موزه در زمان افتتاح شامل تالار اجتماعات، کتابخانه، کافه تریا، فیلم خانه (سینماتک)، کتاب فروشی و مرکز اسناد هنری بود. طراحی فضاها به گونه ای بود که بازدیدکننده بتواند از باغ تندیس تا سالن های نمایشگاه، مسیر ممتدی از تجربه هنری را طی کند؛ الگویی که آن زمان در ایران بی سابقه بود.

به گزارش خبرآنلاین، ساعت 6 بعدازظهر پنج شنبه 21 مهر 1356، موزه هنرهای معاصر تهران در حضور شاه و فرح پهلوی گشایش یافت. روزنامه اطلاعات دو روز بعد این رویداد را یکی از باشکوه ترین افتتاح های فرهنگی در مقیاس بین المللی توصیف کرد (اطلاعات، 23 مهر 1356)

در این مراسم، افزون بر شاه و فرح، فاطمه پهلوی و مقامات بلندپایه ازجمله هوشنگ نهاوندی (رییس دفتر مخصوص شهبانو)، روسای مجلسین و چند وزیر حضور داشتند.

بر پایه گزارش نهاوندی در آیین گشایش، طرح ایجاد چنین مرکزی حدود هشت سال پیش تر شکل گرفت: فکر ایجاد مرکزی برای گسترش و اعتلای هنرهای نو در ایران از هشت سال پیش پدیدار شد و علیاحضرت شهبانوی ایران امر به بررسی طرح و ایجاد آن دادند (همان)

نهاوندی یادآور شد که کار ساختمانی در زمینی مجاور پارک فرح (لاله کنونی) آغاز شد؛ مکانی که بعدها به قلب جنبش هنری نوگرای ایران بدل شد.

نهاوندی

طراحی بنا کامران دیبا، معمار مدرنیست ایرانی و پسرعموی فرح، بود. او که مدیریت موزه را نیز برعهده داشت در کنفرانس مطبوعاتی صبح روز افتتاح (21 مهر) در هتل اینترکنتیننتال (لاله کنونی) درباره معماری موزه چنین توضیح داد:

شکل ظاهری ساختمان موزه، ایرانی و بدون کپی از معماری گذشتگان است... طرح نورگیری موزه که نمود جدیدی در افق تهران است از بادگیرها و معماری سنتی ایران الهام گرفته شده است (اطلاعات، همان شماره)

معماری دیبا ترکیبی از مینیمالیسم مدرن با فرم های کویری و بومی ایران است؛ بادگیرها، فرو رفتگی ها و حجم های مکعبی سیمانی اش یادآور کاروانسراها و بادگیرهای یزد است، اما در قالبی امروزی. در مراحل آغازین، نادر اردلان نیز با دیبا همکاری داشت.

مجموع هزینه برآوردشده، شامل ساختمان، تجهیزات ثابت و محوطه سازی عددی سنگین در مقیاس اقتصادی دهه 1350 بود که بخشی از سرمایه گذاری فرهنگی بنیاد فرح به شمار می آمد... بخش عمده پروژه در هشت ماه پایانی کار و با قیمت های روز اجرا شد.

هوشنگ نهاوندی رییس دفتر فرح در مراسم گشایش موزه در این باره بیان داشت: مجموع هزینه ساختمان تاسیسات تجهیزات ثابت و غیرثابت و محوطه سازی پانصد میلیون ریال است... با توجه به این که قسمت مهمی از کارهای ساختمانی و همه کارهای تاسیساتی تجهیزاتی و محوطه سازی در هشت ماه اخیر و با قیمت های امروز اجرا شده می تواند به شرف عرض مبارک برساند که با وجود کیفیت استثنایی اجرای کار حداکثر دقت در هزینه ها به عمل آمده است.

کامران دیبا هدف از ایجاد چنین موزه ای را چنین تعریف کرد: ایجاد پیوند بین آخرین پیشرفت های هنر معاصر با میراث پربار هنری ایران و تکنولوژی در حال پیشرفت آن (اطلاعات، 23 مهر 1356)

او تأکید داشت موزه نه مکانی فرمال برای طبقه ثروتمند، بلکه ستادی ملی برای آموزش و آگاهی هنری عامه مردم، به ویژه دانشجویان و نوجوانان است.

به گفته دیبا این موزه هسته مرکزی فعالیت های آینده ما برای شناسایی آثار هنری مدرن دنیا و ایران خواهد بود و قرار است در شهرهای دیگر ازجمله کرمان نیز شعبه ای از آن داشته باشد.

دیبا

بخش ها و امکانات

موزه در زمان افتتاح شامل تالار اجتماعات، کتابخانه، کافه تریا، فیلم خانه (سینماتک)، کتاب فروشی و مرکز اسناد هنری بود. طراحی فضاها به گونه ای بود که بازدیدکننده بتواند از باغ تندیس تا سالن های نمایشگاه، مسیر ممتدی از تجربه هنری را طی کند؛ الگویی که آن زمان در ایران بی سابقه بود.

در مراسم گشایش موزه هنرهای معاصر، نمایشگاه های متعددی برگزار شد؛ از نقاشی معاصر ایران و مکتب سقاخانه تا ریشه های نوگرایی ، هنر گرافیک ، تاریخچه عکاسی و مجسمه های نوری یوشی هاراگوچی (مجسمه ساز ژاپنی)

در میان آثار ایرانی هم نام هایی دیده به چشم می خورد که امروز در تاریخ هنر معاصر جایگاهی ماندگار دارند: فرشید مثقالی، مرتضی ممیز، قباد شیوا، منیر فرمانفرماییان، حسین زنده رودی، ژازه طباطبایی، صادق تبریزی، پرویز تناولی، مسعود عربشاهی، لیلی متین دفتری و فرامرز پیل آراز.

آثار خارجی نیز شامل نمونه هایی از جریان های مدرن اروپایی و آمریکایی بود که در سال های بعد، در دوران پس از انقلاب، بخشی از آن ها در گنجینه موزه باقی ماندند.

در مجموع گشایش موزه هنرهای معاصر تهران در پاییز 1356 را می توان نقطه اوج سیاست فرهنگی مدرن گرایی دوران پهلوی دانست؛ تلاشی برای نمایش چهره ای فرهنگی از ایران در آستانه ورود به جهان مدرن. این موزه از همان آغاز، نه تنها به نمایش آثار مدرن ایران، بلکه به آرشیو و گردآوری آثار جهانی از پیکاسو تا پولاک و وارهول پرداخت که ارزش میان المللی گنجینه آن را تا امروز حفظ کرده است.