فرارو- در دل اساطیر ایران باستان، خدایانی ساکن اند که با داستان های حماسی و قدرت های بی مانندشان، هزاران سال قلب و ذهن پارسیان را تسخیر کرده اند.

به گزارش فرارو، آیین زرتشتی، با قدمتی بیش از سه هزار سال، جهانی از خدایان و ایزدان را به ما معرفی می کند که هر یک نمادی از طبیعت، جنگ، عدالت یا زندگی اند. در این مقاله، سفری به دنیای این ایزدان قدرتمند می کنیم و داستان های حماسی آن ها را از اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، بازگو می کنیم. از ورثرغن، خدای جنگ و پیروزی، تا تیریشتار، ایزد باران و تیر آسمانی، این چهره ها نه تنها اسطوره، بلکه بخشی از هویت فرهنگی ایران اند.

ورثرغن، یا بهرام در پارسی میانه، ایزد پیروزی و جنگ در اساطیر زرتشتی است. او را در اوستا به شکل عقابی تیزپرواز یا گرازی خشمگین توصیف کرده اند که با قدرت بی مانندش دشمنان را در هم می کوبد. ورثرغن نه تنها محافظ جنگجویان بود، بلکه حامی مسافران و کسانی که در برابر سختی ها ایستادگی می کردند. در یکی از داستان های حماسی یشت ها (بخش هایی از اوستا)، ورثرغن به یاری زرتشت می شتابد و او را از توطئه های اهریمنی نجات می دهد. او با ده شکل مختلف، از باد تند تا شیر غران، ظاهر می شود و قدرت خود را به رخ می کشد.

چرا ورثرغن این قدر جذاب است؟ او نماد استقامت و پیروزی در برابر ناملایمات است. در فرهنگ ایران باستان، پادشاهان هخامنشی و ساسانی به او احترام می گذاشتند و پیروزی هایشان را به این ایزد نسبت می دادند. حتی امروز، نام بهرام در فرهنگ ایرانی یادآور شجاعت و قدرت است. داستان ورثرغن، با تصاویر بصری خیره کننده اش، مثل پرواز عقاب بر فراز کوه های البرز، هنوز هم می تواند هر خواننده ای را مسحور کند.

تیریشتار، یا تیشتر، ایزد باران و ستاره شعرای یمانی است که در آسمان های ایران باستان می درخشد. او در اوستا به عنوان جنگجویی آسمانی توصیف شده که با اپوش، دیو خشکسالی، نبردی حماسی دارد. داستان این نبرد یکی از زیباترین روایت های اساطیری است: تیریشتار به شکل اسبی سفید و درخشان ظاهر می شود و با اپوش، که به شکل اسبی سیاه است، در دریای وروکشه (دریای اساطیری) می جنگد. پس از سه روز نبرد، تیریشتار با کمک اهورامزدا پیروز می شود و باران زندگی بخش را بر زمین جاری می کند.

این داستان نه تنها حماسی، بلکه عمیقاً نمادین است. تیریشتار نمایانگر مبارزه طبیعت برای زندگی است؛ بارانی که زمین خشک را سیراب می کند و امید را به کشاورزان بازمی گرداند. در ایران باستان، جشن تیرگان به افتخار تیریشتار برگزار می شد، جشنی که هنوز هم در برخی مناطق ایران با آب پاشی و شادی همراه است. قدرت تیریشتار در این است که او نه تنها جنگجو، بلکه زندگی بخش است؛ ترکیبی که او را به یکی از محبوب ترین ایزدان زرتشتی تبدیل کرده.

آناهیتا، یا اردویسور آناهیتا، الهه آب های روان، باروری و خرد است. او در اوستا به عنوان زنی زیبا، با تاجی از ستارگان و جامه ای درخشان، توصیف شده که بر ارابه ای کشیده شده توسط چهار اسب سفید (نماد باد، باران، ابر و تگرگ) سوار است. آناهیتا نه تنها زندگی را به زمین می بخشد، بلکه از جنگجویان و پادشاهان نیز محافظت می کند. در متون باستانی آمده که داریوش هخامنشی معبدی باشکوه برای او ساخت و بسیاری از پادشاهان نام خود را با او پیوند می دادند.

داستان حماسی آناهیتا در یشت ها پر از تصاویر شگفت انگیز است. او رودها را هدایت می کند، زمین را بارور می سازد و حتی در برابر دیوان می ایستد. قدرت او در تلفیق لطافت و اقتدار است؛ او هم مادرانه و زندگی بخش است و هم جنگجویی بی رحم. این دوگانگی آناهیتا را به یکی از جذاب ترین چهره های اساطیر زرتشتی تبدیل کرده که حتی در فرهنگ های دیگر، مثل یونان (با آرتمیس) و روم (با دیانا)، تأثیر گذاشته است.

میترا، ایزد نور، پیمان و دوستی، یکی از شناخته شده ترین خدایان زرتشتی است که فراتر از ایران، در روم باستان نیز با آیین میتراییسم پرستیده شد. او در اوستا به عنوان خدایی توصیف شده که هرگز نمی خوابد و با چشمان تیزبینش، پیمان شکنان را مجازات می کند. داستان حماسی میترا با قربانی گاو مقدس گره خورده است؛ عملی که به گفته اساطیر، جهان را از نو زنده کرد و نظم کیهانی را بازگرداند.

میترا نه تنها جنگجو، بلکه میانجی صلح بود. او بین انسان ها و خدایان پیمان می بست و عدالت را برقرار می کرد. این ویژگی او را به قهرمانی آرمانی تبدیل کرد که حتی سربازان رومی او را می پرستیدند. داستان های میترا، با تصاویری از تولد او از سنگ و هاله ای از نور، چنان تأثیرگذار بود که برخی پژوهشگران معتقدند شباهت هایی با داستان های مسیحیت، مثل تولد در غار، دارد.

هیچ فهرستی از خدایان زرتشتی بدون اهورامزدا کامل نیست. او خدای بزرگ، خالق جهان و نماد خیر مطلق است که در برابر اهریمن، نیروی شر، ایستاده است. داستان حماسی اهورامزدا در نبرد کیهانی با اهریمن خلاصه می شود؛ نبردی که نه تنها در آسمان ها، بلکه در قلب انسان ها جریان دارد. در اوستا، اهورامزدا با خرد بی پایانش جهان را هدایت می کند و از ایزدان دیگر، مثل ورثرغن و تیریشتار، برای پیروزی بر شر کمک می گیرد.

اهورامزدا فراتر از یک خدا، نماد فلسفه زرتشتی است: پندار نیک، گفتار نیک، کردار نیک. داستان او حماسی است، نه به خاطر جنگ های فیزیکی، بلکه به خاطر عمق فلسفی اش. او به انسان ها یاد می دهد که با انتخاب خیر، در نبرد کیهانی سهیم شوند.

داستان های ورثرغن، تیریشتار، آناهیتا، میترا و اهورامزدا تنها اسطوره نیستند؛ آن ها بازتاب آرزوها، ترس ها و آرمان های بشرند. این خدایان، با قدرت های آسمانی و داستان های حماسی شان، به ما یادآوری می کنند که مبارزه برای عدالت، زندگی و حقیقت همیشه ادامه دارد. از جشن تیرگان که یادگار تیریشتار است تا نام هایی مثل بهرام که هنوز در ایران رواج دارد، این ایزدان در فرهنگ ما زنده اند.

این داستان ها همچنین جهانی اند. تأثیر میترا بر روم، شباهت های آناهیتا با الهه های دیگر، و فلسفه خیر و شر اهورامزدا نشان می دهد که اساطیر زرتشتی مرزها را درنوردیده اند. خواندن این داستان ها مثل سفری به گذشته است که هنوز در امروز طنین انداز است.