امیرعباس میرزاخانی در اعتماد نوشت: سالیان متمادی است که پیکر فرسوده نظام آموزشی کشور، زیر بار انتقادات عمیق کارشناسان، دیگر تاب آوری و توان بازتولید دستاوردهای مطلوب گذشته را نیز از کف داده است.

این رخوت ساختاری، در آینه نتایج محزون کنکور و نیز ارزیابی های جهانی تیمز و پرلز، که گواه بر ناتوانی بخش درخور توجهی از دانش آموزان ابتدایی در مهارت های بنیادین سواد خواندن و نوشتن و محاسبات ریاضی است، به وضوح نمایان گشته است.

اینک، در بحبوحه این بحران ناکارآمدی، خبر از تحولی ساختاری، مبنی بر اجباری شدن یک سال پیش دبستانی از سن پنج سالگی و تغییر الگوی آموزشی به 1-5-3-3 می رسد. دغدغه اصلی آنجاست که آیا این تصمیم، برخاسته از یک نگاه راهبردی و تدبیر حکیمانه در جهت ارتقای بهره وری نظام آموزشی است یا آنکه صرفا یک جابه جایی سیاسی با اغراض خاص جناح های مختلف است که به ناکارآمدی های موجود، شدت و التهاب بیشتری خواهد بخشید.

این تغییر بنیادین، در پنج محور اصلی، مستعد ایجاد آسیب های غیرقابل جبران بر پیکره سرمایه انسانی آینده کشور است:

اگرچه تغییر در ساختار آموزشی می تواند سرآغاز تحول باشد، اما ساختار جدید به مثابه ظرفی است که باید با محتوای متناسب و منابع کافی پر شود. پرسش کلیدی این است که آیا پیش از تصویب این طرح، ارکان حیاتی زیر مهیا شده اند؟

آمادگی منابع انسانی: آیا نظام تعلیم و تربیت، زیرساخت لازم برای تربیت و به کارگیری خیل عظیم معلمان متخصص پیش دبستانی (که نقش آن ها از معلم ابتدایی متمایز است) را فراهم آورده است؟ در غیاب سرمایه انسانی کارآزموده، بیم آن می رود که دوره حساس پیش دبستانی، صرفا به یک سال آموزش رسمی زودهنگام و بی ثمر تبدیل شود.

تامین فضاهای تربیتی: کلاس های پیش دبستانی باید محیط هایی فعال، بازی محور و متفاوت از فضاهای سنتی آموزش باشند. عدم تامین زیرساخت های فیزیکی متناسب با نیازهای رشد این سنین، موجب تنزل کیفیت و تضییع فرصت های طلایی تربیت خواهد شد.

متخصصان رشد کودک بر این باورند که سن پنج سالگی، دوران طلایی بازی، کشف و یادگیری غیررسمی است. ورود اجباری به ساختار خشک و سخت گیرانه مدارس، یک سال زودتر از موعد مقرر، می تواند دو پیامد شوم به دنبال داشته باشد:

انقراض شوق یادگیری: تحمیل آموزش های رسمی و انتزاعی در این سن، می تواند کودک را دچار اضطراب مدرسه کرده و شعله های فطری کنجکاوی و شوق یادگیری را پیش از اوج گرفتن، خاموش سازد.

تشدید فشار آموزشی: این طرح، نظام آموزشی را ترغیب می کند که محتوای سخت را یک سال به عقب بکشد، در حالی که ریشه بحران ناکارآمدی، نه در تعداد سال های تحصیل، بلکه در روش های غلط تدریس و محتوای منسوخ است.

فارغ التحصیلی دانش آموزان در سن هفده سالگی، که ظاهرا نماد شتاب در ورود به مدارج بعدی است، در مواجهه با قانون نظام وظیفه به یک نقطه توقف ناخواسته و ناخوشایند تبدیل می شود. این سن، به جای تسهیل گذار، زمینه را برای یک وقفه اجباری و مغایر با هدف تسریع فراهم می آورد. این عدم هماهنگی عددی و زمانی میان پایان تحصیلات و الزام خدمت، عملا موجب فلج شدن برنامه ریزی های کلان زندگی جوانان شده و تاخیر ناخواسته ای را در شروع دوران دانشگاهی یا ورود موثر به بازار کار تحمیل می سازد. این یک ناکارآمدی اجرایی است که ریشه درعدم درک کل نگر از چرخه زیست یک جوان ایرانی دارد.

تغییر ساختار به نظام 1-5-3-3 مشکل بحران هویتی و تعارضات فرهنگی را حل نخواهد کرد؛ بلکه صرفا زمینه ای برای تعارض شدیدتر میان واقعیت جهانی/رسانه ای و الگوی فرهنگی تحمیلی آموزش رسمی فراهم می آورد.

اگر محتوای بنیادین تغییر نکند، دانش آموزان در ساختار جدید با سه پیامد مواجه خواهند شد:

پذیرش با رضایت درونی اندک: انتخاب الگوی تحمیلی با سرخوردگی.

انتخاب مبتنی بر بی اعتقادی: فقدان باور به چارچوب فرهنگی ارایه شده.

دور زدن ساختار: ایجاد الگوهای جایگزین که به تعارضات فرهنگی دامن می زند.

آسیب اصلی: عدم همخوانی مفاهیم آموزشی با نیازهای فرهنگی و اجتماعی دانش آموزان شبکه ای، یک شکاف عمیق باقی می گذارد.

تغییر ساختار (1-5-3-3) به تنهایی نمی تواند نگاه ابزاری به علم (که هدف آن صرفا کسب درآمد یا پرستیژ اجتماعی است) را از بین ببرد. علم تنها زمانی کارکرد واقعی خود را باز می یابد که هدف آن فهم جهان و بهبود زیست باشد، نه صرفا منبع درآمد.

تهدید علوم انسانی: این حوزه حیاتی در ساختار جدید در خطر مرگ کارکردی قرار دارد. وظیفه مطلوب علوم انسانی باید تبدیل شدن به ملات انسجام اجتماعی و توانمندسازی فرد برای تطبیق با محیط، جامعه و باورها باشد.

1-5-3-3 در اجرای تعهدات سند تحول بنیادین موفق نشود یا معلمان توانمند نگردند، این ساختار نیز به سرعت به فراموشی سپرده می شود.

سرکوب استعدادها: اصرار بر استانداردسازی دانش آموزان، صرف نظر از ساختار، استعدادهای فردی را خفه می کند. مادامی که مدارس (دولتی و خصوصی) به جای تمرین مواجهه با واقعیت و یادگیری شیوه اندیشیدن، صرفا ویترین بسازند، خروجی، فارغ التحصیلانی خواهد بود که مهارت های شغلی متناسب با استعداد ندارند و چرخه بیکاری و تعارضات پس از فارغ التحصیلی ادامه خواهد یافت.

از این رو؛ تغییر ساختار نظام آموزشی یک ضرورت انکارناپذیر است، اما نه هر تغییری و با هر هدفی. این تحول عظیم، در صورتی می تواند خروجی های آموزش و پرورش را به سوی اهداف عالی سند تحول بنیادین و همچنین استانداردهای موفقیت در ارزیابی های جهانی رهنمون سازد که:

اولا- این طرح با حضور جمعی از صاحب نظران، متخصصان تعلیم و تربیت و روانشناسان کودک و نوجوان، مورد نقد و بررسی دقیق قرار گیرد و عجله در اجرای آن کنار گذاشته شود و ثانیا- اصلاحات صرفا در جابه جایی سال ها متوقف نشود، بلکه به طور همزمان، محتواهای درسی، روش های تدریس و تخصیص بودجه مبتنی بر روش های علمی با بهره گیری از اهداف علوم تربیتی و فلسفه نظام آموزشی اصلاح شود.

در غیر این صورت، این تصمیم شتاب زده، نه تنها دردی از پیکر بیمار تعلیم و تربیت دوا نخواهد کرد، بلکه با تضعیف دوره حیاتی پیش دبستانی، ایجاد گسست های ساختاری و تحمیل فشار روانی زودهنگام، منجر به هدر رفت سرمایه های اجتماعی و انسانی کشور در آینده خواهد شد و به گونه ای نباشد که مصلحت اندیشی های مقطعی، آینده سازان کشورمان را از مسیر رشد صحیح و بالنده منحرف سازد.