در روزهای اخیر، جمله ای کوتاه در برنامه ای فوتبالی، موجی از بحث و واکنش را در رسانه ها و شبکه های اجتماعی ایجاد کرد. فیروز کریمی، چهره شناخته شده فوتبال، طی بخشی از صحبت هایش بدون نام بردن از المیرا شریفی مقدم، مجری برنامه های تلویزیونی که در یک برنامه صبحگاهی نسبت به سرمربی تیم پرسپولیس انتقاداتی را مطرح کرده و گفته سرمربیگری پرسپولیس جای وحید هاشمیان نیست، گفت: گوینده ای صحبتی کرده بود که ایجاد تکدّر می کند، به نظر من ایشان بیشتر به فکر آشپزی باشند خیلی مهم تر است، چون همسرش به من می گفت مدتهاست غذای گرم نخورده ام .

به گزارش ایسنا، این جمله ها بلافاصله بازتاب هایی گسترده داشت و برخی از کاربران و مخاطبان رسانه ها آن را نقد کردند. واکنش ها نه تنها پیرامون خود جمله، بلکه درباره نگرشی که پشت آن قرار داشت شکل گرفت؛ نگرشی که زنان را در چارچوب سنتی نقش های خانگی تعریف می کند و از حضور و اظهارنظر آنان در عرصه های عمومی جلوگیری می کند.

گرچه کریمی شاید بعدا بتواند اظهارات خود را با یک شوخی کردم ساده توجیه کند که تا حدی اعترض ها به او کمتر شود، اما اهمیت این ماجرا در بازتاب ساختار ذهنی جامعه است. این نوع جملات به نوعی انعکاس دهنده نگاه مردسالارانه ای است که هنوز در سطوح مختلف از رسانه ها تا محافل خانوادگی و اجتماعی وجود دارد. در این نگاه، حضور زنان در جایگاه هایی که بتوانند اظهارنظر تخصصی کنند همچنان با محدودیت هایی مواجه است و هر اظهارنظر جدی آنان، ممکن است با طنز یا نقدی تحقیرآمیز مواجه شود.

از سوی دیگر واکنش گسترده کاربران در شبکه های اجتماعی نشان دهنده افزایش حساسیت عمومی نسبت به چنین گفتارهایی است. نسلی که از حضور زنان در عرصه های مختلف حمایت می کند و از دیدن محدودیت های زنان ناراضی است، واکنش خود را به بی پرواتر نشان می دهد.

در این میان، داوود عابدی، همسر المیرا شریفی مقدم که او هم مجری است به موضوع واکنش نشان داد. عابدی یک روز پس از اظهارات کریمی درباره همسرش، ویدیویی از خود منتشر کرد و ضمن توضیح درباره هدفمندی حرفه ای همسرش، به این نکته اشاره کرد که زنان نباید صرفاً در چارچوب خانه و نقش های سنتی دیده شوند. این اظهارنظر، یادآوری می کند که جامعه امروز نیازمند بازنگری در نگاه خود به زنان است؛ زنانی که خارج از نقش همسر یا مادر، مشغول فعالیت های جدی در عرصه های اجتماعی و حرفه ای هستند. چنین واکنش هایی نشان می دهد بخش قابل توجهی از جامعه دیگر حاضر نیست نادیده گرفتن زنان را، حتی وقتی با پوششی از شوخی بیان می شود، بی پاسخ بگذارد. اما آیا اینها کافی است؟

البته در این بین خود وحید هاشمیان، سرمربی پرسپولیس در واکنشی حرفه ای و دور از نگاه جنسیت زده به این موضوع به این پرداخت که صداوسیما میکروفون را به یک آدم غیرمتخصص در زمینه فوتبال می دهد و با انتقاد از اینکه این کار فقط برای جذب طرفدار و فالور است گفت مشکل از خود صداوسیما هم شروع می شود.

رسانه این وسط کجا ایستاده است؟

رسانه ها نقش مهمی در شکل گیری و اصلاح نگرش های عمومی دارند، با این وجود در همان برنامه فوتبالی که کریمی به شریفی مقدم توصیه کرد برود و آشپزی کند، مجری که وظیفه کنترل برنامه و تصحیح اظهارات نادرست مهمان را دارد، با هیجان می خندد و حتی از این کنایه جنسیت زده خوشحال می شود. این واکنش، مسئله را از سطح یک شوخی فردی فراتر می برد و به ضعف ساختاری در درک مسئولیت رسانه ای اشاره می کند. وقتی رفتار جنسیت زده در قاب زنده تلویزیون با خنده تأیید می شود، در واقع به مخاطب پیام نادرستی منتقل می شود؛ اینکه تحقیر یا کوچک نمایی زنان، امری عادی و حتی خنده دار است. رسانه، که باید مرجع آگاهی و اصلاح فرهنگی باشد، در چنین لحظاتی خود به تقویت همان کلیشه هایی کمک می کند که جامعه زنان سال هاست در تلاش برای رهایی از آنهاست.

وقتی یک مجری زن اظهارنظر می کند، باید بر پایه محتوای گفته های او و میزان تخصصش واکنش نشان داد، نه جنسیت یا باورهای سنتی و اختلاف های گروهی بین قرمز و آبی. عدم پایبندی به این نکته حتی در قالب شوخی می تواند پیامدهای فرهنگی قابل توجهی داشته باشد. شوخی های مبتنی بر نگاه مردسالاری نه تنها شأن حرفه ای زنان را زیر سؤال می برد، بلکه به بازتولید همان نگاهی کمک می کند که زنان را در حاشیه نگاه می دارد.

تیغ دولبه شبکه های اجتماعی؛ از فرصت اصلاح تا گسترش باور غلط

فضای شبکه های اجتماعی نیز در این شرایط مانند یک تیغ دولبه است؛ هر کلیک و هر بازنشر باعث بیشتر دیده شدن محتوایی می شود که ترویج دهنده یک نگاه نادرست است، اما از سوی دیگر، انتشار همان ویدیو همراه با تحلیل و نقد می تواند به فرهنگ سازی و اطلاع رسانی کمک کند. اگر کاربران بدون موضع گیری، صرفاً برای شوخی یا سرگرمی محتوایی را بازنشر کنند، ناخواسته به چرخه عادی سازی رفتارهای زن ستیزانه دامن می زنند. اما اگر همین فضا برای گفت وگو، نقد و آموزش به کار گرفته شود، می تواند به ارتقای سواد رسانه ای و فهم برخورد درست با جایگاه حرفه ای زنان کمک کند.

ماجرای اخیر نه صرفاً درباره یک جمله در یک برنامه تلویزیونی، بلکه درباره ساختار فکری جامعه و نقش رسانه ها در بازنمایی جایگاه زنان است. این که چگونه جامعه، رسانه و کاربران شبکه های اجتماعی با چنین پدیده هایی برخورد می کنند، به نوعی میزان بلوغ فرهنگی و رسانه ای جامعه را نشان می دهد. حضور زنان در عرصه عمومی و حرفه ای، تنها با پشتیبانی رسانه ها و فرهنگ عمومی تثبیت می شود، نه با محدودیت های جنسیتی یا شوخی های بی ملاحظه رسانه ای.

به این ترتیب، توصیه به غذا درست کردن به جای اظهارنظر تخصصی به یک مجری زن فراتر از یک اتفاق تلویزیونی ساده نشان می دهد هنوز چه راه دور و درازی تا تغییر برخی افکار کلیشه ای باقی مانده و نگاه های مردسالارانه هنوز در برخی لایه های فرهنگی و رسانه ای ما وجود دارد که باید فکری به حال آن کرد.