فرارو جورجیو کافیرو تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل موسسه خاورمیانه

به نقل از روزنامه نیوعرب، در صحنه ای پرزرق وبرق و کاملاً درخور سبک همیشگی اش، دونالد جی. ترامپ ، رییس جمهور ایالات متحده، در روز بازگشت آخرین گروگان های اسراییلی از غزه، در پارلمان اسراییل (کنست) سخنرانی کرد و از فرصت استفاده نمود تا خواستار عفو بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل شود. دونالد ترامپ در این سخنرانی، نتانیاهو را رهبر قهرمان دوران جنگ خواند و در حالی که از کارزار دو ساله و ویرانگر اسراییل در غزه سخن می گفت، اتهامات فساد مالی علیه او را با لحنی شوخ طبعانه نادیده گرفت. این اظهارات در واقع حمایت صریح و علنی از نتانیاهو در آستانهٔ انتخابات آیندهٔ اسراییل بود؛ انتخاباتی که انتظار می رود در کمتر از یک سال برگزار شود.

بنیامین نتانیاهو که باسابقه ترین نخست وزیر تاریخ اسراییل به شمار می آید، سال ها توانسته است از طوفان های سیاسی و بحران های متعدد جان سالم به در ببرد. با این حال، در سال های اخیر، محبوبیت او به طور محسوسی کاهش یافته است. اکنون و با بازگشت آخرین گروگان های زندهٔ اسراییلی، او این لحظه را فرصتی برای بازسازی تصویر و اعتبار سیاسی خود می بیند. نتانیاهو که همچنان با شکاف های سیاسی داخلی، پروندهٔ فساد در آستانهٔ محاکمه و پیامدهای امنیتی حملهٔ 7 اکتبر دست به گریبان است، اکنون تلاش می کند چهرهٔ خود را به عنوان رهبر دوران جنگی که نتیجه آورده است بازتعریف کند.

توافق آتش بسی که با میانجی گری دونالد ترامپ حاصل شده، هرچند از سوی حامیانش به عنوان دستاوردی بزرگ در عرصهٔ دیپلماسی معرفی می شود، اما در واقع توافقی شکننده و ناپایدار است؛ توافقی که بر پایه ای سست و نامطمئن بنا شده و در هر لحظه در معرض فروپاشی قرار دارد. مسیر پیشِ رو نیز مملو از چالش های حل نشده و خطرهای بالقوه است که تحقق کامل آن را با تردید روبه رو می سازد.

در رأس این چالش ها، مسئلهٔ خلع سلاح حماس قرار دارد؛ پرسشی بنیادین که هنوز پاسخی روشن ندارد: آیا چنین اقدامی اساساً ممکن است؟ و اگر بله، چگونه می توان آن را به گونه ای عملی و پایدار اجرا کرد؟ این موضوع نه تنها از نظر سیاسی بسیار حساس و انفجاری است، بلکه از نظر اجرایی نیز با ابهام های عمیق و پیچیده روبه روست. به همان اندازه، آیندهٔ حکمرانی در غزهٔ پس از جنگ نیز در هاله ای از ابهام قرار دارد: چه نهادی، با چه مشروعیتی و تحت چه مأموریتی قرار است ادارهٔ این نوار ویران شده را برعهده گیرد؟ نبود پاسخ به این پرسش ها، انسجام توافق را متزلزل می کند و ریسک بازگشت به چرخهٔ خشونت را افزایش می دهد.

از سوی دیگر، ترتیب زمانی خروج تدریجی نیروهای اسراییلی از غزه لایه ای دیگر از پیچیدگی به فرآیند افزوده است. هرگونه اختلاف، تأخیر یا سوءتفاهم در زمان بندی اجرا می تواند به سرعت این مسیر ظریف را از تعادل خارج کند و توافق را به نقطهٔ شکست بکشاند. در نتیجه، موفقیت مرحلهٔ نخست این آتش بس به هیچ وجه تضمین کنندهٔ پیشرفت در مراحل بعدی نیست.

در میانهٔ تحولات اخیر، جایگاه سیاسی بنیامین نتانیاهو در وضعیتی نسبتاً امن اما شکننده قرار دارد؛ موقعیتی که هم نشانه ای از بقاست و هم نشانه ای از آسیب پذیری می باشد. به گفتهٔ باربارا اسلاوین، پژوهشگر ارشد در اندیشکدهٔ استیمسون، مرحلهٔ نخست توافق آتش بس در اسراییل بازخورد مثبتی داشته است. پرسش این است که اگر آتش بس ادامه یابد، این حمایت تا چه زمانی دوام خواهد داشت.

گوردون گری، سفیر پیشین ایالات متحده در تونس، نیز در گفت وگو با نیوعرب می گوید آزادی آخرین گروگان های اسراییلی از غزه می تواند برای نتانیاهو افزایش موقت محبوبیت به همراه داشته باشد. به باور او: اکنون نتانیاهو شاید فضای بیشتری برای مانور سیاسی پیدا کرده باشد، و هیچ چهره ای در سیاست اسراییل به اندازهٔ او در بهره برداری از چنین موقعیت هایی مهارت ندارد. با این حال، بیشتر اسراییلی ها اعتبار آزادی گروگان ها را نه به او، بلکه به ترامپ می دهند.

اما از نگاه مارکو کارنلوس، سفیر پیشین ایتالیا در عراق، همین تحول می تواند آغاز بازخواست سیاسی از نخست وزیر اسراییل باشد. او می گوید: با آزادی آخرین گروگان ها، بخش بزرگی از طبقهٔ سیاسی اسراییل آماده است تا حساب های خود را با نتانیاهو تسویه کند. افکار عمومی اسراییل نیز به نظر نمی رسد او را عامل اصلی این آزادی بداند. کارنلوس تاکید می کند که اجماعی فزاینده در اسراییل شکل گرفته مبنی بر اینکه اگر نتانیاهو زودتر و منطقی تر عمل می کرد، شمار بیشتری از گروگان ها زنده بازمی گشتند؛ نکته ای که می تواند خشم عمومی علیه او را تا سال ها زنده نگه دارد.

در همین حال، شکاف های اجتماعی و سیاسی عمیق که پیش از جنگ غزه جامعهٔ اسراییل را دوپاره کرده بود، همچنان بی پاسخ مانده است. با وجود مهارت دیرینهٔ نتانیاهو در بقا و بازیابی قدرت؛ بسیاری از اسراییلی ها هنوز او را مسئول مستقیم حملهٔ حماس در 7 اکتبر 2023 می دانند؛ حادثه ای که در دوران نخست وزیری اش رخ داد و ضربه ای سنگین به اعتماد عمومی وارد کرد. به گفتهٔ گری، با باز شدن فضای سیاسی و فراهم شدن امکان بررسی دقیق تر شکست های امنیتی آن روز، انتظار می رود موج تازه ای از نظارت، انتقاد و فشار عمومی بر نتانیاهو شکل گیرد.

در حالی که مخالفت های شدید از سوی جناح راست افراطی ادامه داشت، کابینهٔ اسراییل سرانجام توافق آزادی تمامی گروگان های باقیمانده در غزه در برابر آزادی زندانیان فلسطینی را تصویب کرد؛ تصمیمی که به سختی و در فضایی از تنش سیاسی و کشمکش درونی به تصویب رسید. شخصیت هایی کلیدی چون ایتامار بن گویر، وزیر امنیت داخلی و بتسلییل اسموتریچ، وزیر دارایی همراه با اکثریت اعضای احزاب راست گرای افراطی به شدت این توافق را محکوم کردند. بن گویر از مخالفان سرسخت هرگونه آتش بس یا تبادل گروگان ها بوده و بارها از موقعیت سیاسی خود برای مانع تراشی در روند مذاکرات استفاده کرده است. او آشکارا به نقش خود در خنثی کردن تلاش های پیشین برای توافق های مشابه افتخار کرده و مخالفتش را موضوعی اصولی و ایدئولوژیک دانسته است.

این سرسختی، بازتابی از شکاف ساختاری در درون ائتلاف حاکم نتانیاهو است؛ جایی که نیروهای راست افراطی با هرگونه توافقی که نشانه ای از امتیازدهی یا مصالحه داشته باشد، مخالفت قاطع نشان می دهند. به گفتهٔ گوردون گری، سفیر پیشین ایالات متحده در تونس در گفت وگو با نیوعرب تاکید کرد: در آستانهٔ انتخابات اسراییل که باید تا پایان اکتبر 2026 برگزار شود، شاهد مانورهای سیاسی شدیدی خواهیم بود. [بن گویر و اسموتریچ] رهبری احزابی را در دست دارند که در مجموع 13 کرسی از 120 کرسی کنست را در اختیار دارند و این یعنی آن ها در هر لحظه می توانند دولت نتانیاهو را سرنگون کنند.

به گفتهٔ گوردون گری، سفیر پیشین ایالات متحده در تونس، مسئلهٔ اصلی اکنون این است که آیا احزاب راست افراطی بر این باورند که در انتخابات آینده عملکرد بهتری خواهند داشت، یا ترجیح می دهند با تهدید به خروج از ائتلاف نفوذ سیاسی بیشتری بر نتانیاهو اعمال نمایند. در همین زمینه، جان فِفر، تحلیلگر ارشد اندیشکدهٔ مؤسسهٔ مطالعات سیاستی گفت وگو با نیوعرب توضیح داد: جناح های راست افراطی تاکنون نفوذ قابل توجهی بر دامنهٔ مانور سیاسی نتانیاهو در دولت فعلی داشته اند، اما به نظر می رسد این نفوذ اکنون در حال کاهش است. وی در ادامه تاکید کرد: احزاب مخالف که از توافق آتش بس حمایت کرده اند، احتمالاً خواهند توانست از فضای پساجنگ برای کسب امتیاز سیاسی استفاده کنند. با این حال، نتانیاهو بارها نشان داده که در سازش سازی و تشکیل ائتلاف های موقت برای حفظ قدرت مهارت شگفت انگیزی دارد.

حتی اگر بنیامین نتانیاهو در انتخابات آینده شکست بخورد و چهره هایی چون ایتامار بن گویر و بتسلییل اسموتریچ از کابینه کنار گذاشته شوند، بسیاری از تحلیلگران معتقدند که چشم انداز کلی سیاست اسراییل تغییر بنیادینی نخواهد کرد. به گفتهٔ جان فِفر، شاید سیاست های شهرک سازی در کرانهٔ باختری اندکی محدود شود و شاید رویکرد اسراییل نسبت به غزه در دوران پس از جنگ کمتر تنبیهی باشد. اما اپوزیسیونی که هویت خود را در مخالفت با نتانیاهو و سیاست های جنگ طلبانهٔ او تعریف کرده، هنوز هیچ رویکرد متفاوت و معناداری نسبت به فلسطین یا منطقه ارائه نکرده است. فِفر تأکید کرد که نتانیاهو، با وجود نفرت گستردهٔ بسیاری از اسراییلی ها از او، توانسته جهت گیری کلی سیاست اسراییل را به سمت راست افراطی سوق دهد.

به گفتهٔ مارکو کارنلوس، سفیر پیشین ایتالیا در عراق، ارزیابی دقیق افکار عمومی اسراییل در شرایط فعلی دشوار است. او توضیح داد: مردم، نتانیاهو را برای وضعیت گروگان ها مقصر می دانند، اما در عین حال تا حد زیادی با ویرانگری های دو سال اخیر او در غزه موافق اند. بخش بزرگی از اپوزیسیون نیز با کشتار بی ضابطه ای که دولت نتانیاهو در غزه انجام داد، همراهی کرده است. کارنلوس نتیجه گرفت: در چنین وضعیت غیرعادی و پیچیده ای، ارائهٔ پیش بینی های دقیق بسیار دشوار است.

چه نتانیاهو در قدرت باقی بماند و چه کنار گذاشته شود، میراث سیاسی او بسیار فراتر از جایگاه شخصی اش است. در دو سال گذشته، او نه تنها فرماندهٔ اصلی جنگ ویرانگر و نسل کشانه در غزه بوده، بلکه مرکز ثقل سیاست اسراییل را به طور بنیادین به راست افراطی منتقل کرده است. حتی سرسخت ترین مخالفان سیاسی او امروز تا حد زیادی همان گفتمان امنیت محور، ملی گرایانه و ضد فلسطینی نتانیاهو را بازتولید می کنند و عملاً از سیاست های سخت گیرانه و نظامی در غزه حمایت کرده اند. به این ترتیب، میراث واقعی نتانیاهو نه در بقای سیاسی اش، بلکه در تغییر ایدئولوژیکی ای نهفته است که در ساختار سیاست اسراییل برجا گذاشته است.