیاسی سنگینی به دنبال خواهد داشت. در میانهٔ این رفت و برگشت های تجاری، پکن با رویکردی آزمون و خطا اما هدفمند، در حال شکل دادن به مجموعه ای تازه از هنجارهای تجارت جهانی است. نتیجهٔ این مسیر اکنون در آمارها آشکار است: صادرات کلی چین در سال منتهی به سپتامبر بیش از 8 درصد افزایش یافته، در حالی که صادرات به آمریکا 27 درصد کاهش پیدا کرده است. به بیان دیگر، چین موفق شده نقشهٔ تجارت خود را بازتعریف کند؛ وابستگی اش به بازار آمریکا را کاهش دهد و در عوض، شبکه ای گسترده از شرکای تازه در آسیا، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین ایجاد کند

تهدید اخیر پکن به محدود کردن صادرات عناصر خاکی کمیاب، موجی از نگرانی واقعی در واشنگتن و بروکسل برانگیخته است. چین بر این بازار سلطه ای تقریباً مطلق دارد و هرگونه محدودیت از سوی آن می تواند زنجیره های تأمین صنایع پیشرفتهٔ غرب از فناوری های نوین تا صنایع دفاعی را فلج کند. در چشم انداز آینده، نشانه ها حکایت از آن دارند که پکن در حال بهره گیری از جایگاه خود به عنوان بزرگ ترین شریک تجاری بیش از 70 کشور جهان است تا به تدریج قواعد تجارت بین المللی را از غرب به شرق منتقل کند. در چنین چارچوبی، جنگ تجاری میان واشنگتن و پکن دیگر صرفاً نبردی بر سر تعرفه ها و صادرات نیست، بلکه تلاشی برای بازتعریف نظم اقتصادی جهانی است؛ نظمی که اگر روند کنونی ادامه یابد، بی تردید مهر ساخت چین بر پیشانی آن نقش خواهد بست.

شاید بزرگ ترین شگفتی در جنگ تجاری میان آمریکا و چین این باشد که به جای تضعیف حزب کمونیست و رهبری شی جین پینگ، این نبرد موقعیت آن ها را استوارتر کرده است. تهدیدها، تعرفه ها و تحریم های واشنگتن نه تنها پایه های نظام اقتصادی چین را نلرزاند، بلکه به عاملی برای تقویت انسجام سیاسی و برانگیختن نوعی ملی گرایی اقتصادی در پکن تبدیل شد.

در حالی که تحلیلگران غربی پی درپی از بحران های عمیق اقتصاد چین از رکود بازار مسکن و کاهش اعتماد مصرف کنندگان گرفته تا فرار سرمایه و مازاد ظرفیت صنعتی سخن می گویند، واقعیت در داخل چین چهره ای دیگر دارد. برای بخش بزرگی از افکار عمومی چین، رفتار تهاجمی و تحقیرآمیز واشنگتن نه نشانهٔ ضعف پکن، بلکه تأییدی بر درستی مسیر شی جین پینگ تلقی می شود. مسیر او، که بیش از یک دهه است بر محور خودکفایی فناورانه، جایگزینی واردات و آمادگی برای جهانی خصمانه طراحی شده، اکنون به ستون فکری جدید ملی گرایی اقتصادی چین تبدیل شده است

در همین هفته، کمیتهٔ مرکزی حزب کمونیست چین نشست سالانهٔ خود را برای تدوین برنامهٔ پنج سالهٔ تازه برگزار کرد؛ برنامه ای که انتظار می رود تمرکز آن بر شتاب بخشیدن به پروژه های تکنولوژیک - صنعتی و تقویت استقلال اقتصادی کشور باشد. این مسیر آشکارا نشان می دهد که جنگ تجاریِ آغازشده از سوی ترامپ، نه دیوار چین را شکاف داده، بلکه آن را استوارتر ساخته است.

با این حال، آینده خالی از خطر نیست. انحراف صادرات از بازار آمریکا ممکن است دیگر کشورها را نیز به افزایش تعرفه ها برای محافظت از صنایع داخلی شان وادارد. نظام تازهٔ مجوزدهی صادراتی چین نیز می تواند به کابوس بوروکراتیکی تبدیل شود که هم شرکای تجاری و هم شرکت های داخلی را فرسوده می کند. و در نهایت، همان گونه که تجربهٔ آمریکا نشان داده است، استفادهٔ مفرط از قدرت اقتصادی به عنوان سلاح، شکلی از خودزنی تدریجی به شمار می رود؛ زیرا هرچه این ابزار بیشتر به کار گرفته شود، انگیزهٔ دیگران برای نوآوری، تنوع بخشی و رهایی از وابستگی نیز بیشتر می شود.

اگر دیدار ترامپ و شی جین پینگ در کرهٔ جنوبی واقعاً برگزار شود، به احتمال زیاد چیزی بیش از یک نمایش آشتی موقت نخواهد بود. شاید واشنگتن در ازای تعویق محدودیت های صادرات عناصر خاکی کمیاب از سوی پکن، تعرفه های تازهٔ خود را موقتاً متوقف کند. شاید هم چند قرارداد نمادین از خرید دوبارهٔ سویا تا پیشرفت در واگذاری مالکیت پلتفرم تیک تاک به شرکت های آمریکایی به عنوان ژست حسن نیت امضا شوند.

اما نباید فریب این صحنه سازی ها را خورد. آنچه در حال شکل گیری است، نه صلح، بلکه مرحله ای تازه از رقابت راهبردی میان دو ابرقدرت اقتصادی است؛ رقابتی که در آن تجارت و فناوری، به ابزارهای فشار ژئوپلیتیکی تبدیل شده اند. حتی اگر در ظاهر، چین برندهٔ جنگ تجاری ترامپ به نظر برسد، نتیجهٔ نهایی برای نظم جهانی تلخ و ناامیدکننده است: دو قدرتی که زمانی ستون های تجارت آزاد جهانی بودند، اکنون خود در حال ویران کردن همان بنیانی اند که بر آن ایستاده بودند. در این جنگ بی برنده، پکن شاید مقتدرتر شود، اما واشنگتن خسته تر و جهان، فقیرتر و قطبی تر از همیشه خواهد بود.