حامد خانجانی در هم میهن نوشت: مسئله حجاب در ایران را نمی توان تنها در قالب یک کشمکش سیاسی یا حقوقی در نظر گرفت. این مسئله در عمق خود، تقابل دو نگرش متعارض درباره اخلاق، فضیلت و سازوکار جامعه انسانی است. ازیک سو، نگاهی قرار دارد که فضیلت را امری درونی و نشأت گرفته از خرد و تربیت فردی می داند و ازسوی دیگر، دیدگاهی که فضیلت را در تبعیت از هنجارهای بیرونی و اِعمال اجبار جست وجو می کند.

این نوشتار با تکیه بر این تمایز استدلال می کند که سیاست حجاب، نه تنها در خدمت حجب به عنوان یک صفت اخلاقی نیست، بلکه با تبدیل آن به یک فعل تحمیلی، خود بزرگ ترین مانع در مسیر شکوفایی اخلاقی و انسجام اجتماعی شده است. در مسئله حجاب، حکومت هم خود را مسئول پوشش و ظاهر زنان و هم مراقبت از ایمان دینداران می داند.

از دیدگاه فلسفی و اخلاقی، حجب یک حالت نفسانی و یک صفت باطنی است. این مفهوم، ریشه در خرد و تربیت فرد دارد و از طریق خودآگاهی، پرورش درونی و خویشتنداری حاصل می شود. این خصلت، نمود بیرونی خود را در رفتارهای متنوعی می یابد که می تواند شامل لباس و نوع پوشش نیز باشد، اما هرگز به آن محدود نمی شود. درمقابل، حجاب یک فعل بیرونی و یک فرم تحمیل شده است. این فعل، زمانی که با الزام قانون و مجازات همراه شود، از حوزه اخلاق خارج و به عرصه اجبار، اطاعت و تهدید وارد می شود.

این پرسش مطرح است که آنچه ایمان را می بَرد و اساس روابط و خانواده را سُست می کند، چیست؟ و نوع پوشش افراد جامعه چه نسبتی با آن دارد؟ پاسخ از منظر فلسفه اخلاق این است: آنچه موجب خدشه به ایمان مردم و اساس خانواده است، سستی در مبانی فکری و تربیتی افراد است. آنچه حکومت با اصرار بر حجاب، نگران آن است، با پوشش کامل زنان تامین نمی شود. مسئله در پایداری شخصیت فرد و حفظ بیان خانواده، کنترل هیجانات است. جامعه ای که در آن مهارت های مدیریت خشم، غم، شهوت و ترس آموزش داده نمی شود، چگونه می تواند روابطی پایدار بسازد؟ مسئله، قدرتِ انتخاب و تسلط بر روش های تصمیم گیری است.

خانواده ای که در آن برخورداری از عقلانیت فرض گرفته نمی شود، احترام به شخصیت و استقلال افراد نهادینه نشده و میان اعضای آن گفت وگویی عمیق و عقلانی در جریان نیست، چگونه در برابر بحران ها مقاومت می کند؟ اجبار، نقطه مقابل پرورش قدرت انتخاب است.

مسئله در مراقبت از شخصیت افراد و خانواده، خودباوری و انسجام روانی است. انسانی که از درون دچار تردید و بی پناهی است، نمی تواند پیوندی عمیق با همسر، خانواده و جامعه خود برقرار کند. این خودباوری یک محصول تربیتی است که فرد را قادر می کند تا خود را به عنوان فاعلی اخلاقی بشناسد.

ساختاری که برای چهار دهه، اهم دغدغه اش ظواهر دینی بوده و سرمایه فرهنگی و سیاسی خود را روی نمادهای بیرونی متمرکز کرده و از پرداختن به موضوعات فکری و فرهنگی غافل مانده، درحقیقت با دست خود به تضعیف بنیان های اخلاقی جامعه اقدام کرده است. نکته دیگر این است که به نظر نمی رسد عمده مخالفان با حجاب، خواهان برهنگی و بی بندوباری باشند. بلکه مسئله آزادی انتخاب است. مسئله اجبار است، نه لزوماً پوشش کامل. به نظر می رسد بسیاری از معترضان، مخالفتی با اصل حجاب ندارند.

چه بسا اگر فضای آزاد و عاری از اجبار وجود داشته باشد، بسیاری از زنان انتخاب شان همان پوشش کامل است. موضوع دیگر، تاثیر مسائل اقتصادی بر تضعیف شخصیت و ایمان افراد و برهم زدن روابط خانوادگی است. فقر، بی عدالتی و نبود چشم انداز معیشتی، بستری را فراهم می آورد که در آن کرامت انسانی خدشه دار می شود و انسان را در حالت اضطرار قرار می دهد. موضوعی که صدها برابر از بی حجابی، ویرانگرتر است و در این چنددهه اخیر شاهد بوده ایم که شرایط اقتصادی و معیشتی مردم چه شرایطی داشته است.

سیاست حجاب، حجب را که یک صفت و خصلت درونی است، به یک فعل بیرونی و تحمیلی تقلیل داده و در این مسیر، هم امکان پرورش فضیلت های اخلاقی را نابود کرده، هم با ایجاد ریاکاری گسترده، بنیادهای اعتماد اجتماعی را سست نموده است.

راه حل واقعی برای تقویت شخصیت افراد، خانواده و جامعه، نه در اجبار، که در تمرکز بر امور فکری و فرهنگی است؛ در پرورش مهارت های هیجانی و تصمیم گیری، در احترام به قدرت انتخاب، خودمختاری و استقلال افراد، و در عدالت اقتصادی که بستر لازم برای شکوفایی اخلاقی را فراهم می آورد. تا زمانی که حکومت به جای درون انسان ها، مشغول پوسته بیرونی آنان است، نه تنها حجب را گسترش نداده، که خود به مانعی در راه آن تبدیل شده است.