فرارو- از ابتدای سال 1404، در سال تحصیلی گذشته و جدید، ده ها گزارش از تنبیه بدنی دانش آموزان توسط معلمان و کادر مدارس ثبت شده است.

به گزارش فرارو، ویدئویی که از مدرسه ای در پرند دست به دست می شود، دانش آموزی را نشان می دهد که توسط فردی از کادر مدرسه مورد ضرب و شتم قرار می گیرد. این ویدئو واکنش های گسترده ای در فضای مجازی و جامعه به دنبال داشت. دو نکته در این حادثه قابل بررسی است: آسیبی که دانش آموز دیده و تاثیری که این اتفاق بر جامعه گذاشته و واکنش مردم به آن.

درگیری های فیزیکی حالا از معلم و دانش آموز فراتر رفته و به سطح والدین با کادر آموزشی کشیده شده است. در جدیدترین مورد، والدین دانش آموزی در شهرستان مهران، به دلیل اختلاف با معلم، او را مورد ضرب و شتم قرار داده اند و بلافاصله برای آنان پرونده قضایی تشکیل شده است. البته این موردی تازه نیست؛ موارد مشابه نیز پیش تر گزارش شده است.

سؤال اصلی این است: احترام و اعتماد متقابل میان دانش آموزان، والدین و مدرسه چه زمانی از بین رفت؟ چه شد که اختلاف ها به این نقطه رسید و تبعات آن برای جامعه چیست؟

صحنه های منتشرشده از مدرسه پرند، مسئول مدرسه ای را نشان می دهد که تقریباً کوتاه قدتر از دانش آموز است. دانش آموزان در حیاط مدرسه صف بسته اند و این مسئول دانش آموز را به گوشه ای برده و از تکنیک هایی برای ضرب و شتم استفاده می کند که مراحل آن در ورزش بوکس هم قفل است. دانش آموزان دیگر فقط نظاره گر هستند و هیچ کدام حرکت نمی کنند در واقع این اتفاق در انظار باقی بچه ها و در حالی که آنان صف بسته اند اتفاق افتاده و گویی نمایشی است برای اینکه حساب کار به دست سایر دانش آموزان هم بیاید؛ اما خبری از دیگر مسئولان مدرسه نیست که از ادامه این اتفاق جلوگیری کنند. آیا هیچ مسئول دیگری در این مدرسه به نسبت پرجمعیت وجود نداشت؟ حالا مدیر آموزش و پرورش پرند او را موقتاً اخراج کرده و حکم نهایی پس از بررسی جزییات اعلام می شود. اما آیا این اقدام توانسته بازدارنده باشد؟

حادثه ای دیگر در 21 مهرماه رخ داد، همان ماه اول سال تحصیلی جدید. در همان زمان، خبری از مدرسه ای در قزوین منتشر شد که نشان می داد مسئولی از مدرسه دو دانش آموز 13 ساله را مورد ضرب و شتم قرار داده است؛ بینی یکی از آن ها شکسته و پرده گوشش پاره شده بود. پدر دانش آموز بعداً گفت که مدیر ماجرا را کتمان کرده است، اما شاهدان وقوع آن را تایید کردند. در واکنش، مدیرکل آموزش و پرورش قزوین گفت: سطح ناراحتی خانواده ها هنگام وقوع اینگونه حوادث فراتر می رود و رفتارهایی بروز می دهند که از سوی اداره کل آموزش و پرورش پذیرفتنی نیست.

با گذر از تابستان، زمانی که مدارس تعطیل بودند، در 25 فروردین ضرب و شتم دانش آموزان یک کلاس در کرجو سنندج گزارش شد. علت چه بود؟ گم شدن سیم شارژر معلم. او دانش آموزان را با کابل کتک زد تا جایی که تمام بدن آن ها کبود و قرمز شد. تصاویر منتشرشده آن قدر دلخراش بود که برخی رسانه ها تیتر زدند: شکنجه 13 دانش آموز توسط معلم به دلیل گم شدن شارژر . مسئولان آموزش و پرورش شهرستان اعلام کردند که آن معلم اخراج شده است.

2 اردیبهشت نیز اتفاق مشابهی رخ داد؛ معلم مسنی در مدرسه مهین حدیدی کرمانشاه به دانش آموز سیلی زده و سپس به او لگد زد. ویدئوی این حادثه نیز موجود است. در واکنش، اداره آموزش و پرورش اعلام کرد که ناراحت است و مساله در دستور کار رسیدگی قرار دارد.

در تمامی این حوادث، واکنش مسئولان آموزش و پرورش یک جمله تکرار شده است: حفظ کرامت دانش آموزان برای ما اهمیت دارد. با این حال، پرسش اصلی باقی است: آیا این تکرار جملات و اقدامات موقتی توانسته جلوی تکرار چنین خشونت هایی را بگیرد؟

تراکم اتفاقاتی که در مدارس حول محور ضرب وشتم دانش آموزان رخ می دهد، باعث انباشت ذهنی آن در جامعه شده است. یکی از دلایل این وضعیت، آگاهی نسل جدید از حقوق خود و توانایی آن ها در واکنش نشان دادن است. بخشی از این واکنش ها به شکل افشاسازی بروز می کند؛ دانش آموزانی که با ضبط ویدئوهای پنهانی از صحنه های تنبیه همکلاسی هایشان، تلاش می کنند برای گفته های خود سند ارائه دهند.

بیشتر معلمانی که در مدارس دولتی تدریس می کنند، فارغ التحصیل دانشگاه فرهنگیان هستند. نمونه آن معلم سنندجی است که دانش آموزان را با کابل مورد ضرب و شتم قرار داده بود. رییس آموزش و پرورش ناحیه دو سنندج با اشاره به این موضوع گفته بود که اجازه نخواهد داد این معلم به کلاس بازگردد. این در حالی است که همان سال، نخستین سال تدریس او در مدرسه بوده و دانش آموزان برای اولین بار تحت آموزش او قرار داشتند.

ورود به دانشگاه فرهنگیان فرایند ساده ای ندارد. رفتار دانشجویان این دانشگاه در طول دوران تحصیل به دقت رصد می شود و آن ها همواره تحت نظر هستند. به عنوان نمونه، یکی از دانشجویان روایت کرده که به دلیل نبود شواهد کافی از نماز خواندن و روزه گرفتنش، حقوق او قطع شده است.

محمدرضا نیک نژاد، کارشناس آموزش، در این زمینه می گوید: متأسفانه در کشور ما برای ورود به دانشگاه فرهنگیان آن قدر که به ظاهر، نمره و رتبه توجه می شود، به سلامت روانی متقاضیان اهمیت داده نمی شود.

با این حال، باوجود چنین قوانین سخت گیرانه ای، معلمانی وارد مدارس می شوند که به نظر می رسد خشونت در رفتارشان نهادینه شده است. ریحانه، معلم ادبیات با 25 سال سابقه تدریس، دراین باره می گوید: به نظر می رسد آموزش وپرورش در اولین گام، یعنی تربیت معلم، با شکست روبه رو شده است. معلمان غالباً مهارت کافی برای مدیریت خشم، حل تعارض و ارتباط مؤثر ندارند، بنابراین در پرورش دانش آموز و آموزش درست به او درمی مانند و این چرخه تکرار می شود.

در سطح سازمانی نیز نبود سیاست های روشن برای مدیریت بحران ها و ضعف در پاسخگویی باعث شده است هر حادثه مشابه تنها با تکرار چند جمله رسمی پاسخ داده شود. به عنوان مثال روز پنج شنبه مسعود پزشکیان در جلسه ای با مدیران آموزش و پروش حتی اشاره ای به این ماجرا نداشت.

عادل برکم، کارشناس آموزش وپرورش، در این زمینه می گوید: آموزش وپرورش نباید به راه حل های مقطعی و نمایشی بسنده کند. اگر ریشه این اتفاقات شناسایی نشود، پتانسیل خشونت و آزار دانش آموزان همچنان وجود خواهد داشت. او در ادامه می افزاید: اکنون در وضعیتی قرار داریم که دانش آموزان، معلمان و والدین هر سه از کمبود امکانات و فشارهای موجود دل زده شده اند، اما این نارضایتی ها جدی گرفته نمی شود. اتفاقات یکی پس از دیگری رخ می دهند، مدتی واکنش برمی انگیزند و سپس بی صدا فراموش می شوند.

در گذشته، در بسیاری از خانواده ها مرسوم بود که اگر معلمی دانش آموز را توبیخ می کرد. خانواده ها با درک متقابل و مدارا با موضوع برخورد می کردند. میان معلم و دانش آموز رابطه ای عاطفی و احترام آمیز وجود داشت؛ دانش آموز معلمش را همانند والدین خود می دید و از سوی دیگر، جامعه نیز برای مقام معلم حرمت ویژه ای قائل بود. از نگاه دینی نیز، معلمی شغل پیامبران دانسته می شد و جایگاه آن نمادی از فرهیختگی و اخلاق بود. درواقع دانش آموزان دلشان برای مدارس تنگ می شد، اما حالا از آن فراری اند.

امروز، اخبار و گزارش ها از تغییر این معادله حکایت دارند. رابطه میان والدین و معلمان در بسیاری از موارد به تنش و حتی درگیری فیزیکی کشیده شده است. خبرگزاری مهر در گزارشی نوشته بود: اولیای یک دانش آموز که برای شکایت از معلم فرزند خود به اداره آموزش و پرورش شهرستان مهران مراجعه کرده بودند، پس از مشاجره با او، اقدام به ضرب وشتم این همکار فرهنگی کردند.

این اتفاق ها نشان می دهد که اعتماد و احترام متقابل میان خانواده ها و نهاد آموزش وپرورش به شدت کاهش یافته است. مهسا ساداتی، روان شناس کودک، در گفت وگو با فرارو درباره این موضوع گفته بود: وقتی اخباری از این دست منتشر می شود، آن هم همراه با آسیب های جسمی یا روانی، اعتماد والدین به مدرسه کاهش پیدا می کند. نتیجه این است که آن ها ناچار می شوند بیش از گذشته در روش های تربیتی معلمان و تصمیم های مدرسه دخالت کنند. دیگر نمی توان به سادگی به آن ها گفت که ورود نکنید ، چون اطمینان نسبت به امنیت فرزندشان از بین رفته است.

برخی کارشناسان نیز تأکید دارند که چرخه خشونت زمانی شدت می گیرد که نگاه جامعه به مدرسه تغییر کند و اعتماد عمومی نسبت به نظام آموزشی از بین برود. این تغییر نگرش می تواند تقابل میان جامعه و مدرسه را تشدید کرده و زمینه دل زدگی و بی اعتمادی دانش آموزان را فراهم کند؛ اتفاقی که تبعات آن نه فقط برای آموزش، بلکه برای کلیت جامعه نگران کننده است.

در این میان، آموزش وپرورش نیز نقش میانجی گر و اصلاح گر خود را به درستی ایفا نمی کند. بسیاری از رخدادهای مشابه در مدارس هیچ گاه رسانه ای نمی شوند و با ریش سفیدی و توافق های درون سازمانی خاتمه می یابند. همین مسئله سبب شده کارکرد واقعی این نهاد زیر سؤال برود. عادل برکم، کارشناس آموزش وپرورش، دراین باره می گوید: آموزش وپرورش نه به دنبال اصلاحات ساختاری است و نه در انجام مسئولیت های خود جدیت دارد. در چنین شرایطی، نظام جذب و نگهداشت معلمان حرفه ای بسیار دشوارتر می شود و در نهایت، جامعه، دانش آموزان و در یک کلام همه ارکان جامعه متضرر خواهند شد.