تقریباً 8 نفر از هر 10 فردی که در فقر چندبعدی زندگی می کنند، یعنی 887 میلیون نفر از مجموع 1/1 میلیارد نفر در سراسر جهان، به طور مستقیم در معرض خطرات اقلیمی مانند گرمای شدید، سیل، خشکسالی یا آلودگی هوا قرار دارند.

به گزارش هم میهن، این خلاصه ای از گزارش جدیدی است که با عنوان مشکلات همپوشان: فقر و خطرات اقلیمی در سال 2025 از سوی برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP و برنامه ابتکار فقر و توسعه انسانی در دانشگاه آکسفورد (OPHI) منتشر شده است.

این گزارش که پیش از برگزاری اجلاس اقلیمی COP30 در برزیل منتشر شده، شواهد تازه ای ارائه می دهد که نشان می دهد بحران اقلیمی در حال بازتغییر چهره فقر جهانی است.

برای نخستین بار، داده های مربوط به خطرات اقلیمی با داده های فقر چندبعدی ترکیب شده اند و نتیجه آن، ترسیم جهانی است که در آن فقر تنها یک مسئله اجتماعی-اقتصادی نیست، بلکه به طور عمیق با فشارهای سیاره ای و بی ثباتی های زیست محیطی درهم تنیده است. قرار گرفتن در معرض خطرات اقلیمی به احتمال زیاد مشکلات روزمره افراد فقیر را تشدید کرده و محرومیت های آنان را عمیق تر می کند.

این گزارش نشان می دهد، در میان افرادی که در فقر چندبعدی شدید قرار دارند، در حوزه های سلامت، آموزش و استانداردهای زندگی، حدود 651 میلیون نفر با دو یا چند خطر اقلیمی مواجه اند، درحالی که 309 میلیون نفر هم زمان با سه یا چهار نوع خطر اقلیمی دست وپنجه نرم می کنند.

این گزارش درحالی منتشر شده که کمتر از یک ماه پیش، در گزارش مشترکی که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سازمان جهانی هواشناسی (WMO) منتشر شده، آمده است که میلیاردها کارگر در سراسر جهان به محافظت بهتری در برابر گرمای شدید در محیط های کاری نیاز دارند، چراکه تغییرات اقلیمی موجب افزایش دفعات و شدت گرماهای طاقت فرسا شده است.

این گزارش می گوید میلیاردها نفر هم اکنون در محل کار در معرض گرمای خطرناک قرار دارند و همین امر خطر ابتلا به بیماری های مرتبط با گرما مانند گرمازدگی، کم آبی بدن و بیماری های کلیوی را افزایش می دهد.

براساس یافته ها، بیش از 2/4 میلیارد کارگر در معرض گرمای بیش از حد قرار دارند؛ یعنی 71 درصد از کل نیروی کار جهان. نویسندگان گزارش تأکید کردند که این یافته ها باید به عنوان زنگ خطری برای اقدام فوری در نظر گرفته شود.

در این میان، ایران به دلیل اقلیم خشک و نیمه خشک خود، جزو کشورهایی است که بیشترین اثرات تغییرات اقلیمی و امواج گرما و سرما را تجربه خواهد کرد. مطالعه ای که سال پیش از سوی چند پژوهشگر ایران صورت گرفته و در مجله nature منتشرشده، نشان می دهد که امواج گرما اثر قابل توجهی بر مرگ ومیر کلی در ایران داشته اند، افراد مسن و مردان نسبت به جوان ترها و زنان، آسیب پذیرتر بودند و طراحی برنامه های پیشگیری و پاسخ سریع به امواج گرما و سرما ضروری است. این پژوهش نشان می دهد، امواج گرما و سرما می تواند باعث کم آبی، خستگی گرمایی، گرمازدگی و نارسایی کلیه شود و افراد مسن، کودکان و بیماران مزمن بیشترین آسیب را می بینند.

همچنین تغییرات اقلیمی باعث افزایش شدت و فراوانی امواج گرما در ایران و منطقه خواهد شد. پیش بینی می شود با هر یک درجه افزایش دما، تعداد روزهای موج گرما بین 4 تا 34 روز در هر فصل افزایش یابد. بعضی مناطق گرمسیری ممکن است تا 120 روز اضافه در فصل تجربه کنند. امواج سرما با وجود کاهش انتظار برای بعضی مناطق، همچنان می توانند باعث هیپوترمی، سرمازدگی و مشکلات قلبی-تنفسی شوند و در برخی موارد اثرات طولانی مدت بر سلامت دارند.

باتوجه به اثرات گسترده امواج گرما و سرما، سازمان جهانی بهداشت و پژوهشگران ایرانی توصیه می کنند که برنامه های پیشگیری و واکنش سریع، سیستم هشداردهی، دسترسی به آب سالم و مکان های خنک و حمایت از گروه های آسیب پذیر به طور فوری اجرا شود.

گزارش جدید برنامه توسعه سازمان ملل متحد ((UNDP که نهاد اصلی سازمان ملل برای مبارزه با بی عدالتی ناشی از فقر، نابرابری و تغییرات اقلیمی است و مرکز پژوهشی ابتکار فقر و توسعه انسانی در دانشگاه آکسفورد (OPHI) که بر اندازه گیری چندبعدی فقر و رفاه تمرکز دارد تا به سیاست گذاری های مؤثرتر در سراسر جهان کمک کند، برای اولین بار داده های مربوط به خطرات اقلیمی و فقر چندبعدی را هم پوشانی داده تا میزان مواجهه افراد فقیر با شوک های محیطی را ارزیابی کند. گزارش نشان می دهد که اکثر افراد فقیر، حداقل در معرض یک خطر اقلیمی قرار دارند و بسیاری هم زمان با چند خطر روبه رو هستند.

پیش بینی می شود تا پایان این قرن، کشورهایی که بیشترین افزایش دما را تجربه می کنند، همان کشورهایی باشند که هم اکنون با سطوح بالاتر فقر چندبعدی مواجه اند.

این گزارش طبق به روزرسانی امسال پایگاه داده MPI (یک سامانه آماری جهانی که اطلاعات مربوط به فقر را جمع آوری و تحلیل می کند) که شامل داده های جدید از 13 کشور است، اطلاعات 109 کشور را همراه با برآوردهای زیرملی برای 1359 منطقه در 101 کشور ارائه می دهد.

نتایج نشان می دهد که 1/1 میلیارد نفر از 6/3 میلیارد نفر جمعیت جهان در فقر چندبعدی شدید زندگی می کنند که بیش از نیمی از آن ها کودک اند. محرومیت های رایج شامل؛ کمبود سوخت پاک برای پخت وپز، مسکن، بهداشت، تغذیه و برق است.

تداخل خطرات اقلیمی و فقر به احتمال زیاد در آینده، شدت خواهد گرفت. یافته های کلیدی این مطالعه نشان می دهد 1/1میلیارد نفر در فقر چندبعدی و 740 میلیون نفر فقیر در کشورهای با درآمد متوسط زندگی می کنند. 887 میلیون نفر فقیر هم در معرض حداقل یک خطر اقلیمی اند. به شکل نگران کننده ای، 309 میلیون نفر فقیر در مناطق دارای سه یا چهار خطر اقلیمی همپوشان زندگی می کنند و هم زمان از فقر چندبعدی شدید رنج می برند.

این افراد با بار سه گانه یا چهارگانه مواجه اند و معمولاً دارایی اندک و دسترسی محدودی به نظام های حمایت اجتماعی دارند که همین امر آثار منفی شوک های اقلیمی را تشدید می کند. به صورت جداگانه، شایع ترین خطرات اقلیمی که بر فقرا تأثیر می گذارد، گرمای شدید (608 میلیون نفر) و آلودگی هوا (577 میلیون نفر) است. مناطق مستعد سیل، خانه ی 465 میلیون فقیر است و 207 میلیون نفر هم در نواحی درگیر خشکسالی زندگی می کنند.

هاولیانگ شو ، سرپرست موقت برنامه توسعه سازمان ملل متحد به خبرگزاری این سازمان گفته، پژوهش جدید ما نشان می دهد که برای مقابله با فقر جهانی و ایجاد جهانی باثبات تر برای همه، باید با خطرات اقلیمی که جان نزدیک به 900 میلیون نفر فقیر را تهدید می کند، روبه رو شویم: وقتی رهبران جهان، ماه آینده در برزیل برای کنفرانس اقلیمی COP30 گرد هم می آیند، تعهدات اقلیمی کشورها باید به احیای پیشرفت توسعه ای کمک کند که در حال رکود است و ممکن است فقیرترین مردم جهان را پشت سر بگذارد.

یافته های این گزارش تأکید می کند که فقرا در سراسر جهان اغلب با چندین چالش زیست محیطی هم زمان روبه رو هستند، نه فقط با یک تهدید منفرد.

سابینا آلکایر ، مدیر برنامه ابتکار فقر و توسعه انسانی در دانشگاه آکسفورد و یکی از نویسندگان گزارش می گوید: این گزارش نشان می دهد بحران اقلیمی و فقر در کجا به طور چشمگیری تلاقی پیدا کرده اند. درک اینکه سیاره در کدام نقاط، تحت بیشترین فشار است و مردم در کجا با بارهای مضاعف ناشی از تغییرات اقلیمی روبه رو هستند، برای تدوین راهبردهای توسعه ای که انسان را در مرکز اقدامات اقلیمی قرار دهد، حیاتی است.

بار ناشی از قرار گرفتن در معرض خطرات اقلیمی به طور نابرابر میان مناطق و گروه های درآمدی توزیع شده است.

این گزارش می گوید جنوب آسیا و آفریقای زیرصحرایی به عنوان کانون های جهانی این سختی های مرکب شناسایی شده اند؛ این دو منطقه به ترتیب میزبان 380 میلیون و 344 میلیون فقیر در معرض خطرات اقلیمی اند. در جنوب آسیا، تقریباً تمام فقرا در معرض شوک های اقلیمی قرار دارند: 99/1 درصد از فقرا (380 میلیون نفر) با دست کم یک خطر اقلیمی مواجه اند و 91/6 درصد (351 میلیون نفر) با دو یا چند خطر هم زمان روبه رو هستند؛ درصدی بسیار بالاتر از هر منطقه دیگر در جهان. با وجود پیشرفت های چشمگیر در کاهش فقر، جنوب آسیا باید اقدام های اقلیمی خود را شتاب بخشد.

در میان گروه های درآمدی، کشورهای با درآمد متوسط رو به پایین بیشترین بار قرار گرفتن فقرا در معرض خطرات اقلیمی را متحمل می شوند؛ هم از نظر تعداد مطلق و هم نسبت جمعیتی. حدود 548 میلیون فقیر در این کشورها در معرض دست کم یک خطر اقلیمی قرار دارند که 61/8 درصد از کل فقیران در معرض خطر جهانی را تشکیل می دهد. ازاین میان بیش از 470 میلیون نفر هم زمان با دو یا چند خطر اقلیمی مواجه اند.

پدرو کونسیسائو ، مدیر دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد می گوید: بارهایی که شناسایی شده اند محدود به زمان حال نیستند و انتظار می رود در آینده شدت یابند. تحلیل داده های پیش بینی دما نشان می دهد کشورهایی که درحال حاضر سطح بالاتری از فقر چندبعدی دارند، تا پایان این قرن بیشترین افزایش دما را تجربه خواهند کرد.

این دو سازمان در پایان گزارش شان نوشته اند که این یافته ها نیاز فوری به اقدام جهانی برای مقابله با بار نابرابر خطرات اقلیمی بر دوش افراد فقیر را برجسته می کند: مقابله با این خطرات هم پوشان نیازمند گذار از شناخت به اقدام است؛ با تأکید بر راهبردهای کاهش فقر مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی، تقویت ظرفیت های محلی برای سازگاری، گسترش سازوکارهای مالی بین المللی و همکاری های بازتوزیعی.

علاوه بر گزارش سازمان ملل و دانشگاه آکسفورد، چهارشنبه هفته پیش پژوهشی در نشریه Nature منتشر شد که نشان می داد، 55 موج گرمایی در طول 25 سال گذشته بدون تغییرات اقلیمی ناشی از انسان هرگز رخ نمی دادند. در این پژوهش آمده، انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از 180 تولیدکننده ی بزرگ سیمان، نفت و گاز به طور چشمگیری در بروز تمام موج های گرمای بررسی شده نقش داشته است.

این مطالعه، 213 موج گرما را بین سال های 2000 تا 2023 مورد بررسی قرار داده است و می گوید، آلاینده های بررسی شده شامل شرکت های دولتی و خصوصی، همچنین چند کشور دارای داده های ملی تولید سوخت فسیلی بوده اند. به طورکلی این تولیدکنندگان مسئول 57 درصد از کل دی اکسید کربنی اند که از سال 1850 تا 2023 وارد جو زمین شده است.

سونیا سنیویراتنه ، استاد اقلیم شناسی در دانشگاه ETH زوریخ و از نویسندگان این پژوهش گفته، این مطالعه نشان می دهد که تعداد چندان زیادی از بازیگران نیستند که مسئول بخش بسیار بزرگی از کل انتشارها هستند.

این مطالعه ی تازه Nature از آن جهت منحصربه فرد است که بررسی می کند، تولیدکنندگان سیمان و سوخت های فسیلی تا چه اندازه در بروز موج های گرما نقش داشته اند. دانشمندان می گویند، یافته های این مطالعه می تواند در پرونده های حقوقی علیه شرکت های سوخت فسیلی مورد استفاده قرار گیرد. در سراسر جهان، ده ها شکایت از سوی فعالان اقلیمی، دولت های ایالتی آمریکا و دیگر گروه ها علیه این شرکت ها مطرح شده است تا آن ها را در قبال نقش شان در تغییرات اقلیمی پاسخگو کنند.

بحران گرمای شدید به ویژه در شرایطی بحرانی تر می شود که موج های گرمای مکرر در سراسر جهان به یک واقعیت جدید بدل شده اند. در تابستان امسال، دمایی استثنایی در سراسر اروپا ثبت شد؛ کشورهایی مانند فرانسه، پرتغال، یونان و اسپانیا به طور مکرر شاهد دماهای بالای 40 درجه سانتیگراد بودند. افزایش بی سابقه دما باعث وقوع آتش سوزی های گسترده در جنوب اروپا شد و اسپانیا و پرتغال، یکی از شدیدترین فصل های آتش سوزی ثبت شده در تاریخ خود را تجربه کردند.

در گزارش مشترکی که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سازمان جهانی هواشناسی (WMO) کمتر از یک ماه پیش منتشر شده، آمده است که میلیاردها کارگر در سراسر جهان به محافظت بهتری در برابر گرمای شدید در محیط های کاری نیاز دارند، چراکه تغییرات اقلیمی موجب افزایش دفعات و شدت گرماهای طاقت فرسا شده است.

در گزارش آمده است که اقدامات پیشگیرانه در سطح جامعه، کسب وکارها، مؤسسات و مدارس ضروری است. همچنین کارفرمایان مسئول اند که شرایط کاری ایمن و عاری از خطر را برای کارکنان خود تضمین کنند.

یوهان استاندِر از سازمان جهانی هواشناسی به خبرگزاری AP گفته که باید با واقعیت آینده گرمای شدید روبه رو شویم: این مسئله برای بسیاری از مردم به یک واقعیت تبدیل شده است. موضوع این است؛ یا سازگار شویم یا نابود. براساس برآوردهای سازمان بین المللی کار (ILO)، گرمای شدید سالانه موجب بیش از 22 میلیون آسیب شغلی و حدود 19 هزار مرگ ومیر می شود.

رودیگر کِرِخ ، مدیر بخش محیط زیست، تغییرات اقلیمی و مهاجرت در سازمان جهانی بهداشت، به خبرگزاری این سازمان گفته که شدت گرما فقط به معنای روزهای بیشتر گرمی نیست، بلکه به معنای دمای بالاتر هم هست: اغلب گرما صرفاً به عنوان یک ناراحتی تلقی می شود، چیزی که باید با آن کنار آمد. اما واقعیت این است که این یک بحران سلامت است.

اغلب کسانی که چرخ جامعه را به حرکت درمی آورند، بهای سنگین تری می پردازند. فشار گرمایی در محیط کار به ویژه جوامع آسیب پذیری را تحت تأثیر قرار می دهد که دسترسی محدودی به سرمایش، خدمات درمانی و سیاست های حمایتی کار دارند.

مطالعه تازه دیگری که در مجله Environmental Health منتشر شده، نشان می دهد که با گرم تر شدن هوا، آسیب های شغلی ناشی از گرما به طور چشمگیری افزایش می یابد؛ حدود 28 هزار مورد آسیب در هر سال. دانشمندان مدت هاست درباره ی خطرات گرمای شدید ناشی از تغییرات اقلیمی برای سلامت انسان هشدار داده اند.

تحقیقات پیشین نشان داده اند که گرمای مفرط می تواند باعث خستگی، کاهش هماهنگی حرکتی و افت تمرکز شود. پژوهشگران دانشگاه های هاروارد و جورج واشنگتن نوشته اند که ترکیب این اثرات جسمی و شناخت، ی احتمال بروز آسیب های شغلی را افزایش می دهد.

در آگوست سال گذشته در دوران دولت بایدن، سازمانOSHA (سازمان ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده آمریکا) پیش نویس یک مقرره ی جدید درباره ی گرمای محیط کار را پیشنهاد داد. این قانون پیشنهادی از کارفرمایان می خواهد خطرات گرمایی را در محیط های کاری داخل و خارج ساختمان شناسایی و کنترل کنند و الزامات مشخص تری برای حفاظت از کارگران در برابر گرما ایجاد شود.

براساس یافته ها، خطر آسیبِ ناشی از گرما، هم در مشاغل فضای باز مانند مدیریت پسماند، کشاورزی و ساخت وساز و هم در محیط های بسته مانند تولید صنعتی و انبارداری بالاست. باراک الاحمد ، دانشمند ارشد در دانشکده بهداشت عمومی هاروارد، به یورونیوز گفته این مشکل با پیشرفت تغییرات اقلیمی تنها بدتر خواهد شد: می توان تصمیم گرفت، آن را نادیده گرفت و به روال معمول ادامه داد؛ اما این نه تنها به کارگران آسیب دیده ضربه می زند، بلکه بر بهره وری و سود کارفرمایان نیز تأثیر منفی خواهد گذاشت.

با افزایش روزافزون دما و وقوع موج های گرمای شدید در سراسر جهان، میلیون ها کارگر در محیط های کاری داخلی و خارجی در معرض خطرات جدی سلامت قرار گرفته اند. گرمای شدید می تواند باعث خستگی، کاهش تمرکز، ضعف در هماهنگی حرکتی و افزایش احتمال حوادث شغلی شود و در موارد شدید به گرمازدگی، کم آبی و حتی مرگ منجر شود.

مطالعات نشان می دهند که کارگران در کشورهای با قوانین ضعیف یا بدون استانداردهای گرمای محیط کار، بیشترین آسیب ها و حوادث شغلی را تجربه می کنند. این وضعیت هشداردهنده، ضرورت اقدامات فوری کارفرمایان و دولت ها برای حفاظت از سلامت کارگران را دوچندان می کند.

چندماه پیش بود که دیده بان حقوق بشر اعلام کرد، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، میلیون ها کارگر مهاجر را بدون محافظت کافی در برابر گرمای مرگبار تابستانی رها کرده اند. این سازمان هشدار داد که دولت های منطقه همچنان شواهد علمی درباره ناکارآمدی ممنوعیت های زمان محور کار در نیمروز را نادیده می گیرند.

مایکل پیج ، معاون مدیر بخش خاورمیانه دیده بان حقوق بشر گفت: هر تابستان نشان می دهد که بحران اقلیمی، فاجعه سلامت و ایمنی شغلی را برای میلیون ها کارگر مهاجر در کشورهای خلیج فارس تشدید می کند. چون این کشورها در اجرای قوانین مبتنی بر شواهد علمی تعلل می کنند، کارگران به طور غیرضروری در حال مرگ هستند، دچار نارسایی کلیه می شوند یا از بیماری های مزمن رنج می برند.

از ژوییه 2024 تا می 2025، این سازمان با 19 کارگر مهاجر در عربستان سعودی، امارات، قطر و کویت مصاحبه کرده است. این سازمان نوشته، یک مطالعه در عربستان نشان داده که بیشترین شدت گرما بین ساعت 9 صبح تا 12 ظهر است؛ یعنی زمانی که هنوز اجازه ی کار وجود دارد. حتی کارگرانی که در شرکت های متعهد به قانون کار می کردند، همچنان در معرض دمای خطرناک بودند. پژوهشی مشابه در کویت هم افزایش قابل توجه خطر آسیب های شغلی در دمای بسیار بالا را تأیید کرده است.

در ماه می 2025، دوبی دو روز پیاپی رکورد دمای خود را شکست و به 51/6 درجه سانتیگراد رسید؛ بالاتر از رکورد 50/2 درجه در سال 2009. گزارش های مشابهی از کویت هم منتشر شده است. این گرماها حالا زودتر از گذشته، حتی در ماه مه رخ می دهند، درحالی که ممنوعیت کار در امارات و کویت از 15 ژوئن اجرا می شود.

دما در عربستان و عمان هم به شدت افزایش یافته است. یک کارگر ساختمانی در عربستان می گوید: در تابستان ساعت چهار صبح کار را شروع می کردیم. تا 8 صبح هوا خیلی گرم می شد و از 10 صبح به بعد دیگر غیرقابل تحمل بود. اگر وسط کار استراحت می کردیم، از حقوق مان کم می کردند.

یک برق کار در کویت هم می گوید: بارها دچار سرگیجه، تهوع و تاری دید شده ام. پرندگان از آسمان می افتند و آدم ها بی هوش می شوند.

دو سال پیش چندبار در باند فرودگاه غش کردم. کارشناسان می گویند که ممنوعیت های زمانی، حداقل اقدام ممکن است و دولت ها باید به جای آن از شاخصWBGT استفاده کنند؛ معیاری علمی که دمای هوا و رطوبت را برای سنجش فشار گرمایی محیط کار ترکیب می کند. تنها قطر در سال 2021 این شاخص را به کار گرفت، آن هم با حد آستانه 32/1 درجه سانتیگراد، که کارشناسان آن را بیش از حد بالا می دانند.

این سازمان از دولت های خلیج خواسته است تا از شاخصWBGT برای زمان بندی کار و استراحت استفاده، دسترسی به آب و سایه را تضمین، محل های استراحت مناسب فراهم و سیاست های گرمایی را به صورت مبتنی بر شواهد بازنگری کنند. این نهاد همچنین گفته که محافظت بهتر از کارگران نه تنها اخلاقی، بلکه از نظر اقتصادی هم به صرفه است؛ زیرا موجب افزایش بهره وری، سلامت و ایمنی آن ها می شود.