اجازه ندهیم افراد از قطار انقلاب پیاده شوند. این جمله علی شمخانی، دبیر اسبق شورای عالی امنیت ملی در گفت وگویی متعلق به سال 1392 است. بیان این جمله در حال و هوای آن روزها و در پاسخ به جمله ای که فضایی که وحید یامین پور، مجری برنامه درباره اعتراضات بعد از انتخابات سال 1388 در مصاحبه با شمخانی ایجاد کرده، اهمیت زیادی داشت. فضا، فضای نفرت پراکنی بود که صدای واحد بخش زیادی از اصولگرایان بر مجازات تام و تمام چهره های رخدادهای انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 بود. در این فضا شمخانی مقابل مجری ایستاد و گفت که در مورد مرزبندی با دشمنان هم خاطرنشان کرد: متاسفانه دیواره حساسیت ما فروریخته است. البته این دیوار یک طرفه فرونریخته و افرادی این دیوار را کلنگ زده اند.

به گزارش اعتماد، ما دستگاه تولید کلام مختصرمان خیلی قوی است و مرتب برای انگ زنی واژه جدید تولید می کنیم. بیشتر از اینکه به فکر این باشیم که وقتی شمخانی خطا کرد آن را له کنیم، باید به او کمک کنیم و دستش را بگیریم و به او اجازه شروع مجدد بدهیم. نباید اجازه بدهیم افراد از قطار انقلاب پیاده شوند. مگر ما چند نفریم؟ شما الان یک نفر را پیدا کنید که در تقسیم بندی هایی که انجام شده، مثل فتنه گر، انحرافی، ساکت فتنه، بی بصیرت و... نباشد! ما در منطقه و جهان در اقلیت هستیم و دیگر خودمان نباید بیاییم به یک دیگر انگ بزنیم. ما همه سوار یک کشتی هستیم. دشمنان ما ضد ریش هستند، چه ریش اصلاح طلب چه ریش اصولگرا! دشمنان ما ضد امام خمینی هستند، با هر قرائتی! و ضد ولایت فقیه و ولی فقیه هستند. پایداری ما در دفاع از این اصول است.

در همین گفت وگو است که یامین پور از شمخانی می پرسد: آیا واژه فتنه را قبول دارید؟ و شمخانی نیز در پاسخ وی ضمن اجتناب از به کار بردن واژه فتنه 1388 گفت: قبول کردن یا نکردن واژه فتنه، چیزی را تغییر نمی دهد. می خواهید من را روبه روی چه کسی قرار بدهید؟ بسیجی باید حقگو، حق خواه و حق شنو باشد. دشمنان ما دشمن ریش ما هستند، چه ریش اصلاح طلب و چه ریش اصولگرا!

12 سال بعد از آن روزها حالا انتشار ویدیوی کوتاهی از عروسی دختر علی شمخانی با بازتاب گسترده ای رو به رو شده است. تاریخ عروسی متعلق به بیش از یک سال و نیم پیش است و مشخص نیست بعد از گذشت بیش از یک سال از آن زمان حالا این ویدیو با چه هدفی منتشر شده است.

در میان موج بازتاب های منفی و انتقاد از علی شمخانی برخی چهره های سیاسی از این رویه انتقاد کرده اند.

مشاور قالیباف در توییتی به ماجرای انتشار فیلم عروسی دختر علی شمخانی واکنش نشان داد و آن را ترور زرد مقامات خواند. محمدی نوشته است: ترور زرد مقام های نظام به ویژه آنها که تکیه گاه کشور در مبارزه با اسراییلند، بخش مهمی از جنگ فعلی است و اگر دقیق باشیم، راه میانبری برای شناخت شبکه های پیرامونی رژیم.

شیخ حسین اسدی واعظ، در واکنش به انتشار فیلم عروسی دختر شمخانی در هتل اسپیناس در توییتی نوشت: ولی شمخانی تمام مدت سرش پایین بود... عروسی تجملاتی نبود... عروسی مختلط نبود.

دختر شهید شادمانی در واکنش به انتشار فیلم عروسی دختر شمخانی نوشت که حریم ناموس امری مقدس است و از همه - فارغ از دین یا گرایش سیاسی - خواست از ساحت نوامیس دیگران حفاظت کنند. او در این پیام خطاب به جامعه افزود که به بهانه تقابل افکار سیاسی، پروژه ای را که موساد رقم زده در داخل ادامه ندهیم.

در بخشی از این پیام آمده است: سناریوی دشمن مشخصه: یکی رو موساد اول ترور شخصیت می کنه بعد فیزیکی، دیگری رو بعد شهادت یا حتی وقتی که در ترور فیزیکی ناکام میمونه ترور شخصیت... جدا از هر حاشیه و حرفی، به هر حال سال ها برای دفاع از ناموس این خاک جنگیدند... دین، اخلاق و وجدان و معرفت حکم می کنه که امروز ما هم مدافع حریم ناموس او باشیم! باور کنید پول پروژه برای تخریب ناموس عاقبت خوبی ندارد.

مصطفی نجفی، تحلیلگر سیاسی اصولگرا و از چهره های نزدیک به محسن رضایی و قالیباف در توییتی نوشت: انتشار فیلم خصوصی مرتبط با عروسی دختر آقای شمخانی، هم در سطح سیاسی و هم اجتماعی می تواند به نفع او تمام شود. علی شمخانی به دلایل مختلفی ازجمله پروژه های راهبردی مهمی که او عهده دارش بوده، به این راحتی ها حذف یا تضعیف نمی شود! حملات علیه شمخانی را باید در یک پازل بزرگ تر تحلیل کرد!

درباره شمخانی چه می دانیم؟

علی شمخانی متولد سال 1332 است. نامش پیش از انقلاب در زمره چهره هایی است که علیه حکومت پهلوی مبارزه مسلحانه می کرده است. وی فعالیت سیاسی مخفی علیه حکومت پهلوی را از دهه 1350 آغاز کرد که منجر به دستگیری وی توسط ساواک و زندانی شدن او شد. در زندان با افرادی چون محسن رضایی و غلامعلی رشید آشنا شد که این روابط به شکل گیری گروه منصورون انجامید.

شمخانی علاوه بر طی دوره دانشکده فرماندهی و ستاد (دافوس) و نیز دانشگاه عالی دفاع ملی (استراتژیک نظامی) دارای دانشنامه مهندسی از دانشگاه جندی شاپور و مدرک کارشناسی ارشد مدیریت از همین دانشگاه است. شمخانی دانش آموخته کارشناسی مهندسی کشاورزی و کارشناسی ارشد مدیریت از دانشگاه جندی شاپور و دکترای استراتژی نظامی از دانشگاه عالی دفاع ملی است و دوره دافوس را نیز در دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا گذرانده است.

در طول جنگ ایران و عراق از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران بود و از 1358 تا 1360 فرماندهی سپاه خوزستان را برعهده داشت، در فاصله سال های 1360 تا 1368 جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران بود و با حفظ سِمت، از 1365 تا 1368 فرماندهی نیروی زمینی سپاه و از 1367 تا 1368 نیز معاونت اطلاعات و عملیات ستاد فرماندهی کل قوا را برعهده داشت.

در دولت چهارم برای مدت یک سال، از 1367 تا 1368 وزیر سپاه پاسداران بود، سپس به طور کامل به ارتش منتقل شد و در فاصله سال های 1368 تا 1376 فرماندهی نیروی دریایی ارتش و از سال 1369 با حفظ سمت، فرماندهی نیروی دریایی سپاه را نیز برعهده داشت.

شمخانی یک سال پس از پایان جنگ ایران و عراق (سال 1368) با حکم رهبری، ضمن انتقال کامل از سپاه پاسداران به ارتش، فرماندهی نیروی دریایی ارتش را عهده دار شد. وی چند ماه پس از تصدی فرماندهی نیروی دریایی ارتش، در اجرای راهبرد جدید دریایی ایران، فرماندهی مشترک نیروی دریایی ارتش و سپاه و قرارگاه دریایی خاتم الانبیا را عهده دار شد و در مدت فرماندهی 8 ساله، در قرارگاه دریایی خاتم الانبیا، تشکیلات رزمی نیروهای دریایی ارتش و سپاه را با ایجاد تحول اساسی در سلاح ها، تاکتیک ها و عملیات مشترک دو نیرو، تجدید سازمان کرد. وی این سمت را تا زمان تصدی وزارت دفاع در دولت سیدمحمد خاتمی برعهده داشت.

شمخانی در دولت هفتم و هشتم، در فاصله سال های 1376 تا 1384 به عنوان وزیر دفاع فعالیت می کرد. وی یکی از 12 نظامی ارشد با درجه سرلشکری در نیروهای مسلح ایران بود. او نخستین ایرانی است که به دلیل نقش برجسته ای که در طراحی و اجرای سیاست تنش زدایی و توسعه روابط با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برعهده داشت، در اردیبهشت 1379، بالاترین نشان دولتی (نشان ملک عبدالعزیز) را از پادشاه وقت عربستان سعودی دریافت کرد.

در تاریخ 19 شهریور 1392 حسن روحانی، در حکمی علی شمخانی را به سِمت دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد تا جایگزین سعید جلیلی شود. وی در شرایطی مسوول دبیرخانه این شورا شد که مذاکرات هسته ای بین ایران و گروه 1+5 به وزارت امور خارجه و محمدجواد ظریف سپرده شده بود.

پس از انتصاب شمخانی به دبیری شورای عالی امنیت ملی، محمدتقی کروبی، فرزند مهدی کروبی در صفحه فیس بوک خود از ارجاع پرونده میرحسین موسوی و مهدی کروبی به شورای عالی امنیت ملی خبر داد. وی در صفحه فیس بوک خود نوشته بود: شنیده شد که رهبر انقلاب موافقت خود را با ارجاع پرونده موسوی و کروبی به شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده اند تا این شورا با دبیر جدید به موضوع آنها ورود ماهوی داشته باشد. انتخاب آقای شمخانی به عنوان فردی لایق و توانمند که در دوران جنگ سابقه ارزشمندی داشته و همواره در کنار مردم و کشور بوده هم جای تقدیر و تشکر دارد و هم امیدی برای رفع حصر موسوی و کروبی است.

بعد از دوران دبیری شورای عالی امنیت ملی، در یک خرداد 1402 شمخانی با رهبری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مشاور سیاسی رهبری شد. او در جریان حملات 1404 اسراییل به ایران، در منزل خودش هدف حمله قرار گرفت و در یک مصاحبه تلویزیونی گفت که خود را از زیر آوار نجات داده است. در 16 مرداد 1404 نیز رهبری شمخانی را به عنوان نماینده خود در شورای دفاع منصوب کردند.

چرا شمخانی مهره مهمی در کشور است؟

شمخانی از معدود چهر های نظامی -سیاستمدار جمهوری اسلامی است که در 40 سال گذشته هیچگاه به حاشیه نرفته است. او که زمانی در جریان جنگ ایران و عراق نفر دوم سپاه بود، عملا چشم و گوش اکبر هاشمی رفسنجانی، فرمانده جنگ در جبهه ها محسوب می شد. در سال 1378 بالاترین درجه نیروی دریایی یعنی دریابان (معادل سرلشکری در نیروی زمینی) به او اعطا شد و به تنها دریابان جمهوری اسلامی تبدیل شد.

در دوره محمود احمدی نژاد اگرچه هرگز نما و نمادی از اختلاف نظرهای شمخانی و احمدی نژاد رسانه ای نشد اما او در دولت نبود. به جای آن شمخانی به ریاست نهاد حساس مرکز راهبردی دفاعی (بازوی تحقیقاتی - سیاستگذاری ستاد کل نیروهای مسلح) منصوب شد.

با آغاز ریاست جمهوری حسن روحانی، شمخانی که همواره رابطه خوبی با میانه روهای حامی اکبر هاشمی رفسنجانی داشت، دبیر شورای عالی امنیت ملی شد.

حسن روحانی، علی لاریجانی و سعید جلیلی، دبیران پیشین شورای عالی امنیت ملی هر سه سرپرست مذاکرات هسته ای ایران بودند اما انتصاب علی شمخانی به دبیری این شورا در سال 1392 همزمان شد با انتقال پرونده هسته ای ایران به وزارت خارجه. ظاهرا این درخواست حسن روحانی بوده است که مذاکرات هسته ای مستقیما در دولت او پیگیری شود و در عین حال سطح مذاکرات با وزیران خارجه کشورهای مقابل نیز ارتقا یابد.

با این تغییر در ابتدا به نظر می رسید که سطح و عمق اثرگذاری علی شمخانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی در پرونده هسته ای، بسیار محدود شود اما باز هم این گونه نشد و شمخانی خلاف پیش بینی ها ظاهر شد؛ او جایگاه دبیری شورای عالی امنیت ملی را به موقعیتی تازه تبدیل کرد؛ موقعیتی که در آن تقریبا تمامی دیپلمات ها و چهره های مهم سیاست خارجی کشورهای دیگر که به تهران سفر می کردند، حتما دیداری هم با او به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی داشتند. دیدارهایی که شمخانی هرازگاهی در آن با لباس نظامی هم ظاهر می شد. در این سال ها بارها با مهم ترین نمایندگان کشورهای دیگر - به ویژه کشورهای اروپایی - که به تهران سفر می کردند، ملاقات کرد.

با پیروزی ابراهیم رییسی در سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری گمانه زنی های بسیاری حول این مجوز منتشر شد که شمخانی از سمت دبیری شعام کنار می رود و به جای او سعید جلیلی به سمت دبیری شورای عالی امنیت ملی برمی گردد. اما شمخانی سرجایش ماند. حتی برخی، پرونده علیرضا اکبری را بخشی از تلاش های رقبای سیاسی شمخانی برای حذف او از صحنه قدرت توصیف می کردند که البته به نتیجه مدنظرشان نرسیدند اما نه تنها شمخانی حذف نشد که نامش با باز شدن یکی از مهم ترین گره ها در عرصه سیاست خارجی ایران گره خورد.

در دولت سیزدهم مذاکرات احیای برجام همچنان در اختیار وزارت خارجه باقی ماند اما داستان روابط ایران و عربستان به سطحی دیگر منتقل شد. زمانی که خبر مذاکرات محرمانه ایران و عربستان با میانجیگری عراق توسط روزنامه وال استریت ژورنال منتشر شد، درباره اینکه چه نهادی این مذاکرات را اداره می کند و آیا وزارت خارجه در این پرونده نقشی دارد یا نه، تردیدهایی وجود داشت.

در اواخر سال 1401 وقتی در نهایت مذاکرات به نتیجه رسید، نقش علی شمخانی و نهاد شورای امنیت ملی در این پرونده، ناگهان همه ارگان های دیگر مرتبط با سیاست خارجی جمهوری اسلامی را به زیر سایه برد و کار به جایی رسید که شخص وزیر وقت امور خارجه مجبور شد درباره اینکه او در توافق ایران و عربستان نقشی نداشته، اظهارنظر کند. اگر چه گفت که این مذاکرات با هماهنگی وزارت خارجه انجام شده است. در نهایت آنچه در برابر چشم خبرنگاران رخ داد غیرمنتظره بود؛ پرونده حل مناقشات ایران و عربستان با کارگردانی علی شمخانی باز شدن نخستین گره های قدیمی را به خود دید.

ترور دوم شمخانی

از اسراییل تا شبکه های اجتماعی

انتشار فیلم عروسی دختر شمخانی از چند جهت قابل توجه و ارزیابی است. نخست اینکه این فیلم انتشار نوعی حریم خصوصی زندگی یک شهروند است. البته این نقد از جانب بسیاری از فعالان سیاسی و کاربران شبکه های اجتماعی مطرح شده است که وقتی فضایی ایجاد می شود که حریم خصوصی زندگی افراد رعایت نمی شود بدون شک تقبیح انتشار حریم خصوصی چهره ای در سطح و سمت دبیر اسبق شورای عالی امنیت ملی نیز کارساز نیست. این انتقاد تا اندازه ای درست است؛ یعنی رویه ای که بخواهد از تصاویر زندگی شخصی افراد استفاده ابزاری کند به خودی خود امری قبیح و زننده است حال این تصاویر متعلق به یک فعال سیاسی یا شهروند عادی باشد یا تصاویر خصوصی مراسم عروسی دختر علی شمخانی. می توان این نقد را طرح کرد با این ملاحظه که شمخانی هرگز در سمت و مسوولیت جنسی از مسائل امنیتی نبوده است که از چنین رویه هایی دفاع کند که حالا میدان تسویه حساب باز باشد و بگویند خود کرده را تدبیر نیست. شمخانی در میان بسیاری از چهره های هم صنف و همگروه خودش در مسائل سیاسی اعتدالگرا بوده و هست.

ممکن است بسیاری از ما به محتوا یا رویه برخی تصمیمات و مدیریت علی شمخانی در زمان تصدی دبیری شورای عالی امنیت ملی انتقاد داشته باشیم یا بخواهیم توضیحی از زبان او به دلیل ادای جملاتی چون باید دهه 70 به سراغ سلاح هسته ای می رفتیم، بشنویم. شاید در منازعه و اختلاف نظر سیاسی شمخانی با روحانی یا اظهارات او درباره برجام و توافق هسته ای هم نظر با علی شمخانی نباشیم اما این موضوعات توجیهی برای ترور زرد او با انتشار تصاویری از زندگی شخصی اش نمی شود.

شمخانی حالا در گروهی از چهره های نظامی و قدیمی کشور قرار گرفته است که به دلیل فرزندانش زیر ضرب رفته است. اینکه بخش زیادی از مردم یا سیاسیون به شورای نگهبان به دلیل رویه اش در بررسی صلاحیت علی لاریجانی انتقاد داشتند و اینکه زندگی دختر لاریجانی را ابزاری سیاسی برای حذف او می دانستند در ماجرای شمخانی نیز برقرار است.

سناریوهای تخریب چهره هایی که نوعی از سرمایه هستند داستان امروز و دیروز نیست. هاشمی رفسنجانی سر سلسله این داستان است. ناطق نوری یکی دیگر از فصول آن. علی لاریجانی در سال های اخیر درگیر همین تخریب ها بود و حالا نوبت علی شمخانی است.

شمخانی از چهره های تاثیرگذار در دوران جنگ ایران و عراق بوده است. در سطوح مختلف امور نظامی و امنیتی فعالیت داشته و بدون شک تردیدی نیست که در برخی از تصمیمات یا موضع گیری هایش نیز جای نقد باز باشد. شمخانی دیکته نانوشته نیست که از نقد مبرا باشد و می توان مثل هر زندگی سیاسی دیگری، مشی و رویه او را نیز مورد ارزیابی قرار داد اما بازی کردن در سناریویی که می تواند ترور دوم او باشد خالی از منطق و انصاف به نظر می رسد. شمخانی همان طور که از ترور اول خود توسط اسراییل جان سالم به در برده از این ترور نیز عبور می کند.