سید مصطفی صابری در خراسان نوشت: بعد از آن که تلویزیون با کارشناسان تکراری و موضوعات پاستوریزه نتوانست در میان انواع چالش های کشور محتوای مناسب را برای مخاطب تهیه کند این بار هم پلتفرم ها دست به کار شدند.

برنامه اینترنتی رُک یکی از همین تجربه هاست؛ مجید واشقانی بازیگری که با حضور در رئالیتی شوها دیده شد پشت میزی می نشیند که قرار است میز گفت وگو باشد، اما اغلب به صحنه نمایش جدل و ژست بدل می شود.

سوی دیگر طی چند برنامه اخیر چهره های دانشگاهی هستند که تلاش می کنند در دنیای معنا سیر کنند اما به طور معمول از جایی به بعد در دل روند برنامه وارد جدل می شوند. درباره مطهرنیا اما حتی کمی ژست ها زیاد به نظر می رسید. اما پرسش این جاست: در این روزگاری که پر از سوال و دغدغه هستیم آیا چنین برنامه هایی ما را به فهم نزدیک تر می کند یا از آن دورتر؟

پرمخاطب شدن گفت وگوهایی چون رُک یا مجموعه برنامه اینترنتی علی ضیاء فقط محصول کنجکاوی مردم برای شنیدن چند چهره تازه نیست؛ بلکه نشانه شکافی عمیق است میان مردم و رسانه رسمی. تلویزیون در سال هایی که بحران های مختلف یکی یکی گریبان جامعه را گرفت، همچنان در دنیای خودش سیر می کند؛ برنامه هایی پر از واژه های تکراری، فضای بی چالش، کارشناسان محتاط و موضوعاتی که حتی وقتی درباره مسئله ای جدی حرف می زدند، بوی تکرار از آن بیرون می زد.

مخاطب خسته از این یکنواختی وعدم شفافیت، کم کم سراغ بسترهایی رفت که حس گفت وگوی واقعی می دادند. در چنین فضایی، یوتیوب و پلتفرم های داخلی به میدان تازه ای برای بیان آزاد بدل شدند؛ جایی که هر میکروفونی می تواند احساس رهایی و جسارت ایجاد کند. مردم می خواستند آدم هایی را ببینند که جرئت گفتن دارند، حتی اگر عمق نداشته باشند.

این نیاز به شنیدن صداهای متنوع، باعث شد چهره هایی چون واشقانی یا ضیاء به سرعت جای خود را باز کنند، چون در قاب آن ها اثری از کلیشه ها و واژه های رسمی نبود. اما این کوچ جمعی هنوز نشانه بلوغ رسانه ای نیست؛ رسانه جایگزین وقتی نهادِ اعتماد را بازسازی نمی کند و جای خالی ساختار و مسئولیت پذیری را با هیجان پُر می سازد، هنوز نتوانسته به نیاز واقعی جامعه پاسخ دهد.

در ظاهر، گفت وگوهای اینترنتی گامی به سوی احیای فرهنگ گفت وگو در جامعه اند؛ اما در عمل، بسیاری از آن ها به چیزی میان مناظره و اجرای نمایشی تبدیل شده اند. در این برنامه ها، به ویژه در یوتیوب که عددِ بازدید، شاخصِ موفقیت و کسب درآمد است، جذابیت و هیجان جای عمق و دقت را گرفته اند. هدف، بیشتر نگه داشتن مخاطب است تا روشن کردن یک مسئله. قسمت تازه رُک نمونه آشکار این روند است؛ هرجا دکتر مطهرنیا با ادبیاتی دانشگاهی سخن گفت، مجید واشقانی برای حفظ ریتم برنامه به تقابل می پرداخت.

واشقانی در جایگاه مجری و تحلیلگر گیر کرده است. او نه بی طرفی لازم برای مناظره را دارد و نه آن تخصص تحلیلی را که بتواند بحث را هدایت کند. نبودِ چارچوب نظری، فقدان موضوع روشن و تلاش برای مدیریت گفت وگو از موضع احساسی، سبب می شود که گفت وگوها به تدریج از مسیر اندیشه به جدل شخصی بلغزند.

این برنامه ها مدعی اند مفاهیم دانشگاهی را برای مردم قابل فهم می کنند، اما در این ترجمه افراطی، اندیشه قربانی می شود. وقتی از نظریه تا شوخی فقط یک جمله فاصله است، گفتمان به سطحی ترین شکلش تنزل می کند. در این ساختار، نه مخاطب چیزی می آموزد و نه مجری نقش هدایتگر دارد؛ تنها چیزی که باقی می ماند بازدید بالا و بحث های بی انت ها در شبکه های اجتماعی است هیاهویی که علم و تفکر در آن گم می شود.

در بسیاری از گفت وگوهای اینترنتی تازه، مسئله دیگر حقیقت نیست، بلکه ارائه تصویری شیک از متفکر بودن با کمک لباس، مدل مو و ریش، اکسسوری و واژگان انگلیسی است؛ مهمان در چنین برنامه هایی باید طوری حرف بزند که صحبتش وایرال شود. از همین جا، منطق تولید معنا جای خود را به منطق نمایش و اقتصاد می دهد.

در این دنیای تازه چهره هایی چون مطهرنیا تبدیل به اندیشمند سلبریتی شده اند؛ کسی که باید هم نگاه محتوایی داشته باشد و هم نوعی جذابیت نمایشی و شاید ادایی. این دوگانه، فرد را وادار می کند که میان علم و دیده شدن تعادل بسازد، اما اغلب کفه دیده شدن سنگین تر است. ژست ها و کلمات پرطمطراق در نهایت چیزی نیستند جز ابزار بقا در میدان رقابتی ای که مخاطب در آن با فشردن دکمه اسکیپ حکم داور را دارد و هرآن چه مخاطب فراگیر برایش جذاب باشد، می شود محور برنامه.

در همین برنامه واشقانی به خوبی اشاره کرد مهمان برنامه هرچه باشد او در مقام مخالف برمی آید، چرا؟ چون جذابیت تقابل، مخاطب را حفظ می کند نه عمق حقیقت.