صنعت لوازم خانگی ایران از دهه 1340 شمسی با ورود سرمایه گذاران خارجی و ایجاد نخستین خطوط مونتاژ محصولات خانگی شکل گرفت. این صنعت در دهه های بعد، به ویژه پس از انقلاب اسلامی و دوران بازسازی اقتصادی، مسیر بومی سازی را در پیش گرفت، اما همچنان با معضلات و مشکلات متعددی مواجه است.

به گزارش تجارت نیوز، با وجود رشد ظرفیت تولید و توسعه فناوری های داخلی در سال های اخیر، این بخش همواره تحت تأثیر عواملی چون تحریم های بین المللی، نوسانات ارزی، سیاست های دستوری و ضعف در نظام تأمین انرژی قرار داشته است. به همین دلیل، روند توسعه صنعت لوازم خانگی در ایران هرچند از نظر حجم تولید چشمگیر بوده، اما از منظر پایداری اقتصادی و رقابت پذیری، همچنان با چالش های ساختاری روبه روست.

بر اساس اعلام اتحادیه تولیدکنندگان لوازم خانگی، ارزش بازار این صنعت بیش از شش میلیارد دلار برآورد می شود، اما سالانه به حدود 1.2 میلیارد دلار ارز نیاز دارد؛ ارزی که تخصیص دیرهنگام یا ناکافی آن موجب توقف ترخیص مواد اولیه در گمرک و کندی چرخه تولید شده است. کمبود نقدینگی و ناتوانی در تأمین ارز موردنیاز، از جمله گلوگاه های اصلی تولید محسوب می شود. نبود تأمین مالی مناسب نیز بسیاری از واحدهای تولیدی را به خرید مواد اولیه از بازار آزاد واداشته، که این مسئله هزینه تمام شده کالا را افزایش داده و رقابت پذیری را کاهش داده است. همچنین محدودیت های ارزی، فرآیند ثبت سفارش برای واردات ماشین آلات جدید را مختل کرده و مانع نوسازی خطوط تولید شده است.

تورم در مواد اولیه صنایع لوازم خانگی بین 300 تا 700 درصد برآورد می شود؛ رقمی بسیار بالاتر از نرخ تورم رسمی که بین 40 تا 50 درصد اعلام شده است. اعضای اتحادیه این جهش قیمتی را حاصل افزایش نرخ ارز، انحصار در عرضه مواد اولیه و وابستگی به بازار آزاد می دانند. مهرداد محمدی، عضو هیئت مدیره انجمن صنایع لوازم خانگی ایران، در نشست اخیر انجمن گفت: فشار سنگین سیاست های ارزی و اقتصادی دولت، صنعت را به مرز زیان رسانده است. به گفته او، تأخیرهای طولانی در تخصیص ارز که گاه تا 160 روز به طول می انجامد، موجب توقف مواد اولیه در گمرک و ایجاد بحران نقدینگی در کارخانه ها شده است.

محمدی همچنین از سوءمدیریت در حوزه انرژی به عنوان عامل مهم افزایش هزینه تولید یاد کرد و افزود که برخی شرکت ها تا پنج درصد از فروش سالانه خود را صرف تأمین برق و سوخت از بازار آزاد می کنند، هزینه ای که در نهایت بر دوش مصرف کننده می افتد. آثار تحریم ها نیز هزینه جابه جایی پول برای واردات مواد اولیه را تا 30 درصد افزایش داده و این صنعت را به سمت استفاده از روش های غیررسمی برای تأمین قطعات سوق داده است.

نسرین اوجاقی، دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران، اعلام کرد در سال 1404 تولید لوازم خانگی 38 درصد کاهش و فروش حدود 40 درصد افت داشته است. اوجاقی گفت حدود 30 درصد بازار در اختیار کالای قاچاق قرار دارد و قانون حمایت از مرزنشینان و ته لنجی از عوامل اصلی اخلال در بازار به شمار می رود. وی از مشکلات تأمین انرژی، نوسانات ارزی و تخصیص دیرهنگام ارز به عنوان موانع اصلی تولید یاد کرد و افزود در تابستان، قطعی برق یک روزدرمیان هزینه های تولید را به شدت افزایش داد و بسیاری از واحدها برای جلوگیری از تعدیل نیرو، ناچار به تغییر ساختار هزینه ای شدند.

صنعت لوازم خانگی ایران امروز در وضعیت شکننده ای قرار دارد. رکود بازار و کاهش قدرت خرید مصرف کننده، فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان وارد می کند و در غیاب حمایت واقعی دولتی، ظرفیت های داخلی برای حفظ کیفیت و توسعه محصول محدود شده است. سیاست های نیم بند حمایتی و عدم تخصیص منابع کافی، تولیدکننده را به سمت مدیریت کوتاه مدت و صرفاً حفظ خطوط تولید هدایت می کند و امکان سرمایه گذاری در بهبود کیفیت یا نوآوری فنی را از بین می برد.

پیامد این وضعیت، کاهش اعتماد مصرف کننده به کالای ایرانی است. در شرایطی که کیفیت محصولات داخلی به دلیل محدودیت سرمایه و فشارهای اقتصادی کاهش یافته، ترجیح مصرف کننده به سمت کالاهای خارجی افزایش یافته و سهم بازار داخلی تضعیف شده است. در این چرخه معیوب، عدم حمایت عملی از تولید موجب افت استاندارد محصولات و کاهش اعتماد عمومی شده و بازار داخلی را به سمت وابستگی بیشتر به واردات سوق داده است.

در صورت عدم اصلاح سیاست ها و نبود حمایت جدی، صنعت لوازم خانگی ایران نه تنها از نظر حجم تولید بلکه از حیث کیفیت و رقابت پذیری زمین گیر خواهد شد. افزایش هزینه های تولید قیمت کالاها را بالا می برد، اما با توجه به تمایل مصرف کننده به کالاهای خارجی، تقاضا کاهش یافته و ناترازی میان قیمت و خرید موجب رکود بیشتر بازار و تعطیلی تدریجی خطوط تولید داخلی می شود.