الهام 32ساله است و در ماه هشتم بارداری اش متوجه شد دچار کم خونی شدید است. سال ها از خستگی و سرگیجه شکایت داشت اما آن را به کار زیاد نسبت می داد. در آزمایش های بارداری مشخص شد هموگلوبینش به شدت پایین است و ذخیره آهن بدنش تقریبا صفر شده.

به گزارش شرق، پزشکان گفتند اگر زایمان با خون ریزی زیاد همراه شود، احتمال نجاتش پایین است. او چند هفته پیش از زایمان تحت درمان فشرده با تزریق آهن قرار گرفت و در نهایت توانست نوزادش را به دنیا بیاورد: تا وقتی مرگ را از نزدیک نبینی، نمی فهمی یک قرص آهن ساده چقدر می تواند مهم باشد .

سارا 21ساله، دانشجوی پرستاری است. چند ترم اخیر متوجه شده بود سر کلاس مدام خوابش می گیرد و تمرکزش پایین آمده. می گوید در امتحان عملی اشتباهاتی می کرد که می ترساندش. تصور می کرد دچار استرس یا افسردگی شده، تا اینکه در یک معاینه ساده پزشک داخلی مشخص شد سطح ذخیره آهن خونش بسیار پایین است.

نتیجه آزمایش خونش نشان می داد که در آستانه کم خونی است. بعد از سه ماه مصرف منظم مکمل آهن، حالا می گوید که دوباره انرژی و تمرکزش مثل قبل شده: شرایط بدی داشتم، بی حال و بی حوصله بودم. توان هیچ کاری نداشتم. فکر نمی کردم یک ماده معدنی بتواند آن قدر روی ذهنم اثر بگذارد .

مینا ، زنی 40ساله هم روایت مشابهی از کم خونی دارد. او در یک شرکت خصوصی کار می کند. از چند سال پیش موهایش شروع به ریزش کرد و پوستش بی حال و رنگ پریده شد. همکارانش مدام می گفتند خسته به نظر می رسد، اما او فکر می کرد فقط به دلیل فشار کار است. در آزمایش خونش مشخص شد که سال هاست به کم خونی از نوع فقر آهن دچار است.

پزشک به او گفته بود اگر زودتر مراجعه می کرد، می توانست از افت شدید انرژی و مشکلات عصبی جلوگیری کند: برای درمان ریزش مو از داروهای مختلف استفاده می کردم اما هیچ کدام جواب نمی داد. فکر می کردم دچار بیماری لاعلاج شده ام. ترسیده و خسته شده بودم ولی حالا با مصرف مرتب قرص آهن مشکلم برطرف شده است .

آمارها از کم خونی فقر آهن در بیش از 30 درصد زنان ایرانی خبر می دهد. متخصصان هشدار می دهند که بسیاری از نشانه های این کمبود از ریزش مو و خستگی مزمن گرفته تا اختلالات خلقی همچنان نادیده گرفته می شود. پزشکان تأکید دارند که نیمی از موارد کم خونی در زنان کشور ناشی از فقر آهن است و اگر مصرف مکمل ها به درستی و منظم انجام شود، می توان از بسیاری از عوارض جدی، حتی درمان های تهاجمی، پیشگیری کرد.

به گفته آن ها فناوری های نوین دارویی در تولید مکمل های جدید توانسته اند راهی کم عارضه تر برای جبران این کمبود حیاتی در اختیار زنان و دختران قرار دهند. درواقع از هر 10 زن، سه نفر کم خون هستند و از میان آنان حدود 1.5 نفر دچار کم خونی فقر آهن اند. با این حال یکی از برنامه های مهم مدارس باید توزیع قرص آهن به دانش آموزان دختر باشد که طی این سال ها کمتر اجرا شده است.

روشنک روشنفکر، مدیر امور پزشکی یکی از شرکت های داروسازی است. او از شیوع بالای کم خونی در میان زنان خبر می دهد و می گوید: طبق آمار موجود، حدود 30 درصد زنان در کشور دچار درجاتی از کم خونی هستند که نیمی از این موارد ناشی از فقر آهن است. یعنی از هر 10 زن، سه نفر کم خون هستند و از میان آن ها حدود 1.5 نفر دچار کم خونی از نوع فقر آهن هستند. این موضوع به ویژه برای زنان در سنین باروری، به دلیل قاعدگی های ماهانه، بارداری و شیردهی، بیشتر دیده می شود .

براساس اعلام این پزشک، کودکان زیر پنج سال نیز در معرض خطر کم خونی هستند، به همین دلیل از شش ماهگی برای شان قطره آهن تجویز می شود. زنان از سنین نوجوانی تا زمان یائسگی باید مراقب سطح آهن بدن خود باشند. تغذیه درست می تواند بخشی از نیاز بدن را تأمین کند، اما طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت، در مناطقی مانند کشور ما که کم خونی فقر آهن در حد متوسط است، مصرف هفتگی 60 میلی گرم آهن المنتال به صورت مکمل توصیه می شود .

روشنفکر با اشاره به اهمیت استمرار در مصرف مکمل ها تأکید می کند: برنامه های مکمل یاری در مدارس، به ویژه برای دختران دبیرستانی، در گذشته اجرا می شد و اثرات مثبتی داشت. درحال حاضر هم توصیه می شود زنان حداقل شش ماه در سال از مکمل آهن استفاده کنند؛ چه به صورت روزانه با دوز پایین تر و چه به صورت هفتگی با دوز بالاتر .

این پزشک، در ادامه درباره مشکلات رایج در مصرف مکمل های آهن توضیح می دهد: یکی از دلایل اصلی مصرف نکردن منظم مکمل ها، عوارض گوارشی آن هاست. مکمل های قدیمی مانند سولفات آهن معمولا باعث دل درد، یبوست، تهوع و طعم فلزی در دهان می شدند. به همین دلیل بسیاری از بیماران مصرف آن ها را قطع می کردند و کم خونی شان درمان نمی شد.

در سال های اخیر، شرکت های دارویی با استفاده از فناوری های جدید، پوشش هایی برای قرص ها طراحی کرده اند که جذب بهتری در روده دارند و عوارض گوارشی کمتری ایجاد می کنند. طی 10 سال گذشته برخی از داروسازی های کشور روی تولید مکمل های آهن کار کرده اند؛ مکمل هایی که در دوازدهه (ابتدای روده باریک) باز شده و در همان محل که بیشترین جذب آهن اتفاق می افتد، جذب می شود. به این ترتیب بدون ایجاد تهوع یا طعم فلزی، جذب مؤثر و بالایی دارد. این فراورده اکنون به طور گسترده در دوران بارداری و برای دختران نوجوان و جوان تجویز می شود .

او در ادامه به علائم فقر آهن اشاره می کند: کمبود آهن می تواند باعث تحریک پذیری، کاهش تمرکز، ضعف، احساس سرما، رنگ پریدگی، ریزش مو و حتی اختلالات خلقی شود. بسیاری از دختران نوجوان با علائم یادشده به مدرسه می روند، درحالی که متوجه نیستند این مشکلات ممکن است ناشی از فقر آهن باشد .

براساس اعلام او، ابتلا به کم خونی در مناطق مختلف، متفاوت است: میانگین شیوع کم خونی در ایران حدود 30 درصد است، اما این عدد در استان های مختلف متفاوت است. مثلا در مناطق ساحلی مانند حاشیه دریای خزر یا خلیج فارس، کم خونی از نوع تالاسمی بیشتر دیده می شود. درحالی که در بیشتر مناطق کشور، فقر آهن عامل اصلی است .

اما آنچه مدنظر اوست، آگاهی و اطلاع رسانی در این زمینه است: یکی از چالش های مهم در کشور، نبود آگاهی کافی درباره علائم فقر آهن است. بسیاری از زنان ریزش مو، خستگی یا افسردگی را طبیعی می دانند، درحالی که این موارد می تواند نشانه کمبود آهن باشد. از سوی دیگر، برخی باورهای نادرست مانند مصرف نکردن آهن در دوران قاعدگی یا بی اهمیت دانستن کم خونی خفیف مانع درمان به موقع می شود. خوشبختانه امروز مکمل هایی در بازار وجود دارند که هم از نظر تحمل گوارشی مناسب ترند و هم اثربخشی بالایی دارند. اگر زنان و دختران به صورت منظم و آگاهانه از این مکمل ها استفاده کنند، می توان از بسیاری از مشکلات ناشی از فقر آهن، ازجمله نیاز به تزریق های آهن یا درمان های تهاجمی، پیشگیری کرد .

زنانی که بیماری خون ریزی دهنده دارند، با خطر بیشتری در زمینه ابتلا به کمبود آهن مواجه اند.

احمد قویدل، مشاور هیئت مدیره کانون بیماران هموفیلی ایران، به بررسی وضعیت داروهای حیاتی بیماران دارای اختلالات خون ریزی دهنده و چالش های مرتبط با کمبود آهن در میان زنان و دختران مبتلا می پردازد و با اشاره به تأثیر مستقیم کمبود دارو بر وضعیت زنان مبتلا به بیماری های خون ریزی دهنده توضیح می دهد: زنان و دخترانی که به بیماری های خون ریزی دهنده مبتلا هستند، در معرض تهدید شدیدتری از نظر فقر آهن قرار دارند، چراکه دوره های قاعدگی آن ها معمولا بیش از یک هفته طول می کشد. در چنین شرایطی، اگر داروهای شان به موقع تأمین نشود، قطعا عارضه کم خونی و فقر آهن تشدید خواهد شد. این مسئله به حدی جدی است که حتی در مدارس کشور، برای دختران تجویز مکمل آهن در دستور کار قرار گرفته است .

مشاور هیئت مدیره کانون بیماران هموفیلی ایران با تأکید بر اینکه کم خونی ارتباطی با بیماری هموفیلی ندارد، اضافه می کند: هموفیلی ناشی از کمبود پروتیینی خاص در خون است که به صورت ارثی و از طریق ژن های ناقل در زنان به مردان منتقل می شود. در این بیماری ها، ازجمله اختلال در فاکتورهای 8 و 9، وراثت نقش اصلی را دارد. در دیگر انواع اختلالات پلاکتی و کمبود پروتیین های دیگر، انتقال بیماری وابسته به جنس نیست و بین زن و مرد تفاوتی وجود ندارد. به همین دلیل ما همواره توصیه می کنیم ازدواج های فامیلی انجام نشود، زیرا احتمال بروز بیماری در نسل بعد به طور چشمگیری افزایش می یابد .

قویدل در ادامه به تأثیر تحریم های دارویی بر تأمین داروهای حیاتی اشاره می کند: از زمان اعمال تحریم های یک جانبه آمریکا، دسترسی به برخی از داروهای ضروری بیماران هموفیلی با مشکل مواجه شده است. سه داروی حیاتی شامل هیومیت، فاکتور 13 و فیبرینوژن که از طریق شرکت سی اس ال بهرینگ تولید می شوند، تنها از طریق ارز با منشأ مشخص اروپایی قابل تهیه اند. این موضوع تأمین آن ها را برای دولت بسیار دشوار کرده است. هم اکنون نشانه های کمبود جدی این داروها در استان های مختلف کشور مشاهده می شود .

مشاور هیئت مدیره کانون بیماران هموفیلی ایران در بخش دیگر صحبت هایش توضیح می دهد: کمبود داروی فیبرینوژن فقط بیماران خاص را درگیر نمی کند، بلکه زنان در هنگام زایمان را نیز در معرض خطر قرار می دهد. طبق آمار رسمی وزارت بهداشت در سال 1402، بیش از هزارو 200 زن بر اثر نبود این دارو یا مجبور به عمل برداشت رحم شدند یا جان خود را از دست دادند. این آمار بسیار نگران کننده است .

به گفته قویدل، از زمان پرداخت ارز تا رسیدن دارو به دست بیمار، حدود شش ماه زمان نیاز است و اشاره می کند: اگر انتقال ارز به موقع انجام نشود، بیماران آسیب مستقیم می بینند و حتی خطر مرگ نیز افزایش می یابد. کمبود فاکتور 13 می تواند منجر به خون ریزی های مغزی شود. این داروها حیاتی هستند و دولت باید تأمین آن ها را در اولویت قرار دهد .

طبق گفته متخصص های حوزه دارو، تولید مکمل های مهم خونی طی سال های اخیر بیشتر شده که به شرایط جسمی زنان کمک می کند. با این حال هادی احمدی، عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران، درباره وضعیت تأمین و تقاضای داروهای حاوی آهن در کشور توضیح می دهد: به طور کلی در زمینه تولید داروهای آهن دار در کشور با کمبود خاصی مواجه نیستیم. درحال حاضر حدود 200 کارخانه داروسازی در ایران فعال هستند که در حوزه تولید دارو و مکمل های دارویی فعالیت می کنند و بسیاری از آن ها انواع داروهای حاوی آهن، اسید فولیک و فروسولفات را با برندها و دوزهای مختلف تولید می کنند .

او با اشاره به نیاز بیشتر زنان به مصرف آهن می گوید: به دلیل شرایط فیزیولوژیکی، زنان در دوره های مختلف زندگی شان به آهن بیشتری نیاز دارند و خوشبختانه آگاهی در این زمینه طی سال های اخیر افزایش یافته است. بسیاری از زنان با مراجعه به پزشک یا حتی به صورت خوددرمانی، از مکمل های آهن استفاده می کنند. برخی از این داروها بدون نسخه هم قابل تهیه از داروخانه ها هستند .

عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران با اشاره به اینکه در سال های اخیر تقاضا برای این داروها کمی افزایش یافته، توضیح می دهد: از یک سو، به دلیل افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت سلامت و پیشگیری از کم خونی و از سوی دیگر، افزایش موارد فقر آهن و آنمی در بین مردم، افرادی که دچار کم خونی شدید هستند، معمولا نیاز به تزریق آمپول آهن دارند که هم نوع ایرانی و هم برند خارجی آن در بازار موجود است .

احمدی در پاسخ به پرسشی درباره توصیه مصرفی این داروها می گوید: من از ذکر نام برند خاصی خودداری می کنم، اما به طور کلی داروهایی که حاوی فروسولفات و اسید فولیک هستند، برای زنان مفیدند. معمولا مصرف روزانه یک عدد از این مکمل ها توصیه می شود. بهتر است دارو بعد از غذا مصرف شود تا باعث تحریک معده نشود و از خوردن چای یا قهوه تا حدود دو ساعت پس از مصرف دارو خودداری شود، چون این نوشیدنی ها مانع جذب آهن می شوند. تقریبا همه اشکال دارویی و برندهای حاوی آهن در داروخانه های کشور موجود هستند و از نظر تأمین این اقلام دارویی، کشور با مشکلی مواجه نیست .