کیومرث اشتریان در شرق نوشت: مردم اغلب در رفت وآمد شهری بسیاری از مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت می کنند، حتی اگر پلیسی هم وجود نداشته باشد؛ چون فایده آن را می دانند. یک قدرت درونی در انضباط اجتماعی وجود دارد که از جنس قدرت معنایی و هنجاری است.

این قدرت تنها به پلیس بستگی ندارد و بدون حضور پلیس هم حضور پرمعنای خود را دارد. یعنی بدون حضور پلیس، انضباط اجتماعی از قدرت تخلیه نمی شود و همچنان معنای کارکردی خود را دارد، اما در مقابل در نظر آورید موتورسواری زنان را که بار معنایی ندارد و در نتیجه قدرتی درونی برای رعایت آن وجود ندارد.

در اینجا می گوییم از این مقرره، تخلیه معنایی یا تخلیه قدرت صورت گرفته است، یعنی حتی با حضور پلیس هم رعایت نمی شود. قدرت مادی و معنایی لازمه زندگی اجتماعی است. دولت بر مبنای همین سرمایه قدرت است که شکل می گیرد.

آن گاه که یک دولت از این سرمایه تهی شود، خاصیت خود را از دست داده است و می گوییم یک دولت دچار تخلیه قدرت شده است. به همین سان است برای مجلسی که از خاصیت افتاده باشد یا قوه قضاییه ای که استقلال خود را از دست بدهد. اگر دولتی نتواند در بسیاری از امور و ازجمله امر سیاسی اعمال قدرت کند؛ یعنی از قدرت تخلیه شده است. به همین گونه اگر جامعه ای سرمایه سیاسی نداشته باشد که بتواند در بحران آن را خرج کند، از قدرت تخلیه شده است.

تخلیه سرمایه سیاسی یعنی قدرت زدایی از گروه های نام ونشان دار اجتماعی. یعنی مثلا دانشگاه، حوزه، بازار، دولت و دیگر نهادهای اجتماعی از قدرت ورزی تهی شده باشند یا از آن ها قدرت زدایی شده باشد؛ یعنی نهاد اجتماعی را از دردمندی فارغ کنید.

این درد، خود، سرمایه درمان است. آن گاه که جامعه ای از سرمایه قدرت دولتی و مدنی تخلیه شده باشد، اشکال جدیدی از صورت بندی های اجتماعی جای آن را می گیرند، مثلا رابطه میلیونی سلبریتی-فالوئر ممکن است جای سرمایه سیاسی را بگیرد. گویی آن گاه که نیاز به کارخانه ای معظم برای تولید کالا دارید، تنها دشتی پرجمعیت از کارگر دارید.

آن گاه که جامعه را از سرمایه سیاسی تهی کرده باشید، راه را برای گونه های پرشماری از مشهوران (سلبریتی ها) باز کرده اید که هویت روشن سیاسی-اجتماعی ندارند و کشور را به سوی بی هویتی، هرج ومرج و… می رانند. مشهوران نه ضرورتا هنرمندند، نه ورزشکارند، نه نخبه فکری اند و نه اندیشمند علمی.

ممکن است اندکی از هریک را در گذشته خویش داشته باشند یا حتی هیچ نداشته باشند اما اینک به دلایلی مبهم دنبال کنندگانی دارند. ارتباط ، جوهره جامعه است. ارتباط دنبال کننده-دنبال شونده یک قدرت سیاسی تولید می کند. شناخت ویژگی های این قدرت مهم است، بنابراین از خود می پرسیم که قدرت برآمده از مشهوران (سلبریتی ها) چه ویژگی ها و کارکردهایی می تواند داشته باشد؟

اولا چنین قدرتی بی هویت است و معنای روشن و اصول مشخصی در زندگی سیاسی ندارد؛ اساسا فکری نیست. ثانیا، سیال است و هر لحظه به دام دیگری می لغزد. ثالثا، واگرایی سیاسی در برابر هرگونه قدرتی دارد و نمی تواند یک قدرت مرکزی را سامان دهد. رابعا، درگیر احساسات گنگ و روزمره است و ازاین رو خشونتی ذاتی و تخریبگر دارد.

سرمایه جنون از توفان حوادث می آفریند. مانند سربی مذاب به شدت سیال است و از هر چیزکی سیلابی راه می اندازد که می تواند بنیان زندگی اجتماعی را تخریب کند. معمولا اسیر نفرت و خشونت و کینه ورزی های مبهم عوام می شود. منطق اصلی آن احساسات لحظه ای است.

یوتوپیای لحظه ای و نوستالژی خیالی برمی انگیزد. اساسا ضد شکل گیری هرگونه مرجعیت اجتماعی-سیاسی است، سرمایه اعتبار مردمان را از کف می دهد و در بهترین حالت مجمع الجزایری از قدرت های پراکنده می آفریند. جامعه دچار تخریب دائمی می شود، بی آنکه خلاقیتی از دل آن برآید.

شهر اسیر شهرآشوبی می شود؛ بی قدرت، بی منزلت و بی هویت. سرمایه صد عاقل را به غمزه یک مجنونِ شهرت بر باد می دهد. راه حل کم وبیش روشن است: آنان که به تخریب سرمایه سیاسی کشور کمر همت بسته اند و زیر پای خود را خالی کرده اند، به خود آیند.

نهاد قدرت به عنوان اصلی ترین سرمایه ارتباطات اجتماعی باید احیا شود، یعنی قدرت سیاسی دولت و مجلس و نهادهای مدنی احیا شود. همه این نهادها وجود دارند، اما از قدرت تخلیه شده اند. مهم ترین ابزار بازسازی نهاد قدرت در ایران احیای سرمایه قدرت از طریق انتخابات و سامان سیاسی حزبی است.

راه حل های عمده عبارت است از: اصلاحات قانونی، احیای انتخابات و تغییرات مدیریتی معنی دار، احیای مرجعیت های دینی-سیاسی، احیای سرمایه داری ملی در اقتصاد، اصلاح ساختاری اقتصاد سیاسی و احیای نیروهای ملی در هنجارهای اجتماعی و در اداره امور عمومی. در نوشته های گوناگون در همین ستون به همه این موارد پرداخته ام.